3.5. Шаруашылық субъектісі мен кәсіпкерлік тәуекелдіктің потенциалды (әлуетті) банкроттылығын талдау

ҚР-сы жағдайында банкроттық механизмінің нормативті –құқықтық базасы ретінде әдебиеттер тізімінде көрсетілген құжаттар пайдаланылады.

ҚР-ның «Банкроттық жайында» Заңына сәйкес, кәсіпорынның банкроттығы туралы шешімі ерікті немесе еріксіз түрде қабылданады.Банкроттық, борышкердің сотқа жазған өтініші бойынша ерікті түрде немесе оның өзінің банкроттығы жайында соттан тыс түрде хабарлауы жолымен жасалады.Ал еріксіз түрде , кредиторлардың немесе «Банкроттық жайында» Заңымен өкілет берілген тұлғалардың өтініші негізінде жасалады.

Банкроттық нарық шаруашылығының бір категориясы болып табылады.Ол соттың шешімі мен немесе кредитордың келісімі бойынша соттан тыс ресми түрде жарияланады.ҚР «Банкроттық туралы»07.04.95 жылғы №2173 Заңына сәйкес қарызды төлеуге шамасы жоқ ұғымы ақшалай міндеттер бойынша кре-диторлар сұранысын,еңбекақы төлеу талабын қанағаттандыра алмау, сонымен қатар өзіне тиісті мүлік есебінен бюджет мен бюджеттен тыс қорларға міндетті төлемдерді қамтамасыз ете алмау жатады.

Банкроттық мына себептерден пайда болады:

1. экономиканы реформалаудың нормативті және заң шығаратын базаларының қаржылық,ақша және несие салық жүйелерінің жетілмегендігі;

2. инфляцияның аса жоғары деңгейі;

3. фирманың құнды қағаздарының нарықтық құнының төмендеуі;

4. банкроттықтың уақытында болжап және келешекте одан сақтана алмау;

5. жарнама,өтімділік жүйесінің болмауы,сұранысты дұрыс зерттемегендіктен сату көлемінің төмендеуі;

6. ақталмаған жоғары шығындар;

7. өндіріс циклінің өте көлемді болуы;

8. үлкен қарыздар мен өзара төлей алмаулар;

9. ескі басқарма басшыларының нарықты құруға бейімделе алмауы,сұранысы жоғары өнімдерді шығаруда іскерлік көрсетпеуі,инвестициялық,бағалық қаржылық саясаттың тиімдісін таңдай алмауы.

Кәсіпорынның жаппай банкроттыққа ұшырауы жағымсыз әлеуметтік қиын-дықтарға соқтыруы мүмкін,сондықтан нарықтық экономикасы дамыған елдерде оларды толық күйреуден қорғау мен алдын алудың белгілі механизмі қалып-тасқан.

ҚР «Банкроттық жайында» заңына сәйкес кәсіпорынның банкроттығы туралы шешімі ерікті немесе еріксіз түрде қабылданады.Банкроттық борыш-кердің сотқа жазған өтініші бойынша ерікті түрде немесе оның өзінің банкрот-тығы жайында соттан тыс түрде кредиторлармен келісімге келе отырып,ресми түрде хабарлауы жолымен жасалады.Ал еріксіз түрде кредиторлардың немесе «Банкроттық жайында» заңымен өкілет берілген тұлғалардың өтініші негізінде жасалады.

Банкроттық жайында кредитордың өтінішпен сотқа баруына негіз болып бо-рышкердің төлеу қабілеттілігінің болмауы табылады.Егер борышкер өзінің мін-деттемелерін 3 ай ішінде орындай алмаса,оның төлем қабілеті жоқ деп санала-ды.

Банкроттық жайында кредитордың өтінішпен сотқа баруына негіз болып борышкердің төлеу қабілетінің болмауы табылады.Егер борышкер өзінің міндеттемелерін 3 ай ішінде орындай алмаса, оның төлем қабілеті жоқ деп саналады.

Кредитордың борышкерге қойған талаптарының сомасы 150 айлық есепті көрсеткіштерден жоғары болса ғана, банкроттық жайында іс сотпен қаралады.

Кәсіпорынның банкроттылығымен болжау бойынша құралдарды кең пайдалана отырып, кәсіпорынның дағдарыс жағдаынан шығу шараларын ойластыруға мүмкіндік туғызады.Болжау, қалыптасып жатқан тенденцияларды зерттеп қарауға сыртқы, ішкі жағдайлардың әсерін есепке ала отырып, қаржылық саясатты жүргізу үшін, кәсіпорынның келешегі төлем қабілеттігінің төмендеуі немесе жоғарылауы қандай деген ең маңызды сұраққа жауап беру керек.

Қаржылық жағдайды болжау – перспективалық талдаудың негізгі міндеті. Талдаудың бұл түрі, шаруашылық қызметінің қаржылық нәтижесін зерттеу негізінде, болашақ міндеттерін анықтау, стратегиялық басқару міндеттерін шешу үшін әкімшілікті ақпараттармен қамтамасыз етуі тиіс. Мақсатқа сәйкес талдауды жүргізу, орта мерзімді болашаққа(2-3 жыл) және ұзақ мерзімді болашаққа негізделуі керек.

«AlemTrade» ЖШС-ның банкроттылық мүмкіндігі 2014 жылғы зерттеулер бойынша жоққа шығарылады. Сонда да жүргізілген бірнеше теория бойынша ол мүмкін ең алғашқысы ол теңгенің мүлдемге құлдырауы, ALEMTRADE үшін бұл жағдай мүлдемге жақсылыққа болжалмайды себебі, акциялар мен негізгі активтері ғана теңгемен бағаланып қоймай сонымен қатар оның клиенттерінің салымдары 98 %-ға Ұлттық валютада жасалған. Бұл жағдайда ALEMTRADE-ның шетел компанияларына салған инветициялары да көмексіз, өйткені, Қазақстан теңгесінің құлдырауы экономикасы тығыз байласысты Қырғызстан, Өзбекстан, Тәжікстан, Әзірбайжан, Түркия және Ресей мен Белорусь елдерінің де ұлттық валюталарына әсер етеді. Ал салынған инвестициялардың басым көпшілігі осы елдердің кәсіпорындарына жасалған.

Келесі болуы мүмкін вариант олішкі құлдырау, яғни акцияның негізін иеленетін компаниялардың банкроттылығы болып табылады.