11 Қәсіпорындардың қаржылық тұрақтылығының көрсеткіштер жүйесі;

Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы - бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын деңгейінде төлем қабілеттілігі мен несие қабілеттілігін сақтай отырып, табысты өсіру негізінде қаржыны тарату мен пайдалану арқылы кәсіпорынның дамуын көрсететін қаржы реурсының жағдайы. Ол өндірістің тиімділігімен, сондай-ақ кәсіпорын қызметінің қорытынды нәтижелерімен тығыз байланысты. Өндіріс көлемінің азаюы, өнімнің өте жоғарғы өзіндік құн кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының төмендеуіне алып келеді [31]. Оған көптеген ішкі және сыртқы факторлар әсер етеді.

Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал сыртқы факторлар кәсіпорын еркіне бағынышты емес. Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс шығындарымен үздіксіз байланысқан өндірілген өнім мен көрсетілген қызметтің құрамы мен құрылымына тәуелді. Сондай-ақ, тұрақты және айнымалы шығындар арасындағы қатынас маңызды болып табылады.

Кәсіпорынның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық тұрақтылығының маңызды факторларының бірі - активтердің тиімді құрамы мен құрылымы, сондай-ақ кәсіпорынның басқару стратегиясын дұрыс таңдап алуы болып табылады. Ағымдағы активтерді басқару өнері - кәсіпорын шотында оның ағымдағы жедел қызметі үшін қажет болатын қаржының ең төменгі сомасын ұстаудан тұрады.

Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл қаржы ресурстарының құрамы(мен құрлымы, оларды басқару стратегиясы мен тактикасының дұрыс таңдалып алынуы. Кәсіпорынның өз қаржы ресурсы, соның ішінде таза табысы қаншалықты көп болса, соншалықты ол өзін жайлы сезіне алады.

Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен қатар оны тара-ту құрылымы, әсіресе өндірісті дамытуға бағытталған бөлігі де өте маңызды болып табылады.

12.Кәсіпорындардың пайдасын және рентабельділігін факторлык талдау.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайын бейнелейтін көрсеткіштер ішінде өтімділік коэффициентінің маңыздылығы зор. Кәсіпорынның сөзсіз төлем қабілеттілігін білдіреді және активтер мен міндеттемелердің арасындағы жалпы сомасы бойынша да, келіп түсу уақыты бойынша да әрдайым теңдікті көрсетеді. Баланстың өтімді еместілігіне қарамастан кәсіпорын 2009 жылы ағымдағы активтер мен барлық қысқа мерзімді қарыздарды 71,19%-ға жаба алады.Кәсіпорынның активтерді тиімді пайдалану көрсеткіші ретінде рентабельділік көрсеткіші алынады. Рентабельділік көрсеткіштерін факторлық талдау әдістемесі көрсеткішті есептеудің бастапқы формуласын өндіріс белсенділігі мен шаруашылық қызмет тиімділігін жоғарылатудың сапалы және сандық сипаттамасын бөлуді қарастырады. Рентабельділікті талдау үшін үш және бес факторлық модельдер қолданылады. Үш факторлық модельде өнім табыстылығы өзгерісінің, қор сыйымдылығы өзгерісінің және айналым қаражаттарының айналымдылы-ғының әсер етуі зерттеледі. Капитал рентабельділігі 2009 жылы 2008 жылмен салыстырғанда 2,69%-ға төмендеген. Капитал рентабельділігінің төмендеуіне өнім табыстылығының 11,34%-ға жоғарылауы, қор сыйымды-лығының 3,32%-ға жоғарылауы және айналым қаражаттарының айналымды-лығының 17,36%-ға төмендеуі әсер еткен. Өнім табыстылығының 11,34%-ға жоғарылауына қарамастан айналым қаражаттарының айналымдылығының 17,36%-ға төмендеуі капитал рентабельділігінің 2,69%-ға төмендеуіне қатты әсерін тигізген. Капитал рентабельділігіне әсер етуші факторларды анықтауда бес факторлы модельді де қолдануға болады. Капитал рентабельділігіне бес фактор әсер етеді: өнімнің материал сыйымдылығы факторы, өнімнің еңбек сыйымдылығы факторы, өнімнің амортизация сыйымдылығы факторы, тозу коэффициенті факторы, айналым қаражаттарының бекітілу коэффициенті факторының өзгерісінің әсері. Капитал рентабельділігінің бес факторлы моделіне сәйкес айналым қаражаттарының бекітілу коэффициентінің 17,36%-ға төмендеуімен, тозу коэффициентінің 0,46%-ға төмендеуі капитал рентабельділігінің 2,69%-ға төмендеуіне қатты әсерін тигізген. Рентабельділіктің факторлы модельдері кәсіпорынның қаржылық жағдайы көрсеткіштері мен қаржылық нәтижелері арасындағы маңызды себепті байланыстарын ашып көрсетеді. Сондықтан олар берілген жағдайдың «түсіндірме» (бағалау) құралы болып табылады. Сонымен қатар рентабельділіктің факторлы модельдері кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын болжамдаудың басқарушы модельдері болып табылады. Қаржылық стратегия – бұл кәсіпорынды ақшалай қаражаттармен қамтамасыз ету бойынша әрекеттердің басты жоспары. Ол қаржылардың құрылу теориясы мен тәжірибесі, олардың және нарықтық шаруашылық жағдайында кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын жоспарлау мен қамтамасыз ету сұрақтарын қамтиды. Қаржылық стратегия құрамы: негізгі және айналым қаражаттарын оптимизациялау, табысты бөлуді оптимиза-циялау, қолма-қолсыз есеп-айырысу облысында саясат, бағалы қағаздар облысында саясат. Кәсіпорынның қаржылық стратегиясын қалыптастыруға байланысты ұсыныстар кәсіпорынды қаржылық талдау нәтижелеріне бойынша қорытындылар негізінде жасалады.