2.Далалық жұмыстар

3.Толықтыру және жер бедерін түсіру, крокалар.

Тахеометрлік түсіріс – топографиялық түсірістің бір түрі. Бұл түсірістің нәтижесінде ситуация мен рельеф бейнеленген план алынады. «Тахеометрия» грек тілінен аударғанда тез өлшеймін деген мағынаны білдіреді. Тахеометриялық түcipicтe түсiрiлетiн нүктеде тұpғaн рейка­ны аспаптың дүрбiсiмен бiррет нысаналау арқылы осы нүкте­нің координаталарын, яғни бағытын, ара қашықтығын және салыстырмалы биiктiгiн анықтайды. Демек, тахеометриялық түсірістің мәні­ аспаптың нысаналау осінің бiр жағдайында верти­каль бұрышты ν, горизонталь бұрышты β және рейкадан қашық­тық өлшеуiш жiптерiнiң аралығындағы бөлiктер санын есептеуден тұрады; осы мәлiметтер арқылы нүктенің кеңiстiктегi координаталарын есептеп шығарады. Тахеометриялық түcipicтe жергiлiктi жердiң топографиялық планы түсiрiлетiн нүктелердiң барлық үш координаталарын есептеп шығаруға мүмкiндiк беретiн мәлiметтердi жинайтын далалық жұмыстар мен планды сызу және есептеп шығарулар­дан тұратын ғылыми өңдеу жұмыстары натижесiнде жасалы­нады. Тахеометриялық түcipicтi тахеометрлермен немесе теодолит­термен атқарады.

Тахеометрлер болмаған кезде тахеометриялық түcipicтi тео­долит пен рейканың көмегімен жүргiзуге болады. Мұндай жағ­дайда әрбiр пикеттiк нүктеге дейiнгi көлбеу ара қашықтықты жiптi қашықтық өлшеуiшпен горизонталь және вертикаль бұрыштарды өлшейдi. Салыстырмалы биiктiктi тригонометриялық нивелирлеумен анықтайды.

Тахеометриялық түcipicтeгi ғылыми өңдеу жұмысы мына­ларды қамтиды: 1) дала журналдарын тексеру; 2) тахеометрия­лық жүрicтердiң нүктелерiнiң пландық және биiктiк координа­таларын (х, у, Н) есептеп шығару; 3) әр станциядағы рейкалық нүктелердiң биiктiк белгiлерiн есептеп шығару; 4) жергiлiктi жердiң топографиялық планын салу.

Дала журналдарындағы жазулар мен есептеулер eкi қол­дан (басқарушы және оның көмекшiсiмен) өтiп, тексерiледi. Бұлкезде горизонталь және вертикаль бұрыштар, горизонталь ұзын­дықтар, тахеометриялық жүрiстер нүктелерiнiң тура, кepi және орташа салыстырмалы биiктiктерi қайтадан есептелiп шығары­лады. Табылған қателiктер тиicтi түзетулер енгiзу арқылы жойылады.

Тахеометриялық жүрiс нүктелерiнiң тiкбұрышты координа­талары теодолиттiк жүрiс үшiн қабылданған жоба бойынша есептеп шығарылады. Бұрыштық қиыспаушылықты анықтап егер олар мүмкін болатын шамадан аспаса, оларды теодолиттiк жүрicтерде көрсетiлгендей етiп бөледi. Жүрicтiң ұзындықтарын қашықтық өлшеуiшпен 1:400 дәлдiкпен өлшегенде, тұйықтал­ған жүрiстегi координаталар өсiмшелерiндегi қиыспаушылық­тың мүмкін шамасын жүрiстiң қабырғалар саны аз болғанда формуламен анықтайды. Тахеометриялық жүрiс басталатын бастапқы пункттiң ко­ординаталарын бiле отырып, түзетiлген өсiмшелер арқылы жу­рістің барлық ұштарының тікбұрышты коодинаталарын есептеп шығарады.Дала журналындағы тахеометриялық тycipicтің нүктелерi­нiң биiктiк белгiлерiн анықтағаннан кейiн пикет нүктелерiнiң биiктiк белгiлерiн есептеп шығарады; ол үшiн станцияның биiк­тік белгiсiне Н _СТ тиicтi рейкалық нүктелерiнiң салыстырмалы биiктiгiн h_іалгебралық түрде қосады

Н_{пик. i} =H_CT+h_i.

Есептепшығаружұмыстарыаяқталғаннанкейiнтүсірістің топографиялықпланынжасауғакiрiседi. Тахеометриялықтүci­рістіңпланынжасаужұмысыжалпыданжекегекөшупринципiнсақтайотырыпжүргiзiледi. Алдыменкоординаталықтордыса­лады, мұндатеодолиттiктүcipicтуралыайтылғантараудағы ереженi сақтайды. Содан соң планға тipeк пункттерiн, одан кейін тycipгi негiздеуiнiң нүктелерiн түсiредi. Одан кейiн түcipгi жүрicтерi мен ситуация нүктелерiн салады. Ситуация­лық нүктелер планға дала журналының және крокидiң мәлiмет­тepi бойынша түсiрiледi. Тахеометриялық түcipicтeгі полярлық әдiспен түсiрiлген нүктелердi планға тахеографтың көмегімен салу қолайлы. Мөлдiр пластмасса винипроздан жа­сап шығарылған бұл аспап градустық бөлiктерге (ең кiшкене бөлiгi 15'-ке тең) бөлiнген дөңгелек болып табылады. Дөңгелек­тің нөлдiк диаметрi арқылы сызғыш өтедi, оған тиiстi масштаб­та ең аз бөлiгi 0,5 мм ара қашықтық шамасы салынған. Осы шкаланы пайдалану қолайлы болу үшiн тахеографта тeciк ой­ылған. Дөңгелектiң ортасында органикалық шыныдан төлке бекiтiлген, ол арқылы планның тиicтi нүктесінің үстiнде тахео­графты центрлеуге арналған ине етедi. планға нүктенi түci­ру үшiн тахеографты инеде осы станциядағы нөл бағытына қа­былданған сәйкес есептеумен беттескенше бұрады, содан ке­йiн шкала мен станциядан түci­рiлетiн нүктеге дейiнгi арақа­шықтықты салады.Тахеометриялық жүрicтердiң нүктелерiн, ситуациялық шарт­ты белгiлердi теодолиттiк тусiрicтегiдей етiп планға салғаннан кейiн, планда горизонтальдарды жүргiзедi. Горизонтальдарды жүргiзуден бұрын салынған крокиге сәй­кестендiрiп алдын ала пункт сызықтарымен жер бедерiнiң пiшi­нін, яғни оның өзiне тән және басты сызықтарын түсiредi. Осы­дан кейiн интерполяциялауға және горизонтальдарды жүргiзуге кiрiседi. Алдымен крокиге сәйкес жер бедерiнiң өзiне тән жерлерiн, мысалы, төбенiң ұшын, ойпаттарды, шұңкырларды, жоталар сызыктарын, арналарды және т. с. с. ең төменгi белiгi­нен бастап горизонтальдармен көрсетедi. Пландағы горизон­тальдар штрихтармен толыктырылады да, калыңдатылған горизонтальдардың үзiлген жерiне биiктiк белгiлерiн жазады. Горизонтальдарды түсiрiп болғаннан кейін қажеттi жазуларды орындауға кiрicедi.