Стансалардың түрлері

Мақсаты: студенттердің өз ойларын еркін жеткізуге дағдыландыру. Мамандыққа байланысты термин сөздерді меңгерту. Кәсіби сөздерді меңгеру үшін өздігінен ізденуге үйрету.Сабақ тақырыбына сай меңгерілген терминдерді өздік жұмыс барысында қолдануға төселдіру.

Грамматика: Септіктер. Тәуелді септелу.

10.1.1. Мәтінді оқып, аударыңыз.

Атом электр стансалары

Атом электр стансасы ауыр элементтерді ыдыратқанда туатын энергияны алады. Ауыр элемент ретінде уран – 235 атауға болады. Сондай-ақ атом электр стансасы термоядролық реакция энергиясын пайдаланады. Ядро бөлінгенде кинетикалық энергия пайда болады. Кинетикалық энергиядан жылу энергиясы алынады. Бұл жағынан атом электр стансасы жылу электр стансасына ұқсайды. Бірақ ядроэнергиясы жылуды өте көп береді.

Қазір дүние жүзінде көптеген АЭС бар. Олардың қуаты өте жоғары. Мысалы, Ресейдегі Курск АЭС қуаты 4000 мвт. Қазақстанда Ақтау қаласында АЭС бар. Ол Каспий теңізінен ащы суды тұщыландырады.

Атом электр стансасының ерекшеліктері бар. Ол кез келген жерде салынады, дербес жұмыс істейді, отынды аз пайдаланады, энергияны көп береді, қоршаған ортаны аз ластайды, бірақ өте қауіпті.

10.1.2. Сөздікті игеріңіз.

ыдырату-расщепление

ауыр элемент-тяжелый элемент

ерекшеліктері-различия

ластайды-загрязняет

тұщыландырады-опресняет

10.1.3. Сұрақтарға жауап беріңіз.

Атом электр стансасы қандай энергияны алады?

Атом электр стансасы нені пайдаланады?

Ядро бөлінгенде не пайда болады?

Атом электр стансасының ерекшеліктері қандай?

10.1.4. Дұрыс жауабын табыңыз.

АЭС-жылу электр стансасы

Уран 235-жеңіл элемент

Ядро бөлінбейді

Ақтауда АЭС жоқ

АЭС кез келген жерде салынады

10.2.1. Мәтінді оқып, аударыңыз.

Дизель электр стансалары

ДЭС сұйық мұнай отынымен жұмыс істейді. Оның басты элементі –дизель-генератор, қуаты 40-650 квт-қа жетеді. Дизель –генератор екі жабдықтан тұрады. Олар: дизель және айнымалы ток генераторы.

Дизель мазутпен жұмыс істейді де мазутқа генератормен қосылады. Осы білік арқылы генератор жұмыс істейді. Осы білік айналғанда генератор орамында электр тогы пайда болады. Пайда болған ток сым (кабель) арқылы электр тарататын құрылғыға беріледі де, тұтынушыларға жіберіледі.

ДЭС бір жерден екінші жерге ауыстыру оңай. Сондықтан ДЭС шағын шаруашылықтарда пайдалану өте тиімді.

10.2.2. Сұрақтарға жауап беріңіз.

Дизель электр стансасы қандай отын жағады?

ДЭС генераторы қандай жабдықтан тұрады?

Электр тогы қайдан пайда болады?

ДЭС қайда пайдаланады?

10.2.3. Дұрыс жауабын табыңыз.

А) Дизель электр стансасы мазут жағады.

Б) Дизель электр стансасы көмір жағады.

С) Дизель электр стансасы уран жағады.

Д) Дизель электр стансасы ток бермейді.

Е) Электр тогы сымсыз беріледі.

10.2.4. Мәтіннен қысқарған сөздерді тауып, сөзбен жазыңыз.

10.3.1. Мәтінді оқып, аударыңыз.

Жер асты энергиясы электр стансалары

Жер асты энергиясы электр стансалары жер асты жылу көздерін пайдаланады. Жер асты көздері: ыстық су мен гейзерлер. Мамандар жер асты көздері келешекте көп пайдаға асатынын айтады. Жер асты температурасы әрбір 30 м. Сайын 1 градусқа өсіп отырады. Бұл аса көп емес сияқты. Бірақ 3 киллометр тереңдікте су қайнатуға болады (100 С). Ал 11 км тереңдікте қорғасын балқиды. 60 км тереңдікте температура 1800 С жетеді. Сондықтан геотермия болашағы зор делінеді.

Қазір Италияда, Жаңа Зеландияда, Жапонияда, Америкада, Мексикада геотермия стансалары бар.

Геотермия көздері Қазақстанда, Грузияда, Курил аралдарында пайдалануда. Бірақ техникалық даму геотермия көздерін молырақ пайдалануға жете қойған жоқ.

Жел электр стансалары

Жел электр стансалары жел күшін токқа айналдырады. Жел электр стансаларының қуаты шағын болады (100-140 квт). Жел энергиясын қолдану оның жылдамдығына және бағытына байланысты. Мысалы, жылдамдығы 5-8 м/сек жел – қалыпты жел, 14 м/сек жел – күшті жел, 20-25 м/сек жел – құйын, ал 30 м/сек асатын жел – дауыл. Кейде жел екпіні 100 м/сек жетеді.

Тұрмыста жел диірмен ертеден белгілі. Онда ұн тартатын. Қазір тұрмыста шағын жел стансалары қолданылады. Оның құрылымы: жел қалақшалары, электр генераторы, ток өткізгіш, биік мұнара, электр энергиясын тарататын үй, найзағай қайтарғыш.

10.3.2. Сөздікті меңгеріңіз:

жер асты көздері-подземные источники

тереңдік –глубина

балқиды-плавит

пайдаға асу- использование

өсіп отырады-вырастает

жете қойған жоқ- не достиг

жылдамдық-скорость

қалыпты жел-обычный ветер

құйын-вихрь

дауыл-ураган

жел қалақшалары –ветряные лопасти

мұнара-башня

найзағай қайтарғыш-громотвод

3. Тиісті сөздерді қойып,сөйлемдер құрастырыңыз. Жер асты... , ыстық ... , 3 км ... , геотермия ... , жел электр ... , жел ... , найзағай ... , ток ... , электр ... .

4. Стансаның түрлері жайлы мазмұндаңыз.

БӨЖ тапсырмалары:

1. Станса түрлері мен жұмысы жайлы ақпараттар әзірлеңіз.

2. Стансаның түрлері және жұмысы жайлы өзара сұхбаттасыңыз.

3. Станса түрлеріне презентация.

11-сабақ