2.6 Электрлі көлік кәсіпорындарындағы еңбекті қалыптастыру

Кәсіпорындарда еңбекті реттеу техникалық нормалаумен негізделеді, нәтижесінде еңбек шығындардың нормалары анықталады. Еңбек шығындарының нормаларымен еңбек ресурстарындағы қажеттілік есептелінеді. Техникалық номалардың көмегімен бірқатар мәселелер шешіледі. Жоғары дәреже еңбек өнімділігін қамтамасыз ету және жұмыс күшінің шығынын, өндірулер және техникалық уақытқа негізделген нормалары енеді және өңделеді. Технологиялық үрдістерді толық жетілдіру, әсіресе жөндеуде және транспорттық құралдардың қызмет етуінде және салулардың жұмыс ­ уақыттарының өнімсіздік шығыны жойылуында орын алады. Дұрыс еңбек ұйымдастыру жұмыс тарификациясында қамтамасыз етіледі. Жұмыс істеушілерге шығармашылық белсенділік жоғарылауына арналған қажетті шарттар құрылады. Еңбекті нормалау бұл жоғарыда аталған тапсырмаларға сәйкес болуы үшін техникалық негізделгендердің нормаларын бөлшектеп,телімдегі өндірістік үрдістің құрылымын өндіруге дейін талдау керек.

Бұл жұмыстың негізгі құралмен орындалуы болып табылатын жұмыс күндерінің фото­графиясы және әр элементтің ұзақтығын өлшеумен жұмыс операцияларының элементімен хронометраж үрдісі.Сондай-ақ моменттік бақылау әдістерін алынған математикалықтың статистиктар құру үшін қолдану керек. Оның нәтижесі, бақылаушы берілген сапар желісімен барлық жұмыс телімін бір аралап шығумен аяқталады (цехтер, бөлімдер және т.б) және бір аралап шығу әрбір жұмыс элементтерімен жұмыс уақыттарының шығыны, нүктемен немесе басқа шартты белгілермен арнайы журналда белгілейді.Осындай таңдаулар кейін барлық жиынтықтарға бөлінеді

Бұл жұмыстың ақырғы нәтижесі өндіріс үрдісіндегі еңбек шығындарының орындалу нормасына дейін өңдеу, келісім беру, бекіту және жеткізу: орындаушыларына дейін үшін ­ өндіріс процес орындалуына еңбек шығындарының: уақыт нормалары , өңдіру нормалары, жұмыс күшінің шығыны нормалары болып табылады (кейінгі ­ сан нормативы түрінде және қызмет ету нормалары). Уақыт нормасы- нақты шартта квалификацияланған бір жұмыскердің (топ жұмыскерлер) белгілі бір жұмыс жасауға кеткен уақыты. Өңдіру нормасы — анықталған жұмыс көлемі ­ натуралды бірліктерде, (қызметкерлердің тобымен) айқын квалификациялар нақтылы шарттарда қызметкермен уақыттардың бірлігіне тиісті орындалуы. Қызмет ету нормасы — қызмет етуімен қойылған қызметкерлердің (қызметкерлер топтары) анықталған жұмыс көлемінің орындалуы. Сан нормасы — өндірістердің (басқаратындардың) функциялары немесе анықталған жұмыс көлемінің орындалуына арналған профессионалдық- квалификациялық құрамға лайықты тағайындалған қызметкерлердің саны.

Көбіне бөлшекті классификацияны уақыт нормалары иеленеді.Олар әрекет мезгілдеріне байланысты — тұрақты, уақытша және түрлілерге; құрылысты құрылымына байланысты— дифференцияциаланғандарды бөлек операциялармен және ірілендірілгендер; технологиялық белгілеуіне байланысты — бірыңғай, типтік және жергіліктілер болып бөлінеді. Ұжымдық форм шарттарында ұйымдастыру және еңбек ақы төлеуінде кешендік норма қолданыла алады. Еңбек шығыны анықтау әдісі бойынша нормалар техникалық негізделген және тәжірбиелі статикалық болып бөлінеді. Технологиялық үрдісте жұмысшылармен қатар әртүрлі жабдықтардың қатысуына байланысты, онда нормалар тиісті өңделген және техникалық норманың жабдықтау болуы керек.Жылжымалы ­ құрамға арналған, мысалы, жұмыс техникалық нормасымен телімдегі ­ қозғалыс жылдамдығы (аялдамадан аялдамаға дейін), вагондардың тәуліктік жарысы, әртүрлі технологиялықтарды операцияларда вагондардың тоқтау нормалары (күн сайын байқауда, профилактикалық жоспарлы жөндеулерде) және т.б. болады. Бірақ ҚЭК кәсіпорындарына арналған қызметкерлердің сан салалық нормативтары болады, нақтылы тапсырмалар мен жергілікті шарттарды есепке алынып, жұмыс күшінің шығын нормаларын кейде мақсатқа лайықты қондыру керек

Мұның жанында жергілікті санның нормативтері салалықтарды шаруашылық тиісті шамадан асырмау керек.Әрбір нақтылы оқиғаның артынан ­ оған уақыт нормаларын қолдануға тура келеді. Дәл осылай, жұмысқа арналған, бөлек операцияларды немесе біркелкі жұмыстың объектілерді ұстауымен, бірақ әртүрлілер техникалық сипаттамалар бойынша,мысалы­ трамвай жолдардың ағымдағы мазмұнымен, рельстердің үлгісінің тәуелділігінде, жапсарлардың сандары және балласті тууын­ дифференцияциаланған норма уақыттарына пайдаланған дұрыс.

Жұмысшыларға, технологиялық кешен немесе өз аралық жұмысшы операциялар ұйымдасырылған (жылжымалы құрам жөндеу, кешенді бригадамен орындалатын, оны линияға шығаруға дайындау, трамвай жолдардың кешенді жөндеу және т.б.), ірілендірілген уақыттардың нормалары ыңғайлы. Егер өзара байланысқан бригадаларда бірдей жұмыстар немесе операциялар болса, онда олардың бірдей еңбек ақы төлеуді қамтамасыз ету үшін, бірыңғай уақыттардың нормалары, қолдану керек;

Бригадалар жұмысты орындаған кезде,типтік технологиялық карталар керек, ереже ретінде, типтік уақыттық нормалар қолданады.Типтік немесе бірыңғай нормалар қатыспаған кезде жергілікті уақыттық нормалары қолданылады.Оларға сол кезде мехнизациялар және технологиялық үрдістердің автоматтандыруының себебінен жергілікті нормалар бірыңғай немесе типтікке қарағанда прогресшілдеу болып келеді. Келісімді еңбек ақы төлеуіне бағалаулар тағайындалады. Олар орындалатын жұмыс дәрежесіне сәйкес келуші, сағаттық (күндізгі) тарифтік ставканың бөлу жолы, сағаттық (күндізгі) норманы өндіру немесе осы ставканың сағаттарда уақыттардың анықталған нормасына көбейтумен анықталады.

ҚЭК кәсіпорындарында техникалық негізді нормаларының еңбек шығындарына қарағанда, тәжірибелі – статистикалық екенін ескере отырып, және орнатылған уақыт нормаларының әрекет мезгілдерін есте сақтау керек.

Тұрақты норманы бекітпес бұрын, жаңа өнімге немесе операцияға уақытша норманы құрастырады. Уақытша норма үш ай көлемінде ғана жұмыс істей алады. Осы кезең үшін толық технологиялық карта құру керек және уақытша норманы тұрақты нормаға ауыстыру керек. Ешқандай кәсіпорындар біруақтылы жұмыссыз өткізілмейді. Мұндай жұмыстарға әртүрлі еңбек шығынының нормасы тағайындалады. Барлық нормалар, соның ішінде әртүрлі, (жергілікті нормативті жинақтар) жұмыстардың тізім нұсқауымен, еңбек шығындарының нормасына кірушілердің , жұмыстардың тарифті дәрежелерінің, өңдіру нормалары және норманы сипаттайтын басқа да берілгендер нормалау журналына енгізілу керек. Нормалық журналдарға аға инженер (инженер - нормалаушы), еңбек бөлімі және еңбек ақы төлеу басшысы қол қояды (мұндай бөлімнің — жоспарлық – экономикалық бөлім басшысы қатыспауында).Нормалар кәсіподақ ұйымдастырумен келісіліп, кәсіпорын бастығымен бекітіліп, бір айдың көлемінде жұмыскерлерге дейін жеткізіледі. Бұл нормалар уақыт аралықтарында қайта қарастырылып отырады. Міндетті жаңа нормалармен олар жұмысшы орындардың іскерлік сараптау өткізулері өлшеммен жатады, жаңа техникаларды және технологияларды енгізу, сонымен қатар басқа ұйымдық - техникалық шаралардың, қамтамасыз етуші еңбек өнімділігінің өсу шегінде ауыстырылады.