2.4 Елеуіштердің електен өткізу беттері және елеу тиімділігі

Елеуіштердің електен өткізу беттерінің конструкциялары елеуіштің технологиялық міндетіне және оның жұмыс істеу жағдайына байланысты. Елеуіштердің електен өткізу беттері (жұмыс) ретінде колосникті торлар, жапырақты торлар және сымды торлар қолданылады.

Колосникті торлар (2.7 – сурет, а, б) қозғалмайтын және қозғалмалы елеуіштерде ірі және орташа елеу үшін қолданылады. Торлар параллельді қатарлармен әртүрлі пішінді колосниктерден және стержендерден жиналады. Жиі жағдайда торлар рельстерден, дәнекерлі металды балкалардан және т.б. жиналады. Дірілдеуік елеуіштерде колосникті торлар жеке секциялардан тұратын жиналмалы түрде дайындалады.

Жапырақты торлар орташа елеу үшін қолданылады. Олар тесілген немесе әртүрлі пішінді тесіктермен штампталынған (2.7 – сурет, в-д) құрыш табақты құрайды. Торлар тесіктерінің бітелуінен сақтау үшін оларды колосникті және жапырақты торлар түрінде дайындайды. 10 мм-ден кіші тесіктер өлшемі үшін жапырақ қалыңдығы 4-6 мм, ал 30-60 мм-лі тесіктер өлшемі үшін жапырақ қалыңдығы 8-10 мм құрайды. Кейінгі кездері квадратты және тікбұрышты тесіктермен тесілген резеңкелі жапырақты торлар қолданылуда. Олар тозуға төзімді, тесіктері аз бітеледі, шуыл деңгейін төмендетеді.

Сымды торлар ұсақ елеу үшін қолданылады. Олар тесіктері квадратты немесе тікбұрышты (2.7 – сурет, е, ж) құрышты, жезді, мысты, қолалы және т.б. сымдардан дайындалады. Кейінгі кездері металды торлар капронды жіптермен ауыстырылып дайындалуда. Мұндай торлар металдылармен салыстырғанда тозуға төзімді.

Егерде бір өлшемді шеңбер, квадрат немесе тікбұрышты тәріздес тесікті торларды алсақ, онда өте ірі тор астындағы өнім тікбұрышты тесікті торлардан, ұсақ – квадратты тесікті торлардан және өте ұсақ – шеңберлі тесікті торлардан алынады.

Елеуіш жұмысының негізгі көрсеткіштері болып оның өнімділігі және елеу тиімділігі саналады. Бұл көрсеткіштер әрқашан бір-бірімен байланысты. Негізінде елеуіш енінен оның өнімділігі, ал оның ұзындығынан – елеу тиімділігі байланысты.

Білікті не колосникті торлар әдетте ірі ұсату сатысында, жазық болат бетті торлар орташа және ұсақ ұсату сатыларда, ал тоқылған торлар кейде ұнтақтаудың бірінші сатысында қолданылады.

Елегіш беттің тесіктерінің қосынды ауданының бүтін бет ауданына қатынасы қима коэффициенті деп аталады. Ол неғұрлым үлкен болса, елеу тиімділігі өседі.

2.7 – сурет – Елеуіштердің електен өткізу беттері: а, б – колосникті торлар; в – д – шеңберлі, квадратты және фигуралы тесікті жапырақты торлар; е, ж – квадратты және тікбұрышты тесікті сымды торлар; 1 – қаңқа; 2 – үйрек

Елеу тиімділігі (Е) мына формуламен есептеледі:

Е = 10⁴ С / (Q а), %, (2.2)

мұндағы С – тор астындағы өнімнің массасы, т;

Q – бастапқы заттың массасы, т;

а - бастапқы заттағы астыңғы кластың мөлшері.

Өндірістік жағдайда алынған тор астындағы өнімнің массасын тұп-тура анықтау қиындатылатындықтан, тәжірибе жүзінде елеудің тиімділігін (немесе елеудің пайдалы әрекет коэффициентін) басқа формуламен анықтау қолданылады:

η = 10⁴ (а - b) / [a (100 - b)], %, (2.3)

мұндағы η - елеудің пайдалы әрекет коэффициенті (ПӘК), %;

b – тор үстіндегі өнімдегі астыңғы кластың мөлшері.

Елеу үдірісіне әсер етуші факторларға мыналар саналады:

- материалдың ылғалдылығы. Материалдың жоғары ылғалдылығы түйіршіктердің бір-бірімен жабысуына және елеу тесіктерінің бітелуіне себепкер болады. Негізінде бұл материалдың ылғалдылығы 10- 12 % - тен жоғары болған кезде байқалады. Елеу тиімділігі кенеттен төмендейді. Мұндай жағдайда дымқылдық елеу қолданылады. Материал тор бойымен жылжуы кезінде сумен бүркітіледі;

- түйіршіктердің геометриялық пішіні. Ең қолайлы пішін болып шеңберлі саналады. Көп қырлы және кубок тәріздес пішінді түйіршіктердің қолайлылығы шамалы;

- кен ішінде диаметрі елегіш бет тесіктерінің диаметріне жақын түйіршіктер үлесі көбейген сайын елеу қиындай береді. Себебі ондай түйіршіктер тесіктерге қыстырылып, бірақ өтпей оларды бітеп қалады. Мұндай түйіршіктер «қиын түйіршіктер» деп аталып кеткен;

- елегіш беттің көлбеу бұрышы үлкейген сайын және оның ұзындығы қысқарған сайын, сол сияқты елегішке түсірілетін заттың массасы тиісті мөлшерден асса, оның елегіш бет арқылы өту жылдамдығы өсіп, түйіршіктердің тесіктерден өту мүмкіншілігі азаяды;

- бастапқы заттың тығыздығы. Елеуіштің өткізу қабілеттілігі материалдың көлеміне байланысты болғандықтан, елеуіштің өнімділігі тығыздығы үлкен материалдар үшін жоғары болады.