Ііі. Лексика-грамматикалық тапсырмалар:

₪ Сөздікке сүйене отырып орыс тіліне аударма жасаңыз.

◘? Мәтін қатысты сұрақтарға жауап беріңіздер.

1. Арнаулы (машина, транспорт) автомобильдер қандай жұмыстарды атқаруға пайдаланылады?

2. Олар қандай жабдықтармен жабдықталған?

3. Жарыс автомобильдері қандай жарыстарға қатысады?

4. Жүк тасушы автомобильдерінің неше тоннаға дейін жүк көтеретін түрлері бар?

5. Жүк тасушы автомобильдер қорабының түріне қарай қалай бөледі?

6. Әмбебап автомобильдерінің борты қандай болып келеді?

7. Арнаулы жүк автомобильдерінің аудармалы ашық платформасы бар аударғыштар, қорабы жабық фургондар не тасуға арналған?

8. Бүгінгі күнде кейбір жүк таситын автомобильдердің көлемдері қандай?

9. БелАЗ-дардың кабинасына немен шығуға тура келеді?

10. Кейбіреулерінің қорабына қанша тонна жүк сияды?

IV. «Арнаулы автомобильдер» мәтінін оқып шығып, мазмұндап беріңіз.

Қалау райы (особое наклонение, которое называется) Желательное наклонение – выражает желание, намерение говорящего.

Етістіктің қалау райы іс иесінің қимылды, іс-әрекетті қалауын, соған ынтасын, ниетін білдіреді және белгілі жолдармен жасалады. Мысалы: Менің сурет салғым келеді. Ол оқуын жақсы үлгеріммен оқыса екен. Не де болса шындығыңды айтсаңшы. Келтірілген мысалдардан сурет салғым келеді, жақсы үлгеріммен оқыса екен, шындығыңды айтсаңшы деген етістіктер іс иесінің іс-иесінің сурет салу, оқу, айту іс-әрекетін қалау мәнін, соған ынтасын білдіріп тұр.

Етістіктің негізгі және туынды түбіріне немесе етіс және болымсыз етістік тұлғасына -ғы, -гі; -қы, -кі жұрнағы жалғанып, оған тәуелдік жалғауы үстеледі (спрягается) де, кел көмекші етістігімен тіркеледі. Кел көмекші етістігіне есімше, көсемше жұрнақтары жалғанып, әр түрлі шақ мәнінде ІІІ жақта қолданылады. Мысалы: (менің) ұй-қы-м кел-ді, (-еді, -іпті, -ген, -ер), (сенің) - ұй-қы-ң кел-еді, (-еді, -іпті, -ген, -ер), (сіздің) ұй-қы-ңыз кел-ер, (-еді, -іпті, -ген, -ер), (оның) ұй-қы-сы кел-іпті, (біздің) ұй-қы-мыз кел-ген, (-еді, -іпті, -ген, -ер), (сендердің) ұй-қы-лар-ың кел-ді, (-ді, -іпті, -ген, -ер). Қалау райына тәуелдік жалғауы жалғанып жіктеледі.

Келу етістігі – приходить деп те, хотеть, хочу деп те аударыла береді. Келеді болып өзгереді және бұл етістік сөздің соңында тұрады.

Дауысты және үнді дауыссыздардан кейін -ғы+м, -гі+м;

қатаң дауыссыздардан кейін: -қы+м, -кі+м жалғаулары жалғанады.

Мысалы: (менің) сөйле+гім кел+еді, (-еді, -іпті, -ген, -ер), тыңда+ғым кел+еді, көр+гім кел+еді, үйрен+гім кел+еді, бар+ғым кел+еді, айт+қым кел+еді, (сенің) сөйле+гім кел+еді, тыңда+ғым кел+еді, көр+гім кел+еді, үйрен+гім кел+еді, бар+ғым кел+еді, айт+қым кел+еді.

Жіңішке дауыстылардан кейін -гім, жуан дауыстылрдан кейін -ғым.

Қалау рай

Желательное наклонение выражает желание, намерение говорящего и образуется с помощью суффиксов -ғы, -гі, -қы, -кі, после чего следуют окончания притяжательной формы имен существительных. А глагол келу (в качестве хотеть), келмеу (не желать) употребляется в трех временах.

Жекеше. Единственное число
Есімдік Местоимение	Соңғы дыбыс Последний звук				Жалғау Личное окончание	Көмекші етістік вспомогательный глагол
	гласные, сонорные, звонкие			Глухие
Менің	-ғы, -гі			-қы, -кі	-м		келеді, келді, келіп тұр (без изменения по лицам) (“хотеть” в разных временах)
Сенің	-ғы, -гі			-қы, -кі	-ң
Сіздің	-ғы, -гі			-қы, -кі	-ңыз, -ңіз
Оның	-ғы, -гі			-қы,-кі	-сы, -сі
Көпше. Множественное число
Есімдік местоимение		Соңғы дыбыс Последний звук			Жалғау Личное окончание			Көмекші етістік вспомогательный глагол
		гласные, сонорные, звонкие	Глухие
Бізің		-ғы, -гі	-қы, -кі		-мыз, -міз			келеді, келді, келіп тұр (без изменения по лицам) (“хотеть” в разных временах)
Сендердің		-ғы, -гі	-қы, -кі		-ларың, -лерің
Сіздердің		-ғы, -гі	-қы, -кі		-ларыңыз, -леріңіз
Олардың		-ғы, -гі	-қы, -кі		-сы, -сі

Менің ғалым болғым келеді – Я хочу стать ученым.

Сенің шетелге барғың келеді – Ты хочешь ехать за границу.

Сіздің ұйықтағыңыз келеді – Вы хотите спать.

Оның қалаға қайтқысы келді – Он хотел вернуться в город.

Біздің спектакльге барғымыз келіп тұр – Мы хотим пойти на спектакль.

Сендердің “5” алғыларың келді – Вы хотели получить “5”.

Сіздердің демалғыларыңыз келмей ме? – Вы не хотите отдохнуть.

Олардың тауға шыққысы келіп тұр – Они хотят подняться в горы.

• В желательном наклонении в качестве личного местоимения используются местоимения притяжательной формы имен существительных: не мен айтқым келеді, а менің айтқым келеді.

• 1-тапсырма. «Бурабай» туралы сұхбат құрыңыз.

• 2-тапсырма. Аралық бақылау. Лексика-грамматикалық тест тапсырмаларын орындаңыз.

• 3–тапсырма. Мәтін бойынша сұрақ әзірлеңіз.

₪ Мына төмендегі сөздер мен сөз тіркестерін қазақшаға аударыңыздар.

Мне захочется пойти, мне хочется посмотреть, мне хочется сказать, им

хочется пойти, вам захочется уйти.

∆ “Бақ” сөзін бұйрық райда (в повелительном наклонение) жекеше, көпше түрінде жазыңыздар.

Үлгі: Мен бағ-а-йын – давай, я буду пасти. Ол бақ-сын – пусть он пасет!

жекеше: көпше:

І Мен ------------- І Біз -----------------

ІІ Сен ------------- ІІ Сендер ------------

Сіз ------------- Сіздер ------------

ІІІ Ол ------------- ІІІ Олар -------------