32. Құқықты ресми түсіндіру және оның түрлері

Құқықты (құқық нормаларын) түсіндіру – бұл интеллектуалды-ерікті әрекет, интерпретатормен құқықтық ұйғарымның мәні мен мазмұнын, құқықтық қатынастардағы қызығушы субъектілерге жеткізу. Мұндай түсіндіру (басқалар үшін) әр түрлі субъектілермен берілуі мүмкін (жоғарғы өкілетті билік органдармен, құқықты қолдану органдарымен және жекеленген адамдармен).

Субъектілері бойынша құқық нормаларын түсіндіру ресми және ресми емес болып екі түрге болінеді.

Ресми талқылау арнайы құзыры бар мемлекеттік органдар мен субъектілермен іс жүзіне асырылады. Біріншіден, бұл талқылау арнайы кұқықтык кесім аркылы бекітіледі. Екіншіден, ресми талкылаудың нәтижесі түсінік берілген құқық норманы колдануда барлық субъектілерге міндетті болып саналады. Үшіншіден, құқық қолданатын субъектілерге талқыланған құқық нормасын бір мағынада үғынуға мүмкіндік береді және құқық қолдануда кателіктерге баруға тосқауыл қояды. Ресми талқылау нормативтік, казуальдық, аутентикалық, легальды болып бөлінеді.

1. Нормативтік түсіндіруде құқықтық норманы талқылаған түсініктің өзі бәріне міндетті нормаға айналады, көп рет қолдануға мүмкіндіктер туады. Мысалы, «Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілер туралы заңында» заңға сәйкес қабылданған кесімдер ресми түрде өзі қабылдаған органмен талқыланады деп атап көрсетілген. Сонымен қатар нормативтік талқылаудын субъектісі болып әділсот органдары, атап айтқанда Қазақстан Республикасыиың Жоғарғы Соты бола алады. Қазақстан Республикасының Жоғарғы Сотының пленумының қаулылары соттардың тәжірибелерінде қолданылатын заңдар мен заңға сәйкес кабылданған нормативтік-құқықтық кесімдерге түсініктеме береді және оларды тек сот органдары ғана пайдаланады.

2. Казуальдық түсіндіру нақтылы қаралған іс бойынша қолданылатын құқық нормаға түсінік беру. Мұндай талқылау негізінде құқық колдану барысында арнайы құзырға ие органдардың шешімдері мен соттардың үкімдерінен, шешімдерінен өздерінің көріністерін табады.

3.аутентикалық (авторлық) – сол құқық нормасын шығарған органдар-дың түсіндіруі;

4. легальді – нормаларды талқылау өкілеттігі басқа органға беріледі;

33. Құқықтық сана түсінігі, құрылымы

Құқықтық сана – құқықтық сезімнің, эмоцияның, көзқарастың, бағалаудың, белгінің, ойлаудың және басқа көріністердің жүйесі, әрекеттегі құқыққа заңды түсініктер мен категорияларға заңды тәжірибеге, құқыққа, бостандыққа, міндеттілікке және басқадай керек құбылыстар көрсетілетін құқықтық қатынастар.

Құқықтық сананың құрылымы екі үлкен құқықтық идеология мен құқықтық психологиядан тұрады.

Құқықтық идеология – көзқарастар мен ойлардың жүйесі, онда теориялық нысанда қоғам өмірінің құқықтық құбылыстарын көрсетеді. Оны мынадан көруге болады: ғылыми идеялардан (мысалы, адал мемлекеттік құрылым туралы идея, құқықтық мемлекеттің құрылуын талап етеді); ережелермен, ілімдермен, теориялармен қоғамда қалыптасады және мемлекетке және оның органдарына құқықтық шығармашылық және құқықты қолдау әрекеттерінде оларды тиімді пайдалану жүктеледі.

Құқықтық психология – бұл сезім, үйреншіктік, көңіл-күй, дәстүр, қоғамда әрекет етуші әр түрлі әлеуметтік топтардың, жекеленген адамдардың құқыққа, құқықтық мекемелердің жүйесіне қатынасы көрсетіледі. Құқықтық психология төтенше күрделі және көптеген, әр түрлі көріністермен толтырылған адам баласы өмірінің көріністерін сипаттаушы.

Ол психологиялық және құқықтық құбылыстардың жиынтығынан құралады. Оған жататындар: құқықтық қажеттілік, құқықтық белгі, құқықтық менталитеті, құқықтық мотив, бағалылық-құқықтық бағдар, құқықтық көңіл күй, құқықтық сезім, құқықтық эмоциялар, құқықтық тәжірибе, құқықтық үйреншіктік, құқықтық бірлік, т.б.

12-билет