3.4. Шаруашылық субъектісі қызметінің іскерлік белсенділігін және тиімділігін талдау

Іскерлік белсенділік коэффициенті кәсіпорын өз қаражаттарын қаншалықты тиімді пайдаланатындығын талдауға мүмкіндік береді. Әдетте, бұл топқа әртүрлі айналымдылық көрсеткіштері жатады.

Айналыс көрсеткіштерінің компанияның қаржылық жағдайын бағалауда маңызы зор, себебі, қаражаттар айналымының жылдамдығы яғни, олардың ақша нысанына айналу жылдамдығы кәсіпорын төлемқабілеттілігіне үлкен әсер етеді. Сонымен қатар, әртүрлі тең жағдайларда қаражаттар айналымының жылдамдығының артуы кәсіпорынның өндірістік-техникалық потенциялының жоғарылауын көрсетеді.

Капитал айналымдылығы коэффициенті өнімді өткізуден түскен түсімнің баланс пассивінің барлық қортындысына қатынасы – фирманың барлық бар қаражат көздерін, олардың сипатына тәуелсіз тиімді пайдалануды сипаттайды, яғни пайда түрінде сәйкес әсер әкелетін өндіріс пен айналымның толық циклы жылына қанша рет жүргізілетінін, немесе өткізілген өнімнің қанша ақша бірлігі пассивтің әрбір ақша бірлігін әкелетіндігін көрсетеді.

Көрсеткіштер	2011 жыл	2012 жыл	2013 жыл
Капиталдың жалпы айналымдылық коэффициенті	0,938	0,789	0,961
Мобильді қаржылық айналымдылық коэффициенті	1,476	12,074	1,847
Материалды айналым қаражаттарының айналымдылық коэффициенті	6,666	6,228	8,058
Дебиторлық қарыздың айналымының коэффициенті	4,990	2,457	6,278
Дебиторлық қарыздың айналымының орташа мерзімді, күн	73	149	58
Кредиторлық қарыздың айналымдылық коэффициенті	3,587	4,863	4,624
Кредиторлық қарыздың айналымдылығының орташа мерзімі, күн	102	75	79
Негізгі құралдардың және басқа да айналымнан тыс активтердің қор қайтарымы	3,354	3,129	2,369
Меншікті капиталдың айналымдылық коэффициенті	1,598	1,955	1,985

Сонымен, есептеулерден көрініп тұрғандай, 2010 жылы сатып алушылар әрбір 73-ші күні шоттарын төледі, ал 2013 жылы көрсеткіш 58 күнге дейін азайды. Кредиторлық қарызды төлеу мерзімі 2012 ж. 102 күнге тең болған, ал 2013 ж. 79 күнге дейін төмендеді және дебиторлық қарыздың айналымдылық мерзімінен асып түсті. Бұдан, кәсіпорын айналымында кредиторлық және дебиторлық қарыздың айналым күндері санының айырмашылығына тең мөлшерде бос қаражаттар бар және кәсіпорындарға дебиторлық қарызды жабу үшін қосымша қаражаттар тарту талап етілмейтіндігі шығады.

Мобильді қаражаттар айналымының коэффициенті кәсіпорынның барлық мобильді қаражаттарының (материалдық және материалдық емес) айналымының жылдамдығы көрсетеді. 2012 жылы бұл коэффициент 1,476 құраған және талдау кезеңі ішінде 2010 жылда 1,847 дейін өсті. Бұл коэффициенттің өсуі оң фактор деп бағалауға болатын мобильді қаражаттардың айналымдылығының жылдамдатуын көрсетеді.

Сондай-ақ, коэффициенттің талдау кезеңінде запастар мен шығындар айналымының санын көрсететін, материалды айналым қаражаттарының айналымдылық коэффициентінің мәні өсті. 2012жылы бұл коэффициент 6,666 құраған және 2013 ж. 8,058 дейін көбейді. Материалды айналым қаражаттарының айналымдылығыны өсуі өндірістік запастардың салыстырмалы азаюын көрсетеді.

Активтерді басқару. Басшы ағымдағы және тіркелген активтердің ең соңғы тиімді деңгейін қолдайды, кәсіпорынның балансында активтердің түрлері мен құрамының арақатынасын анықтайды. Ағымдағы активтер – бұл материалды-өндірістік қорлар кіретін нарықта бірінші кезекте өткізуге мүмкін болатын қолма-қол өткізілетін бағалы қағаздар. Тіркелген активтер – бұл жер, құрал-жабдықтар, транспорттық құралдар, ұзақ мерзімді арендалық қаражаттар.Пассивтерді басқару. Қысқа және ұзақ мерзімді қаржылық ресурстардың арақатынасының тиімділігі арқылы көптеген қаржы ресурстарының тиімділігі анықталады. Қаржы ресурстарының тиімділігі бірнеше факторларға байланысты: экономикалық коньюктура, мемлекеттің қаржы саясаты және тағы басқа. Ұйымның айналым қорларында ағымдағы активтер мен ағымдағы пассивтердің айырмашылықтары бар. Ұзақ мерзімді қорлар – лизинг және ұзақ мерзімді несиелер.