2 Тотығу-тотықсыздану процестердің негізі

 

         Тотығу-тотықсыздану процесі екі қарама-қарсы процестерден тұрады.

          Тотығу процесінде электрондарды беру нәтижесінде тотықсыздандырғыштың тотығу дәрежесі жоғарылайды. Электрондарды беретін атом, молекула немесе ион тотықсыздандырғыш деп аталады

(Тсз-ш).

Тсз-ш   2J  J ,  тотығу процесі.

          Тотықсыздану – электрондарды қосып алу процесі, тотықтырғыштың тотығу дәрежесінің төмендеуіне әкеледі. Электрондарды қосып алатын атом, молекула немесе ион тотықтырғыш деп аталады (Тт-ш).

Тт-ш   J₂  2J ,  тотықсыздану процесі.

          Типтік тотықтырғыштарга жатады:

1)  оттегі және галогендер  (O , F , Cl , Br , J );

2) жоғары тотығу дәрежесіндегі оң зарядталған металл иондары (Fe Cl₃, Sn Cl₄);

3) жоғары тотығу дәрежесіндегі металл атомы бар күрделі иондар мен  молекулалар (KMn O₄, K₂Cr O , KCl O₃, KCl O₄, HN O₃, H₂S O₄).

          Типтік тотықсыздандырғыштарға жатады:

1) металдар мен кейбір бейметалдар (Zn⁰, Mn⁰, C⁰, H );

2) теріс зарядталған бейметалдар иондары (HCl , H₂S , HBr , CaH );

3) төменгі тотығу дәрежесіндегі металдардың оң зарядталған иондары (Fe Cl₂, Sn Cl₂).

          Жоғары тотығу дәрежесіндегі элемент атомы тотығу дәрежесін жоғарылата алмайды (яғни электрондарын бере алмайды) және тек қана тотықтырғыш қасиеттерін көрсетеді.

          Төменгі тотығу дәрежесіндегі элемент атомы тотығу дәрежесін төмендете алмайды (яғни электрондарды қоса алмайды) және тек тотықсыздандырғыш қасиеттерді  көрсетеді.

         Аралық тотығу дәрежесі бар элемент атомы екідайлылық, яғни

тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та қасиеттерді  көрсете алады.

 

Типтік есеп №2

          HCl, Cl₂, HClO, HClO₂, HClO₃, HClO₄ қосылыстарында хлордың тотығу дәрежесі бойынша қайсысы тек тотықтырғыш, тек тотықсыздандырғыш, тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та қасиеттерін көрсетеді?

Шығарылуы

          Берілген қосылыстарда хлордың тотығу дәрежесі сәйкесінше тең:

а)      H Cl ;  Т.Д.(Cl) = -1 – минималды тотығу дәрежесін көрсететіндіктен тотығу-тотықсыздану реакциясында (ТТР) НСI тек тотықсыздандырғыш болады.

б)    Cl ;  Т.Д.(Cl) = 0  аралық тотығу дәрежесінде болғандықтан ТТР-да Cl₂ тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та болады.

в)      H Cl O                      1 · (+1) + 1 · x + 1 · (-2) = 0 ,  

                                                                                       +1 + x - 2 = 0 ,

                                                                                  x = +1.

          Т.Д.(Cl) = +1 - аралық тотығу дәрежесінде болғандықтан ТТР-да HClO  тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та қасиеттерін көрсетеді. 

г)       H Cl O                    1 · (+1) + 1 · x + 2 · (-2) = 0 ,  

                                                                                       +1 + x - 4 = 0 ,

                                                                                  x = +3.

          Т.Д.(Cl) = +3 - аралық тотығу дәрежесінде болғандықтан ТТР-да HClO₂  тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та қасиеттерін көрсетеді. 

д)      H Cl O                        1 · (+1) + 1 · x + 3 · (-2) = 0,  

                                                                                       +1 + x - 6 = 0,

                                                                                  x = +5.

          Т.Д.(Cl) = +5 - аралық тотығу дәрежесі; реакцияның өту шартына байланысты  HClO₃ ТТР-да тотықтырғыш та, тотықсыздандырғыш та бола алады.

е)      H Cl O                       1 · (+1) + 1 · x + 4 · (-2) = 0 ,  

                                                                                       +1 + x - 8 = 0 ,

                                                                                  x = +7.

          Т.Д.(Cl) = +7 – максималды тотығу дәрежесі болғандықтан ТТР-да HClO₄  тек тотықтырғыш болады.