
- •1.Психология пән міндеттері.
- •2.Психология ғылымының дамуы
- •3.Психология ғылымының басқа ғылымдармен байланысы
- •4.Психология ғылымдарының салалары
- •5.Байқау және оның түрлері
- •6. Эксперимент және оның түрлері
- •7.Қосалқы әдістер: тест,анкета,интервью,әңгімелесу,әлеуметтік өлшем әдісі.
- •8. Ми және психика.
- •9. Психиканың пайда болуы
- •10.Жүйке жүйесінің құрылымы
- •11.Жануар психикасының дамуы
- •12.Адам санасының дамуы
- •13.Сананың ең жоғарғы даму сатысы
- •14.Психика және сана эволюциялық дамудың жемісі және нәтижесі
- •15.Сананың дамуындағы еңбектің ролі
- •16.Сана және тіл
- •17.Зейін туралы түсінік
- •18.Зейін түрлері
- •19.Зейін қасиеттері
- •20.Түйсік туралы түсінік
- •21.Түйсік түрлері
- •22.Түйсік заңдылықтары
- •23.Қабылдау туралы түсінік
- •24.Қабылдау ерекшеліктері
- •25.Қабылдау түрлері
- •26.Уақытты және кеңістікті қабылдау
- •27.Байқау және байқағыштық
- •28.Ес туралы түсінік
- •29.Ес түрлері
- •30.Ес процестері
- •31.Ойлау туралы түсінік
- •32.Ойлау түрлері және формалары
- •33.Ойлау операциялары
- •34.Сөйлеу туралы түсінік
- •35.Сөйлеу түрлері функциялары
- •36.Қиял туралы түсінік
- •37.Қиял түрлері.Олардың жасалу тәсілдері
- •38.Эмоция және сезім туралы түсінік
- •39.Жоғары сезімдері
- •40.Күрделі эмоциялар
- •41.Ерік туралы түсінік
- •42.Ерік сапалары
- •43.Темперамент туралы түсінік
- •44. Темперамент типтері
- •46.Мінез бітістері
- •47. Мінездің құрылымы
- •48. Қабілет туралы түсінік
- •56. Л.С. Выготскийдің мәдени – тарихи теориясы
- •57. Зейінді зерттеудегі п.Я.Гальперин еңбегі
- •65. Стрес мәселесі
- •66. Мативацияның биологиялық формасы, олардың филогенезде дамуы
- •76. Ж.Пиаженің операцоналды интелект теориясы
- •77.А.Н.Ленттьевтің іс – әрекеттік және д.Б.Эльконеннің жас кезеңдері теориялары
- •78.Нәрестелік кезең
- •79.Сәбилік кезең
- •83.Жеткіншек жас
- •84.Балғын жастық кезең
- •85.Ересек жас
- •91.З.Фрейд бойынша адам тұлғасының моделі
- •92.Психикалық дамудың кезеңдері
- •93.Психоанализ теориясының мәні
- •94.Жас кезеңінің анықталуы
- •95.Д.Б.Эльконин бойынша жас кезеңінің бөлінуі
- •96.Жас кезеңге байланысты ұғымдар
46.Мінез бітістері
Адамдардың өмір жолы мен әрекетінің сипаты түрліше болатындықтан, оның мінез бітістерінде басқа біреуде қайталанбайтын жеке ерекшелік көптеп кездесіп отырады. Адамның сансыз мінез бітістерінің кейбірін белгілі топтарға жинақтауға болады. Олар мына төмендегідей: Адамның ұстаған бағытынан, яғни бүкіл психикалық тұрпатынан байқалатын мінез бітістері әр түрлі жағдайда көрініп отырады. Мұның біріншісіне адамның басқалармен қатынасын білдіретін мінез бітістері кіреді. Бұларға: гуманизм, қайырымдылық, үйірсектік, адалдық және осыларға қарама-қарсы жекешілдік, қатігездік, тұйықтық, зымияндық т. б. бітістер жатады. Осы топқа сондай-ақ адамның өз ісіне, еңбегіне қатынасын білдіретін мінез бітістері де жатады. Бұларға еңбек сүйгіштік, құнттылық, иницитивалық, салақтық, тиянақсыздық, кертартпалық т. б. бітістер кіреді. Адамның өзіне-өзі қатынасын білдіретін мінез сипаттары да осы топтың негізгі бір жағы. Бұларға кішіпейілділік, қарапайымдылық, өзін-өзі сынай алу, талап қоя білушілік және бұларға қарама-қарсы әр көкіректік, мақтаншақтық, жасқаншақтық т. б. жатады. Мінез бітістерінің келесі тобын адамның өзін-өзі меңгере алу қабілетіне орай қалыптасқан өзгешеліктері құрайды. Бұл топты мінездің еріктік сапалары немесе мінездің жотасы деп атайды. Бұларды да адамның жалпы ұстаған бақыты мен дүниетанымына, жоғарыда көрсетілген мінез бітістерінің мазмұнынан тыс қарауға болмайды. Сондықтан да сотқар адамның жөнсіз батылдығы мен мемлекет мүлкін тонаушы ұрының жылпос "пысықтығын" мінездің еріктік сапаларына кіреді деп ойлау шындыққа сай келмейді. Мінездің еріктік сапаларының өзі күшті және әлсіз, яғни нашар мінез болып екіге бөлінеді. Күшті мінезге -мақсатқа талпынғыштық, дербестілік, тоқтамға келгіштік, батылдық, шыдамдылық, тәртіптілік, жинақылық, ерлік т.б. жатса, әлсіз мінезге негативизм иланғыштық, қыңырлық, ұстамсыздық, жүрексіздік, т.б. кіреді. Мінез ауыр, жеңілтек, мінезсіз, сотқар, тентек, бейбастақ, итмінез т.б. түрлерге бөлінеді.
47. Мінездің құрылымы
Адамның мінезін оның құрылымын анықтау дегеніміз мінездің негізгі компоненттерінің не қасиеттерін ажырату және күрделі қатынас пен өзара байланыста туындайтын өзіндік бітістерді табу деген сөз. Бірақ мінез – бір бірімен белгілі қатынас байланысы бар жеке адам қасиеттерінің жүйесі, тұтас құрылымы болып табылады. Сондықтан адам мінезінің бір әлде бірнеше қасиеттерін жүйесі; және еріктік ерекшелектері білуге болады. Олар белплі бір жағдаида тұрақты көріністер беріп, мінездің бітістеріне айналады. Мінездің бітістері деп осы ортамен қарым қатынаста, іс-әрекетте көрінетін мінез-құлықтарын айтамыз. Адамның мінез-құлқы оның іс-әрекеттің итермелеуші күші болып отырады. Мінез адамға туа бітпейді, бірақ ол оның табиғаты, мәселен нерв қызметінің ерекшеліктерімен байланысты келеді. Нерв процестерінің (козу мен тежеудің) тең не тең еместігі, шапшаңдығы не баяулығы, күштілігі мен әлсіздігі -осылардың бәрі мінез көріністеріне түрліше рең береді. Сөйтіп мінездің табиғи негізі жоғары нерв қызметінің типтерінен байқалып, адамның темпераментімен тығыз байланысты келеді. Темперамент мінездегі байсалдылық немесе жаңғалақтық немесе сылбырлық тонусының көтеріңкі -төмендігі, үйірсектік немесе тұйықтық, жаңа жағдайда, жаңа міндетке тез, не қиын бейімделу сияқты т.б. сипаттарды анықтайды.Мінездің дамуы, оның бітістеріңің қалыптасуы, айқындығы – табиғаттың сыйы емес, түрлі өмір ситуациаларында адамға қойылатын талап бірлігінің нәтижесі деп қарастыру керек. Мінез құрылымы өмір барысында өзгермей тұрмайды. Өсу, даму процесінде адамның іс-әрекеті де, өмір жағдайларыда өзгеріске түседі, адамға қойылатын талаптар да өзгереді, бұл жағдай жеке адам кұрылымда өзгерістер туғызып отырады.