2.6. Өндірістік шығындар және өнімнің өзіндік құны.

Шығындар – активтердің келуі мен пайда болған шығындармен байланысты міндеттемелердің артуы. Ақшалай формадағы субъект шығынына өзіндік құн жатады.

Шығындар экономикалық элемент бойынша, яғни өнім өндіру үшін қандай шығын кеткенін көрсетеді, калькуляциялық баптар бойынша, яғни өнімнің жекелеген түрлерінің өзінді құнын есептеу үшін пайдаланады.

Өндіріске арналған шығындардың жіктелуі:

1) өндіріс процесіндегі экономикалық ролі бойынша:

негізгі–өндірістің технологиялық процесімен тікелей байланысты шикізат пен материалдар, қосалқы материалдар т.б.

үстеме–өндірісті ұйымдатыру, оған қызмет ету және басқарумен тікелей байланыста пайда болады.

2) өнімнің өзіндік құнына салу тәсілі бойынша:

Тікелей – өнімнің өзіндік құнына тікелей қосылатын шығын (шикізат, материал, аударым).

Жанама – өнімнің өзіндік құнына тікелей салынбауы мүмкін жеке шығын (жарнамаға кеткен шығын).

3)Құрамы бойынша:

Бір элементті – бір элементтен тұрады.

Кешенді бірнеше элементтен тұрады (еңбекақыға кіретін цех шығындары, аударым, материал, амортизация т.б.

4) Өндіріс кешеніне қатынасы бойынша:

өзгермелі–көлемі өндіріс көлемінің өзгеруіне байланысты (еңбекақы, технологиялық энергия, отын, т.б.)

тұрақты– өнім өндіріс көлеміне тәуелді емес (жылу, аренда, жарнама, жарықтандыру)

5) Пайда болу кезеңі бойынаша:

ағымдық–жиі қайталанатын кезеңдік шығын (шикізат материал шығындары)

біржолғы–демалыс төлемі, жөндеу жүргізу.

6) өндіріс процесіне қатысу бойынша:

өндірістік–тауарлық өнімді дайындаумен және оның өзіндік құнын қалыптастыруға кететін барлық шығын жатады.

әкімшілік–жалпы басқарумен байланысты шығындар және жалпы шаруашылық, әкімшілік тағайындаудағы шығындар.

Коммерциялық–өнімді өткізумен байланысты шығындар.

7) Тиімділігі бойынша

Өндірушілік (жоспарланған) – дұрыс ұйымдастыру арқылы

өндірушілік емес (жоспарланбаған)– дұрыс ұйымдастырмаудан болады.

8) Бақылау мүмкіндігі бойынша: реттелетін және реттелмейтін

Шығындарды калькуляциялық баптар бойынша жіктеу оларды өз алдына өндірістік бағдары бойынша топтау, яғни өндіріс процесінде пайда болу орны және өнімді өткізуді көрсетеді.

Өнім бірлігіне өзіндік құнды толық есептеу алдында белгілі уақыт кезеңіндегі өнім өндірісіне жалпы шығындарды білу қажет.

Тікелей еңбек шығыны

Тікелей еңбекті калькуляциялау үшін еңбекақы туралы есепті қарастыру керек:

а) Цехта 5 жұмысшы бар, олар өндіріс процесіне тікелей қатысады және тариф бойынша жалақы алады, қажетті ай сайынғы 5000 теңге сомасындағы аударымды қосқанда:

5 жұмысшы х 5 000 теңге/жұм.орны =25 000 теңге/айына

ә) Еңбекақыға жылдық шығын сомасы есептелінеді:

25 000 теңге х 12 ай = 300 000 теңге/жыл

б) Жұмыс уақытының жылдық қоры есептелінеді:

47 апта х 41 сағат х 5 жұмысшы = 9635 сағат

в) Тікелей еңбектің бір сағаттық бағасы есептілінеді:

300000 теңге/ 9635 сағат = 31,13 теңге-сағат

г) Құрылыс тасының өндірісіне қажетті уақыт 0,1 сағат болса, өнім бірлігіне кеткен тікелей еңбек бағасын аламыз:

0,1 сағат х 31,13 теңге/сағат = 1,868 теңге = 3,1 теңге

Енді өнім бірлігіне тікелей шығынды есептеуге болады:

Материалдық шығындар	60 теңге
Тікелей еңбек	3,1 теңге
Тікелей шығыдардың барлығы / өнім бірлігіне	63,1 теңге

Жанама шығындар

Бұл шығындардан басқа кәсіпорынның шығындары болады, оларға: құрал-жабдықты алуға, пайдануға және жөндеуге шығындар, өндіріс алаңының арендасы, канцеляриялық шығындар, коммерциялық шығындар және т.б.

2013 жанама шығындар келесідей:

Ғимарат арендасы	125000
Құрал-жабдық амортизациясы	28467,86
Басқада персонал еңбекақысы	8516534
Коммерциялық шығындар	9000000
Жанама шығындардың барлығы	18 795 001,86

Бұл жерде шығындар жайлы мәліметтер «AlemTradeтің» еншілес ұйымы «ORDABAS » , орталығының ғимараты жайында.