36. Құқықтық реттеу механизмі

Қоғамдағы тәртіп әр түрлі құралдар арқылы реттеледі. Солардың ішінен құқықтық құралдар ерекшеленеді. Оған құқық нормасы, субьективтік құқық, заңи міндеттер, құқық қолданушылық актілері, шарттар, заңи фактілер, тыйымдар, жеңілдіктер, жазалау шаралары жатқызылады.

Құқықтық құралдардың белгілері:

-құқық субьектілерінің мүдделерін қамтамасыз етудің заңи тәсілдері ретінде көрінеді.

-құқық режимінің құқықтық реттеудің және құқықтық әрекеттердің жұмыс жасайтын бөлігі ретінде көрінуі.

-заңи күшке ие және мемлекеттің қолдауына ие.

Құқықтық реттеу механизмі – құқық субьектілерінің мүдделерін қанағаттандыру жолында кездесетін кедергілерді жеңу мақсатында ұйымдастырылған құқықтық құралдар жүйесі.

Құқықтық реттеу механизмінің құрылымы:

1. Құқық нормасы

2. Заңи фактілер

3. Құқықтық қатынас

4. Құқықтар мен міндеттерді жүзеге асыру актілері

5. Құқық қорғаушы, құқық қолданушы акт.

Құқықтық реттеудің тиімділігі үшін ынталандыру мен шектеу үлкен роль атқарады. Құқықтық ынталандыру – заңды сыйлау әрекеттеріне деген құқықтық ниеттену. Құқықтық ынталандырудың түрлері:

-құқық нормасының құрылымы бойынша: заңи факт, субьективтік құқық, заңи мүдде, жеңілдік, марапаттау

-құқықтық реттеу негізі бойынша: конституциялық, азаматтық, экологиялық.

-көлемі бойынша: негізгі және қосымша.

-әрекет ету уақыты бойынша: тұрақты және уақытша

Құқықтық шектеу – заңға қайшы акциялардан құқықтық тартыну. Құқықтық шектеу түрлері:

-құқық нормасы құрылым элементі бойынша: заңи факт, заңи міндет, тыйым және жазалау

-құқықтық реттеу негізі бойынша: конституциялық, азаматтық, экологиялық.

-көлемі бойынша: толық және жекелеген.

Құқықтық жеңілдік – субьектілердің жағдайын құқықтық жеңілдету. Ол негізгі 2 функцияны атқарады: компенсациялық және ынталандырушы.

Құқықтық мадақтау – субьектілердің әрекеттерін заңи қолдау шаралары мен нысаны.

Құқықтық реттеу механизмін жүзеге асыруда сендіру мен мәжбүрлеу маңызды әдістер болып табылады.

Сендіру – субьектілерді белгілі бір әрекетке ешбір күштеусіз бейімдеу.

Мәжбүрлеу – субьектілреді күштеу шаралары арқылы бейімдеу.

Мәжбүрлеудің ерекшеліктері:

-субьектілерге құқықтың әсер етудің қатал әдісі

-сендіруден кейінгі қолданылатын қосымша әдіс

-құқықта бекітілген ерекше процессуалдық нысанда жүзеге асырылады.

-түзету және қайта тәрбиелеу құралы ретінде көрінеді.

13-билет

37. Мемлекеттің пайда болуы туралы теориялар сипаты

Мемлекет деген күрделі саяси ұйым. Мемлекет пайда болғаннан кейін ол туралы көптеген тұжырымдамалар мен теориялар қалыптасты. Олардың барлығы бір-біріне ұқсамайды. Ойшылдардың әр ғасырда ұсынған идеялары қоғамның тарихи жағдайларына, заман талабына байланысты қалыптасқан.

1. Теологиялық теория. (Ф.Аквинский, Ж.Маритен, Жозеф де Местр, Дабен, О.Бисмарк). Бұл теория мемлекеттің пайда болуын жаратушының әмірімен болатын құбылыс деп түсіндірді.

2. Патриархалды теория (Платон, Аристотель, Р.Фильмер, Н.Михайлковский, Ш.Уәлиханов, Вольтман). Бұл теорияның мәні бойынша мемлекет отбасының өсіп дамуына ұлғайып, біртіндеп мемлекетке айналады, ал монархтың билігі әке билігінің жалғасы болып табылады.

3. Патримониальдық теория (А.Галлер). Галлердің түсінігі бойынша мемлекет меншік иесінің жерге иелену құқығынан пайда болады. Жерге ие болған меншік иесінің билігі сол аумақта өмір сүрген адамдардың бәріне жүреді.

4. Шарт теориясы (Б.Сипноза, Т.Гоббс, Дж.Локк, Ж.Ж.Руссо, А.Н.Радищев). Теорияның тұжырымы бойынша адамдар ерте кезде қақтығыстар мен шиеленістерден көздерін ашпаған. Оларды болдырмай, өздерін сақтап қалу мақсатында саналы, әділетті түрде басқару үшін адамдар бір-бірімен шарт жасап, билікті өздері қалаған адамдарына берген. Шарттың талаптарын орындамай өрескел бұрмалаған жағдайда халық өзі құрған билікті күшпен құлатуға құқылы.

5. Күштеу теориясы (Е.Дюринг, Л.Гумплович, К.Каутский). Бұл теорияны жақтаушылар мемлекеттің пайда болуын бір тайпалардың басқа тайпаларды жаулап алуымен түсіндіреді. Олардың пікірінше, мемлекеттік билік, таптар бір халықтың екінші халықты жаулап алғаннан кейін пайда болады және ол соғыстың, күштеудің тікелей салдары деп танылады.

6. Психологиялық теория (Л.Петражицкий, Г.Торд). Мемлекеттің пайда болуын адам психикасының көріністерімен: бағыну қажеттілігімен, еліктеумен, алғашқы қауымдық қоғамның жоғарғы топтарына тәуелділікті сезінумен, белгілі бір әрекет түрлерінің әділеттілігін түсінумен және т.б. байланыстырады.

7. Материалистік теория (К.Маркс, Ф.Энгельс, В.Ленин). Мемлекеттің пайда болуын әлеуметтік-экономикалық фактормен, яғни жеке меншіктің пайда болуымен және қоғамның таптарға бөлінуімен байланыстырады.