Тақырыбы: Қатты (тығыз) дәрілік формаларды жасау технологиясы және дайындау тәртібі.

Сабақтың мақсаты: Студенттерді қатты (тығыз) дәрілік зат формаларды

жасау технологиясын және дайындау тәртібің үйрену. Рецептердін жазуың еске түсіру.

Ұнтақтар – pulveres. Бұл форма ірі, қатты өсімдік заттар мен құрғақ минералдық заттарды ступкада (келі) ұсатып, соңынан әдейі електермен елеу арқылы алынады.

Күрделі ұнтақтар дайындау. Алдымен аз мөлшерде жазылған затқа керекті мөлшерде жетерліктей алып, өлшеп ступкаға салады: біртіндеп көп мөлшерде басқа ұнтақтарды қосып, қоспаны араластырады және араласқанша пестикпен аздап үйкейді. Қоспаны рецептіде көрсетілген ұнтақтар санына бөліп, әрбір ұнтақты жекеше өлшейді. Дозаланған ұнтақтардың салмағының айырмашылығы бір-бірінен –5 пайыздан артық болмауы керек.

Құрамында әсер етерлік негізі өте аз күрделі ұнтақтар (алкалоидты ұнтақтар, сынап препараттары т.б) жасау үшін алдымен индиференттік затты келіге (ступка) ұсатады, сон кейін әсер етерлік негізгі зат қосып, барлығын араластырады. Мұның себебі мынада: егер алдымен аз мөлшерлі әсер етерлік негізді затты ступкада ұсатып, ол түгелінен ступканың қабырғасына жабысып, ұнтақтың құрамына кірмей қалуы мүмкін.

Ұнтаққа айналуы қыйын кристалдарға аздап керекті еріткіш қосу керек: мысалы: камфораға бірнеше тамшы спирт немесе эфир қосылады.

Ұнтақтарды жазудың екі әдісі: рецептіде заттың барлық ұнтақтар санына жеткілікті мөлшері көрсетіліп жазылатын дивизиондық және бір ғана ұнтаққа жеткілікті мөлшері көрсетіліп жазылатын диспензациялық әдістері бар. Бірінші жағдайда рецепт M. f. № .., D. S, екінші жағдайда - M.f. pulvis D. t. d. №, S. формуласымен аяқталады, мысалы:

Итке:

Rp.: Santonini 0,3 Rp.: Santonini 0,1

Sacchari albi 1,5 Sacchari albi 0,5

M. f. pulveres № 3 M. f. pulvis

D. S D. t. d. № 3

S.

(дивизиондық әдіс) (диcпензиядық әдіс)

Гигроскопиялық, майлы немесе құрамында ұшқыш заттар кездесетін ұнтақтарды алу үшін рецептіде оларды парафиндаған немесе жылтыр қағазға орау туралы нұсқау беру керек: күрделі ұнтақтар жазу үшін мұндай рецепт: M. f. pulvis D. t. d. №.. in charta parffinata; M. f. pulvis D. t. d. №.. in charta немесе M. f. pulvis ad chartan ceratam: M. f. pulvis D. t. d. №.. ad chartam paraffinatan: формуласымен аяқталады, қарапайым ұнтақ жазғанда рецепт D.t. d. № .. in charta paraffinata; D. t. d. №… in charta D.t. d. № .. ad chartam paraffinatan; D. t. d. №… ad chartam ceratam формуласымен ақталады, өте ылғал тартқыш (гигроскопиялық) ұнтақтар мықтап тығындалған шөлмектерге салынып жіберіледі.

Болюстер –bolus. Бұл әсер беретін заттарды құрамында шырыш кездесетін өсімдік ұнтақтарымен және су немесе басқа сұйықтармен араластырып жасайтын дөңгелек ягни жұмыртқа тәрізді қатты дәрілік форма. Болюстерді балзамдар мен ағаш шайырын көк сабынмен араластырып жасайды.

Болюстер дайындау. Алдымен аз мөлшерде рецептіде жазылған заттарды ступкада араластырып, сон кейін керекті мөлшерде форма беретін ұнтақтар қосылады. Қоспаны жақсылап араластырып, оған қамыр тәрізді қойыртпаққа айналғанша су қосылады, қойыртпақ жұмсақ, келігімен келсапқа жұқпайтындай болу керек. Қойыртпақты таразыға салып тең бөлшектерге бөледі, содан кейін оларға керекті форма береді.

Дөңгелектер біріне бірі жабысып қалмауы үшін оларға индиференттік ұнтақ сеуіп, бұл туралы рецептіде осыған сәйкес нұсқау беріледі (consperge Talco, consperge Magnesio т.б.) яғни талк сеп, магнезий сеп.

Ұнтақтар сыяқты, болюстерді де екі әдіспен жазады, ал рецепті Ut. f. boli №… (болюс жаса, санын бер), немесе Ut.f. bolus D. t. d. №…(болюс жаса, осындай дозалардың….санын бер), немесе ut f. bolus (болюс жасау үшін) сөздерімен аяқталады.

Итке:

Rp.: Kalli bromati 15,0 немесе Rp.: Kalli bromati 30,0

Farinae Secalinae et Farinae Secalinae et

Aquae fontanae q.s. Aquae fontanae q.s.

Ut. f. bolus Ut. f. boli № 2

D. t. d. № 2 D.S.

S.

Қате аз болу үшін заттаң бір болюске жететін мөлшерін және одан неше болюс жасау керектігін көрсетіп болюстерді бірінші әдіспен жазған жөн. Форма беретін заттардың мөлшерін рецептіде көрсетпей-ақ, ол туралы q.s. (quantum satis –керегінше) белгісін қояды.

Болюстерді жылтыр немесе парафиндалған қағазға орап жібереді. Қолайсыз исі, ашы дәмі және қоздырғыш заттарды да болюс түрінде тағайындауға болады. Олардың әсері жәй білінеді. Болюс түріндегі зат өте көп мөлшерде тағайындалмайды.