3.3. Металдың тоттана тозуы
Металдың кезеңдік әеерлермен зақымдануы немесе ауы- сымды күштің түсуі тозу деп аталады. Әрбір қысым айналы- мындағы енгізілгендер көп болса, соғұрлым металл тез зақымданады.
Металдың зақымдануы тоттанған-белсенді ортаның сәйкесті әсерінен және кезеңдік немесе үзілісті қысыммен, сондай-ақ, металдыңтоттану-термикалықтозу ы белгіленген.
Тоттанған-тозған транскристаллды жарықтар. Негіз- гі жарықтарға жақын металл бетінде бірнеше басқаларын байқауға болады. Тозу жарықтары және транскристаллит- тілер, бір негізгі жарықтан туындауы сирек кездеседі. Тот- тана тозу кезінде металл бетінде тоттану язвасы кездеседі. Олар қысым концентрациясы болып табылып және олардан жарықтар туындайды.
Болаттың тоттану ортасындағы жоғарғы қысымды деңгейіндегі болаттың тозу үрдісі мықты жолақтарда (А), металсыз қоспаларда (Б), зерен шекараларында (В), беткі қабаттың метал қатысынсыз зақымдануынан (мысалға про- катты қолданыста-Г) тоттану язвасынан туындайды (3.2 су- рет). Олардың тереңдеуіне электрохимиялық факторларға жэне тоттану жылдамдығының өсуіне әсер ықпал етеді.
Қысым болмағанда бүл үрдіс питтингке тоттанудың екінші заттары тығыгдалмағанынша, реакцияның дендеуін жылжыта жалғасады. Айналымды деформация тоттана- тозған язвадан тоттану заттарының жойылуын жүзеге асы- рып және беткі қабатта анодты және катодты деполярлану- ды жеңілдетіп, яғни электрохимиялық үрдістің интенфика- циясына әкеп соғады. Содан басқа, металдың пластикалык деформациясы оның электрохимиялық белсенділігін бір- неше есе арттырады. Әрі қарай питтингтік жетістігімен айтарлықтай тереңдік қысымның механикалық концентра-
2.4. Металдыц тотануына ішкі факторларды әсер етуі
Металл тоттануының жылдамдығына айтарлықтай әсер ететін ішкі факторлар болып, оның термодинамикалық беріктігі мен Менделеевтің периодтық жүйесіндегі қалпқ құйманың тұрпаты мен құрылымы және механикалық фак- торы табылады.
Энергетикада қолданылатын болаттардың негізгі көрсет- кіштері бойынша, ыстыққа, тоттануға төзімділігі жэне жылуға тозімділік сияқты сапаларына қойылатын талаптар айтарлықтай айқын белгіленген.
Мәселен, қазандықтардың құбыр жүйесі мен 5С0 және 800 МВт энергия блоктарының бу жүретін құбырларын
дайындау үшін 2.1 - кестесінде келтірілген материалдар қолданылады [29].
Металдың құрамы түрлі тоттанулардың дамуына әрқилы әсер етеді. Көптеген металдар бойьшша мағлұматтардың жоқтығынан жабдықтардың жүмыс істеу барысьшда және тоқтап тұрған тоттану үдерісінің жүру қарқындылыгын са- лыстыру сипаттамаларын келтіру мүмкін емес. Айтарлықтай сенімді мәліметтер тек жабдықтардың қонылған, тоқтаған және іске қосылған режімдеріндегі қазандық болаттарының оттегіліктоттану бойыншағанабар. 2.2-кестесінде 12Х1МФ, 1X13 және Х18Н10Т болаттарының түрлі температуралар- да тоттануға төзімділіктерін салыстыру келтірілген [1]. Мұндағы СК - 12Х1МФ болатының сәйкес температурадағы тоттану жылдамдығы.
г Металдардың термодинамикальщ тұрақтылығы олардың тепе-тең (стандартты) потенциалдарына тәуелді, бірақ бүл бағьшыштьшық олардың тоттану жылдамдықтарьш бірмәнділікпен аньщтамайды. Мысалы, (Е0 = -1,67 В) алю- минийі сұйылтылған Н2804 де (Е0 = -0,44 В) темірден гөрі ^тұрақтылығы жоғары; (Ео = -2,34 В) магнийі фторлы сутегі Іқьппқылында төзімді, ал (Е0 = -0,13 В) қалайысы онда тоттанады. Бұл тотығу үдерістерінің нақты жэне тілеген I жағдайлардағы өзгешеліктерімен түсіндіріледі.
: Болаттардың құрамына кіретін элементтер олардың . қасиеттеріне қалай әсер етеді? Көптеген зерттеушілер көмір- тектің пісіру кезінде металдың беткейгі қабатынан жаньш кетіп, хромды болаттардың ыстыққа төзімділігінек айтар- лықтай кері әсер ететінін анықтады.
Хром мен никель темірді енжарландыруға себепші бола- тын негізгі құрауыштар болып табылады.
гетикалық қондырғылар металында тоттану үдерісінің өтуіне себептердің әртүрлілігін көрсетеді.