45. Құқықтық нормаларды жіктеу

Құқық нормаларының негізгі функциялары қоғамдық қатынастарды реттеу және құқық бұзушылықтан сол қатынастарды тиімді қорғау болып табылады. Құқықтық нормаларды реттеу функцияларына байланысты топтастырып қарағанда арнайы бір қоғамдық қатынастарды реттейді. Кейбір құқықтық нормалар мүліктік қатынастарды реттесе, басқалары, экологиялық, қаржы, отбасы, әкімшілік, банк, сайлау, инвестиция, жер сияқты қатынастарды реттейді. Осыған байланысты құқықтық нормалар реттеу пәнінен байланысты конституциялық-құқықтық, әкімшілік құқықты, азаматтық құқықтық және т.б. болып жіктеледі.

Ал құқықтық нормалар өздерінің іс жүзіне асырылуына байланысты мынандай түрлерге бөлінеді:

1.міндеттейтін

2. тыйым салатын

3.құқық беретін

4. дефинитивтік нормалар – нормада заң ғылымдарының жетістіктерінің нәтижесінде бр ұғымның анықтамасының берілуі. Бұл нормаларда субьектілердің құқықтары мен міндеттері нақтылы дәрежеде, не мағынада көрсетілмейді.

5. декларативтік нормаларда негізгі құқықтық идеялар жариялану мағынасында көрсетіледі

6. Құқықтық реттеу тәсілі бойынша құқықтық нормалар:

-диспозитивтік

-императивтік

-мадақтайтын

-ұсыныс беретін түрлерге жіктеледі

Диспозитивтік нормалар – субьектілерге өз тараптарынан құқықтары мен міндеттерін өз қалаулары бойынша іс жүзіне асыруға мүмкіндік және құқықтық қатынастарға түскен жағдайда еркіндік таңдау мінез-құлқы қамтамасыз етіледі.

Императивтік нормалар – қатаң сақталуды, орындалуды талап етеді және екі жақтың келісімі бойынша өзгертуге жатпайды. Әкімшілік құқық нормалары императивтік болып саналады.

Мадақтайтын нормаларда – құқықтық қатынастарға түске субьектілердің мінез-құлықтары қызметтерінің тәртіптері мен түрлері бекітіледі. Сол арқылы субьектілер арнайы белгіленген мадақтауға ие болады.

Ұсыныстық нормалар да жиі қолданылады. Мысалы, ҚР Президенті қабылдаған Жарлықтарына Үкіметке арнайы бір саланы реттеуге қаулы қабылдау керек екеніне ұсыныс жасауы мүмкін.

Функциялары бойынша құқықтық нормалар реттейтін және құқық қорғайтын нормалар болып бөлінеді.

Реттейтін нормалардың диспозицияларында құқықтық қатынасқа түскен субьектілердің құқықтары мен міндеттері бекітіліп, қоғамдық қатынастар реттеледі, шиеленістер мен қақтығыстар тәртіптік жүйеге түседі. Сатып алу, айырбас жасау, шартқа отыру, некеге тұру, мұрагерлікке ие болу, ипотека және т.б.\

Құқық қорғайтын нормалар – құқық бұзушылыққа барған субьектілерге мемлекет атынан шара, күш қолдану арқылы қол сұғылған, бұзылған құқықтарды орнына келтіреді, реттейтін нормаларды қорғау функциясын атқарады. Құқық қорғайтын нормалар негізіндеәкімшілік, қылмыстық кодекстің ерекше бөлімдерінің баптарында нақтылы мағынада бекітілген.

16-билет

46. Мемлекеттің белгілері

Мемлекеттің негізгі белгілері міне, мыналар:

1. Ерекше бұқаралық биліктің болуы. Мемлекеттік биліктің өзіндік белгілері жалпыға бірдейлік және әмбебаптық болып табылады. Жалпыға бірдейлік барлық аумаққа және барлық тұрғындарға таратылудан дәл әмбебаптық ортақ мүдделерді қозғайтын кез келген мәселелерді шешу мүмкіндігінен көрінеді. Бұқаралық билік мемлекеттік органдарда жүзеге асады және мемлекеттік билік ретінде іс-әрекет жүргізеді. Оны мемлекет аппаратын құрайтын адамның ерекше санаты жүзеге асырады.

2. Тұрғындардың аумақтық ұйымдастырылуы. Аумаққа құрлық, жер қойнауы, су және әуе кеңістігі, құрлықтық шельф және басқалар енеді. Мемлекеттік билік тек мемлекет аумағында тұратын адамдарда ғана жүргізіледі.

3. Мемлекеттік егемендік. Бұл мемлекет ішіндегі билік – жоғарғы билік, ал оның сыртында тәуелсіз және өз алдына дербес екендігін білдіреді. Мемлекеттік егемендіктің ішкі де, сыртқы да өзіндік сипаттары бар. Ішкі егемендік ел ішіндегі мәселелерді шешуде үстемдік етуден көрінеді. Сыртқы егемендік – сыртқы істердегі тәуелсіздік, мемлекетішілік істерге сырттан араласуға жол бермеу. Мемлекеттік егемендік мемлекетті, басқа да белгілерімен бірге, қоғамның басқа ұйымдарынан ерекшелейді.

4. Тұрғындардан салық жинауды қамтамасыз етуші органдардың болуы. Мемлекеттің өмір сүруі салық түріндегі міндетті төлемдер есебінен қамтамасыз етілетін қаржы-экономикалық негізсіз мүмкін емес. Салықтарды мемлекет белгілейді және мәжбүрлеу түрінде жиналады. Мемлекеттің бұл кірістері армия, мемлекеттік аппарат, құқық қорғау органдарын, сонымен бірге әлеуметтік саланы қолдауға және басқа ортақ істерді орындауға бағытталады.

5. Тұрғындар үшін міндетті нормативтік актілердің болуы. Мемлекет құқық-шығармашылық қызметті жүзеге асырады: барлық ел тұрғындарына арналған заңдар және басқа нормативтік актілер шығарады. Құқық басқару құралы және қоғамда пайда болатын қарама-қайшылықтарды өркениетті шешудіңәдісі болып табылады.