52. Тайыр Жомартбаевтың «Балаларға жеміс» өлеңдер жинағы және «Қыз көрелік» романы. Гулнур

Тайыр Жомартбаевтың өлеңдері, прозалық шығармасы «Қыз көрелікң романы әдеби мұрасы болып саналады. Сонымен бірге, аудармалары мақалалары, әдістемелік еңбектері де оның шығармашылық жұмысының көп қырлы болғандығын дәлелдейді.

Алғашқы кітабы «Балаларға жеміс» деген атаумен, 1912 жыл Семейдегі Ярдам баспаханасынан жарық көркен. 1913 жылы «Айқапң журналында «Замандастарға қарапң атты өлеңі жарияланыпты. Ақынның «Балаларға жеміс» (1912) атты кітабының сыртқы беті ақынның оқырманға сөз ұлағатын ұғындыру талабын аңдататын жеке шумақпен басталады: Неге болды кісіде, Екі құлақ, жалғыз тіл? «Көп естісін, аз сөйлеп, Дегені ғой, соны біл! [3, 25].

«Балаларға жемісң оқулық кітабындағы өлеңдердің барлығы да педагогикалық ой-пікірлерге негізделіп жырланған.

«Мектептің ішінде», «Мектепке шақыру», «Ижтиһадты бала», «Балаларға насихат», «Жалқау бала», «Балаларға өнеге», «Балалардың тілегі», «Рақымды кемпір», «Рахымды жолдас» атты өлеңдері сөз өнері тарихындағы дәстүрлі дидактикалық-ағартушылық сарынмен жырланған. Өлеңдердің барлығында да балалардың мінез-құлық психологиясына лайықталып берілген поэтикалық бейнелеулер арқылы адамгершілік-эстетикалық ықпалы бар тәлім-тәрбиелік ойлар насихаттық арнау, үгіт, өнегелеу көзқарастары жырланған. Балалардың тез түсінуіне сәйкестендіріп, олардың жас ерекшеліктеріне лайықты күнделікті тұрмыс, жаратылыс суреттері, қоршаған әлеуметтік қозғалыстағы тіршілік иелерінің де қатысуы үйлесімді қамтылады. Өлеңдердегі сұхбаттық, оқиғалық құрылым арқылы адамдардың және табиғат мүшелерінің жан-жүйесіндегі үздіксіз байланыстағы психологиялық байланыстардың шынайылығын аңғартады. Мысалы, «Мектептің ішінде» өлеңінің сюжеттік-композициялық желісіндегі авторлық баяндаумен мектептен келген ұл мен үйдегі қыз-қарындасы екеуінің диалогтары арқылы ақынның ағартушылық ойы берілген: біріншісі – мектеп үйінің ішкі, сыртқы үлгілі қалпы, шәкірттердің бірыңғай тәлім-тәрбие талаптарын (тазалық сақтау, киімдерді ілу, сыныптағы оқу, мұғалімнің дәрісі, сабақты әркімнің меңгеру дәрежесі) орындауы; екіншісі – ертеңгі тапсырмаларды үйде тиянақты орындау талабы.

53. Сәкеннің алғашқы өлеңдері ("Жазғы түнде", "Туған ел", "Сағыну", "Нұра", "Кім басшы", "Жайлауда", т.Б.). "Асау тұлпар" атты өлеңдер жинағы. Гулнур

С.Сейфоллаұлының өткен және өтiп жатқан күндер туралы толғанысы. Ол күндер - бодандықта булыққан күндер. Сол уақыттың бейнесiн ақын “Нұра” өлеңiнде дөп сипаттайды: Қош, Нұра, тағы көргенше, Есендiк берсiн бiр құдай. Ендi қайтiп келгенше, Ескi иең жүрер құр жылай! Бұрынғыдан қайғылы Құстарың да сайрайды: Қолдан келер еш не жоқ, Жүрек от боп қайнайды.

Осы шумақтарда рухани өмiрдiң, әдебиет қалпының суретi жоқ деу қисынсыз. Құстың қайғылы сайрауын ақын ғана ести алса керек, немесе сол уайым сазын шығарған “құстың” өзi – ақын. Жерi мен елi таланған ақын неге қайғырмасын? Сол үшiн там-тұмдап күрескен “Бiрлiк” ұйымына қайтiп кiрмесiн? Ал осы “Бiрлiк” өмiр мен өлiм күресiн әуезе ететiн өлеңi бар кiтапты қалай шығармасын? ХХ ғасыр басындағы әдебиеттiң iлгерi дамуына қал-қадерiнше өлеңiмен де, әдеби-эстетикалық еңбегiмен де үлес қосыпты. Оның алғашқы шығармаларында әлеуметшiлдiк сарын аясындағы дәстүршiлдiк пен жаңалыққа ұмтылыс орайлы үйлесiм тапқан.