61.Заңдылық түсінігі мен қағидалары

Заңдылық мемлекеттік билік жүргізудің ең негізгі қағидасы ретінде барлық органдардың, заңды және жеке тұлғалардың, адам, дара азаматтардың заңдар емн заңға сәйкес қабылданған НҚ кесімдерді бұлжытпай орындау және қатаң сақтауы.

Заңдылық мемлекеттік билік жүргізудің негізгі қағидасы ретінде өзіне тән мәнге ие. Сол мән арқылы заңдылық бассыздық пен күш қолдануға тосқауыл қояды, адамның санасын бағыну, талаптарын орындау идеясын жариялайды. Заңдылық демократияның ең негізгі және маңызды ажырамас бөлігі б.т. Мемлекеттік тәртіпті нығайту заңдылықты нығайтудың кепілі.

Заңдылық мынадай қағидаларға ие:

• Заңның ерекше пұрсаттылығы: мемлекетте Парламент қабылдаған заңның ең жоғарғы күшке ие болуы. Барлық норм. құқықтық кесімдер заңды іс жүзіне асыру үшін қабылданады. Оған ешқандай кесім қайшы келмеуі тиіс.

• Заңды қолданудағы бірлік және бірыңғайлылық. Заңдылық әр аймақтық, аумақтық болып бөлінбейді. ҚР Конституция бекіткен Конст.құрылым, демократия, билік жүргізу, адам құқықтарын қорғау бірыңғайлы, жүйелі мағынада іс жүзіне асырылады.

• Заңдарды жаппай сақтау және орындау. Бұл қағида Конст.талап. Заңды орындау әрбір адамның ішкі жан дүниесінің, ой өрісінің қажеттілігі болуы тиіс.

• Заңдылық пен мәдениеттіліктің тығыз байланыстылығы. Заңдылықты нығайту репрессиялық тәсілдерге емес, мәдиеттілікті меңгеру, дамыту арқылы іске ассырылады.

• Адам құқықтары мен бостандықтарының кепілдігі. Заңдылық арқылы адам құқықтары мен бостандықтары тиімді қорғалады және қамтамасыз етілді.

62.Құқық қолдану актілері түсінігі мен түрлері

Құқықты қолдану актісі – бұл нақты бір заңды істі шешу нəтижесінде құзіретті орган шығаратын, жеке биліктік ережеден құралған құқықтық акт. Оның мынадай ерекшеліктері болады:

- құзіретті орган шығарады;

- мемлекеттік-биліктік сипатқа ие;

- нормативтік емес, жеке сипатқа ие, себебі, нақты субъекті-лерге бағытталған;

- заңмен анықталған өзіне тəн нысанға ие.

Құқыққолдану актілерін келесі негіздер бойынша түрлерге бөлуге болады:

1) нысаны бойынша – жарлықтар, үкімдер, шешімдер, бұй-рықтар жəне т.б.;

2) оларды қабылдайтын субъектілерге байланысты–мемлекет-тік жəне мемлекеттік емес органдардың (мысалы муниципалды органдардың) актілері;

3) құқықтың функциялары бойынша – реттеуші (мысалы, қыз-меттік бұйрықтар) жəне қорғаушы (мысалы, қылмыстық істі қозғау туралы қаулы);

4) заңды табиғаты бойынша – негізгі жəне көмекші; негізгі актілер заңды істің соңғы шешімін көрсетеді (мысалы, үкім), ал көмекші актілер негізгі актілерді шығаруға жəрдемдеседі (мысалы, тұлғаны айыпкер ретінде жауапқа тарту туралы қаулы).

5) құқықтық реттеу пəні бойынша – қылмыстық-құқықтық, азаматтық-құқықтық жəне т.б. актілер;

6) сипаты бойынша – материалдық жəне іс жүргізушілік.

Құқықты қолдану актісі – нормативтік-құқықтық актілердің негізінде құралған құжат, бірақ нақты адамдардың және фактілердің болған уақытын көрсетеді (мысалы, Қылмыстық не Кеден кодекстері және сот үкімі не тәртіптік сөгіс беру; мемлекеттік марапаттаулар туралы және көтермелеу туралы бұйрық; Орта және арнайы білім беру туралы Ереже, соның негізінде азаматтың оқуға құқығы болады (білім алуға), және нақтылы жоғарғы оқу орнына белгілі курс пен топқа тіркеу туралы бұйрық). Сонымен қатар, құқықты қолдану актілерінің бірмезгілдік қана әрекеті бар, себебі қатаң түрде белгіленген кезде есептелген. Бұл актілер тек акті үшін міндетті нормативті мазмұндағы жазбаша нысанда болмай, солай айтылатын конклюденттік әрекетте көрінуі болады (реттеушілік). Олар тек өкілетті мемлекеттік лауазымды органдар және адамдармен ғана шығарылуы мүмкін (мекемелер, ұйымдар) және басқадай жекешеленген коммерциялық құралдар.