1. Дс тарату үшін қажетті үзіліссіз арналардың негізігі қасиеттері.

Аналогты және дискретті сигналдар. x(t) аналогты сигналы үзіліссіз уақыт функциясы болып табылады, яғни, x(t) барлық t үшін анықталады.

Үздіксіз арна Кірісіне үздіксіз сигналдар келгенде шығысында да сигнал үздіксіз болса, мұндай арналарды үздіксіз деп атайды. Олар ылғида дискретті сигналдың құрамына кіреді. Үздіксіз арналарға, мысалы, өткізу жолағы 0.3…3.4 кГц болатын байланыстың стандартты телефондық арнасын (тональді жиілікті арналар- ТЖ), өткізу жолағы 60…108кГц болатын стандартты кеңжолақты арналарды, физикалық тізбектерді және т.б. жатқызуға болады. Арна моделі сызықты төртұштық түрінде көрсетілуі мүмкін (3.4-сурет).

3.4-сурет. Сызықты үздіксіз арнаның моделі

Дискретті хабарларды (ДХ) таратуға арналған электрбайланыс жүйесін қарастырайық. Хабар көзі уақытпен А = {а'}, i=0,m₀-1 көпшілігінен алынған бөлшектердің реттілігін әзірлеп шығарады, мұндағы m –көпшіліктің түрлі бөлшектерінінң жалпы саны.Байланыс желісінің түріне байланысты {а'} хабарлар тікелей беріледі,не болмаса өткізушіні алдын ала түрлендіру арқылы беріледі.

Оңтайлықтың кейбір ерекшелітеріне сәйкес келетін шешімді оңтайлы шешім деп атайды, ал осындай ерекшелітермен жұмыс істейтін қабылдағышты- оңтайлы қабылдағыш деп атайды. Тасушы ретінде жиі қолданылатын гармоникалық тербеліс түріне тоқталайық Мұндағы U_н, ω_н, φ_н амплитуда,жиілік,фаза тасушыныкі.Тасушының параметрлеріне U_н, ω_н, φ_н әсер ете отырып, біз амплитудалық, жиіліктік, және фазадық модуляцияны аламыз. АМ спектрі модульденетін сигналдың бастапқы спектрінен екі есе үлкен. ЖМ дегеніміз берілген диапазонда алғашқы сигнал спектрінің ауысуы, бірақ оның АМ Сигналдан айырмашылығы әдістің суперпозициясы ретінде көрсетілуі мүмкін.Оның бірінші f₁ тасушы ал екіншісі f₂ тасушы.Осыған байланысты ЖМ –ның сигналының спектр ұзындығы АМ сигналынан үлкен, яғни бұл тасушылардың f₁ және f₂ ара қашықтығымен анықталады Δf=( f₁- f₂)/2 өрнегі таратылуы кезіндегі оның орташа мәніне байланысты жиіліктің өзгеруін сипаттайды және ол жиілік девиациясы деп аталады.

2. СТҚ (УПС)қызметі және жіктелуі. СТҚ на синхрондау жатады. Синхрондау екі немесе одан да көп процестер арасында белгілі бір уақыттық арақатынастар орнату және оны сүйемелдеу процесі. Бір элементтеп синхрондау қабылдау кезінде бір бірліктік элементті басқасынан дұрыс бөліп алуға мүмкіндік береді және оны тіркеу үшін ең жақсы жағдайларды қамтамасыз етіп береді. Топтап синхрондау қабылданған тізбектің кодтық комбинацияға дұрыс бөлінуін қамтамасыз етеді, ал циклмен синхрондау – қабылдаудағы элементтердің уақытша бірігуі циклдерінің дұрыс бөлінуін қамтамасыз етеді. Әдетте циклмен және топтап синхрондау бірдей әдістермен шешіледі.

6.4 сурет – Таратудың синхронды әдісі кезіндегі кодтық комбинацияның элементтерін қалыптастыру

Бір элементтеп синхрондаудың құрылғылары және жұмыс істеу принципі. Бір элементтеп синхрондау құрылғыларына төмендегідей талаптар қойылады:

1. Синхрондаудың жоғарғы дәлдігі. Синхроимпульстердің (тактілік импульстердің) мүлтіксіз синхрондауға сәйкес келетін сәттерден рұқсат етілетін салыстырмалы ауытқуы ε_рұқ= ± 3%.

2. Бастапқы қосумен қатар байланыс үзілісінен кейін де синхронизмге кіруге аз уақыт кетуі.

3. Кедергілер және өткінші байланыс үзілісі болғанда синхронизмнің сақталуы.

4. Синхрондау дәлдігінің таратылатын хабардың статикалық құрылымынан тәуелсіздігі.

Көрсетілген талаптар бір-біріне қарама-қайшы. Дегенмен, сигналдардың рационалды құрылымын таңдау және синхрондау құрылғыларының тиімді параметрлерін таңдау жолымен синхрондаудың қажетті дәлдігін қамтамасыз етуге болады.

6.5 сурет – Бір элементтеп синхрондаудың резонанстық құрылғысының құрылымдық

сұлбасы.

Элементтік синхронизацияның бекітілген құрылғылары . Синхронизацияның бекітілген құрылғылары орташа және орташа жылдамдықты байланыс жүйелерінде кең қолданылады .Синхронизацияның бекітілген құрылғылары екі ішкі класқа бөлінеді : синхроимпульстердің бергіш генераторына тікелей әсерімен және жанама әсерімен . Синхронизацияның бекітілген құрылғысының жеңілдетілген құрылымдық сұлбасы 9.4 суретінде көрсетілген .

Сурет 9.4

Синхрондау құрылғылары параметрлерін бағалау. Мұндай синхрондау құрылғылардың артықшылығы, әсіресе жұмыстың жоғарғы жылдамдықтары кезінде, жүзеге асырудың салыстырмалы түрдегі қарапайымдылығы болып табылады. Кемшіліктеріне мыналарды: синхрондау дәлдігінің аздығын; генератор контурына реактивті элемент қосылуы есебінен пайда болатын зиянды байланыстар салдарынан жоғары тұрақтылықты қамтамасыз етудің қиындығын; байланыс үзілісі кезінде немесе арнадан қабылданатын тізбекте МС жоқтығынан (мұндай жағдай нөлдерден тұратын тізбекті тарату кезінде орын алуы мүмкін) жүйенің синхронизмнен шығып кетуін жатқызуға болады.

Синхроимпульс генераторына тікелей әсер ететін синхрондау құрылғыларының ерекшелігі бұл жиілік өзгеруінің уақыт аралығындағы фаза алшақтығына тәуелділігі жатық сипатта болуында. Осының арқасында дискретті басқаруға қарағанда синфазалықты сүйемелдеудің ең жоғарғы дәлдігіне қол жеткізуге болады.

3. Итеративтік код. Оларды құру, қателерді табу және түзету принциптері мен Техникалық түрде тарату. Бул кодтар топтык кателерди тузету ушин арнайы жасалган.Топтык кателер деп бирнеше разрядтарда бир мегилде,бир орында пайда болатын кодтарды айтамыз. Топтык кателердин пайда болу себеби кедергинин узактыгы тарату битинин жылдамдыгынан коп болуы. Мундай кателиктер каты жане магнитти дисктерге,модемдерге тан болып келеди. Итеративти код танымал карапайым шындыкка тексеру кодынын жалгасы. Бул кодта бирнеше гана бакылау разряды болады. Ари булл разрядтар ар турли координаталарда орналасады. Итеративти кодтар блокты немесе узилиссиз болуы мумкин,ягни булл кодтар узилиссиз акпараттарды тасымалдау кезинде колданылады. Бул кодта бакылау разряды шетки оң немесе сол катарда және томенги сторкта орналасады. Әр бакылау разряды шындыкка сайкес келетин манге диин тексеру символдарымен толыктырылады сәйкес трокка және с толбка. Итеративти код одиночный кателерди кепилди тауып тузейди. Топтык кателер тек осы код аркыла табылады, егер искаженный разрядтар саны жуп болса,онда жуптык бузылмайды. Интеративти код ар кодалык комбинациясында бир немесе бирнеше тексеру системасынын болуымен сипатталады.

ГОСТ 20687 - 75 гост бойынша курылады. Жети элементти КОИ-7 кодына тексеру бити косылады,ол 8позицияда орналасады. Тарату блоктарынын элементтери және тексеру биттери матрица курады. 

Алынган интеративти код сызыкты болады. Интеративти код пен каскадты код уксас болып келеди,бирак айырмашылык бар. Биринши ступень каскадты мен итеративтиде бирдей. Итеративти кодтарга акпараттардын символдарынын совокупностине ,ягни бирнеше координатада орналаскан q –га сайкес жургизиледи. Осыған сәйкес итеративти кодтарды многомерный және многостепенный деп карастырады. Интерактивти кодтарды пайдалану электронды есептеу машиналарында колданылады,себеби бул жагдайда операцияныназ манин кажет етеди. Интеративти кодтауды УЗО микропроцессорлык малиметтерди тарату аппаратурасында пайдаланады. Малиметтерди тарату кезинде кателерджи табу максатында аса тиимди кепилдик алу ушин 3 тексерули интеративти кодтар колданылады. Итеративти кодтын кемшилиги болып жогары избыточностьи саналады (=15 %).

Емтихан билеті №10

1 ДХБ жүйелерінің құрылымдық сұлбасы. Дискретті арна(ДА), деректерді тарату арнасы және күре жол түйіндесу тізбегі. ДХБ интерфейсі және хаттамалардың түсініктемелері. Дискреттік хабар түсінігі, мәліметтердің хабары немесе телеграфтық хабар түсініктеріне қарағанда, анағұрлым жалпылама айтылған түсінік болып табылады. ДХТ жүйесінің құрылымдық сүлбасы 4.1- суретте кескінделген. Хабар көзі мен оны алушы хабарды сигналға түрлендірушімен бірге ДХТ жүйесінің құрамына кірмейді.

ҚК өндірілетін а_; е А таңбалары кодтық қисындастырулар түрінде келіп түседі жэне олар бірлік элементтерден (жолдамалардан) тұрады. Кодтық қисьшдастыру таратылушы а, таңбасын кескіндейтін кодтык қисындастыруды құрайтьш (кодтың үзындығы п-ге тең болатын) бірлік элементтер санымен және кодтың т негіздемесімен сипаггалады. Кодтың негіздемесі сигналдың ҚК-інен келіп түсетін, бір-бірлерінен айырмашылықтары болатын мәндік позицияларының мүмкін болатын санымен сипатталады.

4.1- сурет. ДХТ жүйесінің қү-рылымдық сүлбасы

Дискреттік арналардың синхронды және асинхронды түрлері болады. Синхронды дискреттік арналарда - әрбір бірлік элемент қатаң анықталған уақыт мезеттерінде енгізіледі. Бул арналар тек изохрондық сигналдарды тарату үшін ғана тағайындалған. Асинхронды арна бойынша кез-келген сигналдарды -изохронды жэне анизохронды таратуға болады.

Түйіндесу тізбектері женіндегі түсінік. Хабарлар көзі және оны алушы жүйенің соңғы нүктесі болып табылады, және сондықтан ДХТ техникасында жалпылама түрде - мэліметтердің соңғы құрылгысы (МСҚ) деп аталынады. МСҚ негізінде, мэліметтерді енгізудің (шығарудың) әртүрлі соңғы кұрылғылары жэне ЭЕМ пайдаланылуы мүмкін. Қазіргі уақытта мәліметтерді ЭЕМ енгізу (шығару) арналармен арнайы келісу құрылғысы - мәліметтерді таратудың мультиплексоры (МТМ) аркылы жүргізіледі. Мультитлексор бірнеше түлынушылардан келіп түсуші ақпараттың төменгіжылдамдықты ағындарын бір жоғарғыжылдамдықты ағынына біріктіруге мүмкіндік береді. Уақытпен бөлу режиміндегі ЭЕМ-сына сүйенсек, ол біруақытта жойылған абоненттердің қажетті санына қызмет ете алады. Ақпараттар ағындарын концентрациялаудан өзге, МТМ келесі функцияларды орындайды:

4.2 - сурет.Түйіндесу тізбектері