4.1 Ұнтақтау операцияларының қолданылуы

Ұсақ және сеппелі кендер байытылғанда ұсату үдірістерінен кейін ұнтақтау үдірістері жүргізіледі. Байыту үдірістерінің тиімділігі ұнтақтау үдірісінің нәтижесімен тығыз байланысты. Кеннің бір мөлшерден тыс майдаланып ұнтақталуы өте зиянды. Сондықтан ұнтақтау үдірісі көбінде екі, не үш сатылы жүргізіледі. Ұнтақтау дәрежесі, әдетте, ұнтақталған зат ішіндегі диаметрі 0,074 мм-ден кіші кластың проценттік үлесімен анықталады. Шартты түрде, ол кластың үлесі 50-60 %-тен аспаса ірі ұнтақтау, 60-85 % мөлшерінде болса, орташа ұнтақтау, ал 85 %-тен жоғары болса, өте майда ұнтақтау болып саналады. Кенді қандай ұнтақтыққа жеткізе ұнтақтаудың қажеттілігі бағалы минерал түйіршіктерінің диаметріне (яғни, сеппелік дәрежесіне) байланысты. Кенді қажетсіз өте майдаламас үшін ұнтақтау үдірісі кезінде одан ұнтақтығы жеткен бөлігін үздіксіз бөліп алу қажет. Осыған байланысты ұнтақтау аппаратынан шыққан зат көбінде классификациялау үдірісіне түседі. Соның нәтижесінде кеннің ұнтақтылығы жеткен бөлігі бөлініп, ал жетіспеген бөлігі ұнтақтау үдірісіне қайта қайтарылады. Ұнтақтау үдірісі, соған сәйкес классификациялауда негізінде су ішінде жүргізіледі. Классификациялау үдірісінде екі өнім алынады: ұнтақтығы жеткен бөлік түрінде шыққан өнім ағызынды деп, ал ұнтақтығы жетіспеген бөлік құм деп аталады. Құм қайтадан диірменге қайтарылса ұнтақтау тұйық циклде, ал сол диірменге қайтарылмаса ашық циклде жүргізіледі. Ашық цикл әдетте ұнтақтаудың тек бірінші сатысында ғана қолданылуы мүмкін. Іс жүзінде жиі қолданылатын ұнтақтау схемалары 4.1 – суретте келтірілген. Бір сатылы ұнтақтау кендегі бағалы минерал түйіршіктерінің сеппелілігі (яғни, диаметрлері) біркелкіге жақын және ірілеу болса қолданылады. Ал сеппелілік тым үлкен шекте өзгеретін болса, сатылы ұнтақтаудың тиімділігі арта түседі. Мұндай жағдайда іс жүзінде ұнтақтаудың әр сатысынан кейін байыту үдірістері жүргізіліп отырады. Соған сәйкес схема сатылы байыту схемасы деп аталады.

Ұнтақтауды тұйық циклде жүргізгенде диірменнің өнімділігі және үдірістің тиімділігі оған қайта айналып түсетін құмның массасына тәуелді. Оны айналмалы жүк деп атайды.

Диірменнің өнімділігі айналмалы жүк 50-200 % құраған жағдайда артады. Айналмалы жүк 500 %-ке дейін өскен жағдайда диірменнің өнімділігі шамалы өседі. Байыту фабрикаларында айналмалы жүк тәжірибе жүзінде анықталғанда негізінде 150-300 %, сирек жағдайда 500 % құрайды.

Айналмалы жүктің мөлшерін анықтайтын формула:

С = (β₄ – β₃) / (β₃ – β₅), %, (4.1)

мұндағы С - айналмалы жүк, %;

β₄, β₃ және β₅ – ағызындыдағы, диірменнен шыққан өнімдегі және құмдағы -0,074+0 мм кластың пайыздық үлестері.

Диірменде кен әртүрлі әрекеттердің әсерімен ұнтақталады. Кен байыту фабрикаларында көп тараған әдістерге шарлармен, біліктермен, кеннен бөлінген белгілі бір ірілік класпен және кен кесектерінің өзін-өзі ұнтақтау жатады. Ұнтақтаудың басқа белгілі принциптері қазіргі кезде байыту фабрикаларында қолданылмайтындығына байланысты бұл оқулық құралда қаралмайды. Диірмендердің қазіргі кезде көптеген конструкциялары белгілі. Солардың ішінде байыту фабрикаларында көп тараған түрі барабанды диірмендер.

4.1 – сурет – Ұнтақтау схемалары: а – классификатормен жабық циклде бір сатылы ұнтақтау; б - I сатыда ашық циклде және II сатыда жабық циклде екі сатылы ұнтақтау; в – I және II сатыларда жабық циклде екі сатылы ұнтақтау (1 – 5 - әр түрлі өнімдер)