3. Экономикалық талдау және қаржылық есебін талдау.

3.1. Қаржылық есептілік және оны талдау

Қаржылық есеп берудің негізгі мақсаты – өзінің пайдаланушыларына заңды тұлғаның қаржылық жағдайы туралы, ондағы өзгерістер, қызмет нәтижелері туралы сенімді де мәнді және пайдалы ақпараттарды беру болып табылады. Дегенмен, қаржылық есеп беру экономикалық шешім қабылдау үшін пайдаланушыға қажетті барлық ақпаратты өзіне енгізе алмайды, өйткені есеп негізінде өткен оқиғаларды бейнелейді.

Қаржылық есептілігінің негізгі мақсаты кәсіпорынның қаржылық жағдайы туралы және оның қызметіндегі өзгерістер туралы ақпараттар беру. Бухгалтерлік есептілік инвестициялық және несие беру жөнінде шешім қабылдауға болатын ақпараттар, кәсіпорынның келешек ақша кірісі, кәсіпорын басшылары жұмысын бағалауға қатысты ақпараттар береді. Қаржылық есептілікті құру және ұсынуға қойылатын негізгі талаптар қатарына қызмет үздіксіздігі және есептеу қағидасы жатады.

Пайда және залал ALEMTRADE 2014 жылы 31 наурызына 4,16 % көрсеткішімен 55,789 млн теңге пайыздық табыс тапқан. Активтердің құнсыздануына қалыптасқанға дейінгі қордағы таз пайыздық табыс 27,323 млм теңге. Пайыздар түсімі бойынша табыс (5,16 % бойынша) 9,774 миллион теңге шығынға ұшыратты. Соның ішінде таза шығын 4,120 млмн теңге. Акциялар бойынша табыс 4,56 млмн теңге. Операциялық шығындар 8 млн тг. Бұл көрсеткіштер 2013 жылдың 31 наурызында жария болған көрсеткіштерден 0,8 %-ға төмендеген.

Жалпылама айтқанда қоғам 2014 жылдың 1-ші тоқсанында мынандай табыстар тапқан: Периодтаға таза табыс 3,994 миллион теңге. Негізгі құралдарды қайта бағалаудан түскен табыс 53 миллион теңге. Салықтан кейінгі өзге де табыстар 2,158 млн тг құрады. Жалпы табыстар 6,152 миллион теңгеге тең. 2013 жылы бұл көрсеткіш 7,040 миллионға теңелген.

Акциялар бойынша шығыстар қарапайым акция иелеріне 4,959 миллион, бағалы акциялар пакеттерінің акционерлеріне 1,074 миллион теңге жұмсалды. 0,119 миллион теңге бақылаусыз қалған. Барлық сома 6,152 миллион теңгені құрайды.

3.2. Шаруашылық субъектісінің қаржылық тұрақтылығын талдау

Қаржылық тұрақтылығы бұл тәуекелдердің мүмкін болатын деңгейінде төлем қабілеттілігі мен несие қабілеттілігін сақтай отырып, табысты өсіру негізінде қаржыны тарату мен пайдалану арқылы кәсіпорынның дамуын көрсететін қаржы ресурстарының жағдайы.

Қаржылық тұрақтылықтың мәні  бұл қорлар мен шығындардың қалыптастыру көздерінен қамтамасыз етілу.

Нарық жағдыйында ол ең бірінші өнімді өткізуден түсетін табыстың тұрақтылығын талап етеді және оның мөлшері мемлекетпен, жабдықтаушылармен, несие берушілермен және тағы басқалар мен есеп айырысу үшін жеткілікті дәрежеде болуы тиіс. Сонымен қатар кәсіпорынның одан әрі дамуы үшін барлық есеп айырысулар мен барлық міндеттемелерді орындағаннан кейін, осы кәсіпорында өндірісті  дамытуға, оның материалдық- техникалық базасын жаңартуға және де әлеуметтік жағдайды жақсартуға және басқаруға мүмкіндік беретіндей дәрежеде табыс қалуы қажет. Қаржылық тұрақтылық- бұл табыстардың шығындардан асу тұрақтылығы, оларды жүзеге асыру тиімділігі жолымен кәсіпорынның ақша қаражаттарын еркін қолдану. Қаржылық жағдайдың тұрақтылығы қаржылық коэффициенттер жүйесімен сипатталады. Бұл коэффициенттердің талдауы оларды өткен жолмен салыстырғанда және олардың динамикасын оқуда қорытынды қаржылық тұрақтылықты сипаттайтын көрсеткіштің ең бір маңыздысы мынадай коэффициенттік көрсеткіштер табылады:

1 Тәуекелдік коэффициенті (меншіктік коэф.)- ол кәсіпорынның қызметін жүзеге асыру үшін авансталған барлық қаржылардың жалпы сомасы меншіктік қаржыларға үлесін көрсетеді. Ол кредиторларды қызықтырады. Бұл коэффициенттердің өсуі кәсіпорынның тәуелсіздігінің ұлғаюы туралы куәландырады және барлық.

2. Міндеттемелер меншікті қаражаттармен жабылу мүмкін. Бұл коэффициентің теориялық мәні (0,5-0,6)-тең.

3. Тәуелділік коэффициенті- бұл тартылған қаражаттардың барлық авансталған капиталға үлесін сипаттайды. Бұл коэффициент неғұрлым жоғары болса, оларды бақылайтын менеджерлердің де емес, меншікті компаниялардың да емес сыртқы қысымына ұруының потенциялды  тәуекелділігі жоғары болады. Мынаны есте сақтаған жөн: тартылған капитал бойынша төленетін үрді бұл компаниялардың пайда зиянының жоғары болса, шығындарды соғұрлым жоғары болады.

4. Тартылған немес  меншікті қаражаттардың сәйкестілік коэффициенті- бұл меншік қаражаттардың активіне салынған бір теңге кәсіпорынның қанша тартылған қаражат келетінен көрсетіледі.

Бұл коэффициент тәжірибеде өте  тұрақсыз. Себебі, берілген коэффициент есептеуде ағымдағы активтердің, тауарлық материалдық қорлар, дебиторлық қарыздар айналым жылдамдығын толығырақ анықтаған жөн. Ағымдағы активтер мен дебиторлық қарыздардың жоғарлауы айналымдағы кезінде бұл коэффициенттер бірден асуы мүмкін.

5.Қаржыландыру коэффициенті- бұл меншікті және тартылған капиталдың қатынасын сипаттайды, активтердің қай бөлігі меншік қаражаттарының есебінен қаржыланатыны көрсетіледі.

6. Инвестициялау коэффициенті –бұл қандай деңгейде меншік қаражаты негізгі капиталды жабатынын көрсетеді (Қ>1).

7. Маневрлеу коэффициенті – бұл осы  қаражаттардың  еркін қолдануды үлкен немесе кіші рұқсат ететін мобильдік активтерге меншік қаражаттарының қай бөлігі салынғанын көрсетеді. Бұл коэффициенттің төменгі мәні қйын өтетін иммобильденген есептердің құндылығында меншік қаражаттардың белгілі бір бөлігі бекітілгенін көрсетеді. (>1=0,5).

8.Қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімге  тарту коэффициенті =ұзақ мерзімді міндеттемелер/(меншік капитал+ ұзақ мерзімді міндеттемелер).

Ұйым қаражаттары құрылымның маңызды сипатын негізгі қаражаттардың, капиталдық салымдардың, құрал-жабдықтардың, өндірістік запастар мен аяқталмаған өндірістің құндық сомаларының баланс қорытындысына қатынасына тең өндірістік арналымдағы мүлік коэффициенті береді.

Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты кәсіпорын активтері келесі топтарға бөлінеді:

А1 (айтарлықтай өтімді активтер) – кәсіпорынның ақша қаражаттарын және қысқа мерзімді қаржылық салымдар.

А2 (тез өткізілетін активтер) – дебиторлық қарыздар.

А3 (жай өткізілетін активтер) – запастар (алдағы кезең шығындарын алып тастағанда) және ұзақ мерзімді қаржылық салымдар.

А4 (қиын өткзілетін активтер) – алдынғы топтарға енгізілген баптарды қоспағандағы негізгі құралдар.

Баланс пассивтері оларды төлеудің мерзімділік дәрежесі бойынша топталады:

П1 (мерзімді міндеттемелер) – кредиторлық қарыздар.

П2 (қысқа мерзімді пассивтер) – қысқа мерзімді несиелер және қарыз қаражаттары.

П3 (ұзақ мерзімді пассивтер) – ұзақ мерзімді несиелер және қарыз қаражаттары.

П4 (тұрақты пассивтер) – капитал және резервтер.

Әрбір бөлімінің қаржылық көрсеткіштерінің құны бірде артып, бірде төмендеген. Ұйымның активтері мен қаржысының тұрақтылығы тек кейбір бөлімдерінде ғана төмендегендігін аңғарамыз. Мысалға ALEMTRADE-ның активтерінің ақша қаражаты пункті биыл 196,732 млн теңгені көрсетсе, былтыр бұл көрсеткіш 191,687 млн-ға тең болған. Ал жалпы активтерінің сомасы 2,777,888 млн теңге болса былтырғы жылы 2,586,292 миллион теңге болған екен. Бұл көрсеткіштерге қарай отырып, банктің жағдайы жақсы екендігіне көз жеткіземіз.

Міндеттемелері мен капиталы да артқан. Міндеттемелерінің өсу қарқыны клиенттердің қаржысымен тікелей байланысты. Олар биылғы жылы 1,796,151 млн тг болса, былтыр 1,682,035 млн тг болған. Жалпы міндеттемелерінің сомасы 2014 жылы 2,400,506 миллион теңге, ал былтыр 2,214,085 миллион теңгені көрсеткен. Ал капиталы болса өзгермегенге жақын: биыл ол 378,382 миллион теңге құраса, былтын 372,207 миллион теңге көрсеткен. Жалпы міндеттемелер мен капиталды қосқандағы сома 2,778,888 миллион теңге, ал 2013-те 2,586,292 болған. Сонымен, біз бұл жерде компанияның міндеттемелері, яғни шығындарының да көбейгенін білеміз. 3.3. Шаруашылық субъектісінің табыстылығын талдау.

Ұйымның табыстылықты талдау жасау.

Нарықтық жағдайларды табыстың ролі айтарлықтай өсті. Өзіміз білетіндей, жоспарлы-директивті экономика жағдайларында оның ролі төмендетілген болатын. Табыс табу кез-келген кәсіпорынның мақсатты функциясы ретінде төмендетілді. Нарықтық экономикаға көшумен табыс кәсіпорынның қозғаушы күшіне айналды. Тек табыс қана өзара байланысқан үш мәселенің шешімін анықтайды: нені, қалай және кім үшін өндіру керек? Табыс табу кез-келген кәсіпорынның қызмет етуінің мақсаты болып қалыптасты, ал нарықтық экономика кәсіпорынның негізгі өндірістік және әлеуметтік дамуының көзі болып табылады. Бұл принцип өнімді өндірудегі шығындардың толық ақталуын және кәсіпорынның өндірістік-техникалық базасының кеңеюіне негізделеді. Бұл әр кәсіпорын өзінің ағымды және күрделі шығындарын өзінің меншікті қаражат көздерінен жабатындығын білдіреді. Уақытша қаржы тапшылығы кезінде оларға деген қажеттілік, егер бұл ағымды шығындар болса, олар банктердің қысқа мерзімді несиелерімен және коммерциялық несиелермен, сонымен қатар, Жалпы активтердің (өндіріске салынған капиталдың) табыстылық деңгейі.

«AlemTrade» ЖШС-ның табыстылығы 5 мамыр күні жарық көрген 31 наурызға дейінгі аралықты қамтитын қаржылық есеп беруде айқын көрінеді.

Пайда және залал ALEMTRADE 2013 жылы 21 наурызына 4,16 % көрсеткішімен 55,789 млн теңге пайыздық табыс тапқан. Активтердің құнсыздануына қалыптасқанға дейінгі қордағы таз пайыздық табыс 27,323 млм теңге. Пайыздар түсімі бойынша табыс (5,16 % бойынша) 9,774 миллион теңге шығынға ұшыратты. Соның ішінде таза шығын 4,120 млмн теңге. Акциялар бойынша табыс 4,56 млмн теңге. Операциялық шығындар 8 млн тг. Бұл көрсеткіштер 2013 жылдың 31 наурызында жария болған көрсеткіштерден 0,8 %-ға төмендеген.