1.3 Автомобиль отынына әр түрлі стандарттар мен анализдер

−Органикалық және табиғи қосылыстардың құрылымдық анализі ИК,УФ,масс, газ,және сұйық храмотомасс-спектроскапия (ВЭЖХ-MS, ВЭЖХ-MS/MS, ГХ/МS и ГХ-МS/MS); полимерлердің молекулалы-массалы сипаттамасы,бейорганикалық және органикалық қосылыстардың дифференциалды-термиялық анализі;

−Практикалық тапсырмаларды шешу үшін спектральді анализ әдісінің қолданылуы;

−Молеуланың квантты-химиялық есептері және химиялық реакция;

−Бензиннің физико-химиялық көрсеткішетрі: сыртқы түрі, тығыздығы, мыс пластикасына зерттеу;

−Отынның фракциялық құрамы;

−Отынның коррозиялық активтілігі;

−Октан санын анықтау.

2. Дизель отыны

Дизель отыны- дизель қозғалтқыштары үшін отын ретінде қолданылатын өнім.Мұндай отынды мұнайды айдағанда керосинді-газойлді фракциядан алады.Дизель отыны өздігінен тұтқыр және қиын буланатын сұйықтық,ол көмірсутектің жоғары дәрежесінен тұрады.Оның құрамында мынадай элементтер болмайды: сутегі, оттегі, күкірт, азот.

Дизель отыны көп қолданылады, халық оны «солярка» деп атайды.Көбінесе жүк автотранспорттарында, су және темір жол транспорты,сонымен қатар ауыл шаруашылық техникасында қолданылады.Дизель отыны тек транспорт саласында емес,сонымен бірге қазан қондырғыларда, майланған-салқындатқыш заттарда,және де дизель отыны металды термальды өңдегенде және былғарыны сіңіртуде қолданылады.

2.1 Дизель отынының қасиеттері, қолданылу саласы және классификациясы

Дизель отыны бензиннен кейін автомобиль транспортында қолданылатын массалық өнім болып табылады.Автомобильді дизельді отынды мұнайдың керосинді-солярлі фракциясының каталитикалық крекинг немесе тура айдау жолымен алынады.Дизель отыны топтық құрамы бойынша көбіне құрамында парафиді-нафтенді көмірсутектер болады, және ароматты көмірсутектердің аз мөлшері болады.

Дизель қлзғалтқыштары карбюратормен салыстырғанда отынды жақсы үнемдейді,оларда шекті отынның шығымы шамамен 30%-ке төмен.

Дизель отыны бензинделген мұнайдан өндіріледі, соған қарамастан мұнайдағы сұйық отынның шығымы өседі,және бензинмен салыстырғанда физикикалық және химиялық тұрақты, сол себепі дизель отынының әр түрлі жағдайдағы шығыны,тасуда,сақтауда және қолдануда бензинге қарағанда аз болады.

Дизель отынына қойылатын технико-экономикалық талаптар бензинмен бірдей.Одан басқа дизель отыны дизель қозғалтқышының жұмыс процесінің ерекшеліктерінен туындайтын арнайы талаптар көрсетіледі:

Дизель отыны болуы керек:

Кез келген температурада практика жүзінде қозғалтқыш цилиндріне үздіксіз түсіп отыруы керек және қозғалтқыш жеңіл іске қосылу керек;

Қозғалтқыш цилиндрінде жақсы шашырату және қоспатүзгіш болуы керек;

Жеңіл тұтануы және еркін жануы қозғалтқыш жұмысы түтінсіз және жұмсақ болуы керек;

Күйенің аз минимальді мөлшерде түзілуі,шөгінділер болмауы , коррозия болмауы және бөлшектің тозығы жетпеуі,дизель отынымен беттесетін және өнімдерінің жануы;

Дизель отынының негізгі тұтынушылары- теміржол көлігі, жүк автокөліктері, су көліктері,әскери техника және ауыл шаруашылық техникалары сонымен қатар соңғы кезде жеңіл дизельді автокөліктер.Дизельді және газ дизельді қозғалтқыштардан басқа қалдық дизель отыны( соляр майы ) көбіне былғарыны сіңдіруде қазан отыны ретінде қолданылады, механикалық майлаушы- салқындатқыш заттарда және металдарды термиялық өңдеуде шынықтырғыш сұйықтықтар .

Дизель отынының қолданылу салалары

Дизель отыны іштен жану қозғалтқыштарында қолданылады. Рудольф Дизель бұл отынның түрін ашқанда автомобиль қозғалысын келтіру үшін қолданылады деп есептеді.Бірақ бастапқы кезде дизель отыны ауыл шаруашылық техникалары,теңіз және өзен кемелері, теміржол транспортының энергия көзі ретінде танымал болды.Әскери техникада (ең бірінші кезекте танкаларда ) кең қолданылды.

Дизель жанамайы тек отын ретінде қолданылмайды.Ол жоғары майлағыш қасиетке ие,оны майлаушы немесе майланған-салқындатқыш материал ретінде қолданылады.дизель үшін жанармайдың ролі көбіне өндірісте эксплуатация ұзақтығын көбейту үшін, әр түрлі станоктар мен агрегаттардың үздіксіз жұмыс жасауы үшін қолданылады. Дизель отыны металлды термоөңдеуде бұйымды тесуде қолданылады.

Жеңіл автомобильдер үшін дизель отыны

Бірнеше онжылдыктарда дизель отыны жеңіл автомобильдер үшін сәйкес келмейді деп есептелді,себебі дизель қозғалтқышы өте шулы болды, ал жанрмайды жаққанда жағымсыз иіс болды.Бірақ ғалымдар отынның бұл түрінің сапасын бірталай жақсартты.Бүгінде АҚШ-та және Европа елдерінде жарты автокөліктер дизель жанармайымен жүреді. ОЛ бензиннен сәл қымбаттау, бірақ ол үнемді.Ресейде дизель жанармаымен жүру енді ғана басталды,ал әзірге біздің елімізде сапалы дизель отынымен толтыратын дамыған АЗС-тар жоқтың қасы.

Дизель отыны жылу үшін

Дизель отынын тағы бір қолдану түрі- жылу.Бастапқыда оны өндіріс орындарында қолданды,үлкен жылу жүйесіне қазандықтарды толтырды. Бірақ бүгінде саудада яғни жеке үйлерді,коттедждерді,саяжайларды жылыту үшін дизель қазандықтарын табу оңай.Егер ыңғайлы түрде сақтаса,ол үнемді,әрі дизель қазандықтары сенімді, үйде жоғары температураның тұрақтылығына кепілдік береді,жоғары эффективті,жеңіл қондырылады,оны күтіп ұстау қажет.

Дизель отынының классификациясы

МЕСТ305-82 сәйкес дизель отыны классификациясы құрылады.

Л-жазғы дизель отыны,қоршаған ортада ауада 0⁰С жоғары температурада қолданылады.

З-қысқы дизель отыны,-20⁰С-қа дейінгі температурада қолданылады.(бұл жағдайда дизель отынының қату температурасы <-35⁰Сжәне <-25⁰С)

А-арктикалық дизель отыны -50⁰С-қа дейінгі температурада қолданылады.

Жазғы және қысқы дизель маркаларында күкірт мөлшері I топ отыны үшін 0,2%-н аспайды,ал II топ отыны үшін 0,5%-н аспайды, ал А маркасы үшін 0,4%

Дизель отынының сипаттамасы

Көрсеткіштер	Норма для марок
	Л	З	А
Цетан саны, кем емес	45	45	45
Фракциялық құрамы	280	280	255
50 % , айдалады°С жоғары емес	280	280	255
90 % айдалады(соңғы айдау), °С, жоғары емес	360	340	330
Кинематикалық тұтқырлығы 20°С, /с	3,0-6,0	1,8-5,0	1,5-4,0
Қату температура, °С, жоғары емес , климатты зоналар үшін:
Умеренной	-10	-35	-
Салқын	-	-45	-55
Лайлану температурасы , °С, жоғары емес, климаттық зоналар үшін
Умеренной	-5	-25	-
Салқын	-	-35	-
Жабық тигельдегі жарықтану температурасы , °С, төмен емес:
Тепловозды және кеме дизель және газды трубалар үшін	62	40	35
Дизельдің жалпы мағынасы	40	35	30
Отындағы күкірттің массалық үлесі, %, кем емес,:
I түр	0,2	0,2	0,2
II түр	0,5	0,5	0,4
Меркаптанды күкірттің массалық үлесі, %, кем емес	0,01	0,01	0,01
Фактілі шайыр мөлшері, мг/100 отындағы, кем емес	40	30	30
Қышқылдық, мг КОН/100отындағы, кем емес	5	5	5
Йод саны, г I2/100 готындағы, кем емес	6	6	6
Зольділігі, %, кем емес	0,01	0,01	0,01
Кокстелуі 10 %-к қалдық, %, кем емес	0,20	0,30	0,30
Фильтрлену коэффициенті, кем емес	3	3	3
20°С, тығыздығы кг/, кем емес	860	840	830

Дизель отыны тез жүретін дизельді және жерастындағы газдық трубаларда кеме техникаларында қолданылады. Дизель отынының қоспа түзгіштігі және тұтану шарты карбюраторлық қохғалтқыштардан ерекшеленеді. Біріншісінің артықшылығы жоғары қысу дәрежесі,сол себепті карбюраторлық қозғалтқышқа қарағанда отынның шығымы 25-30%-ке төмен. Дизель отыны дайындалу күрделілігімен, үлкен габариттармен ерекшеленеді. Дизель отыны үнемділігімен,жұмыс сенімділігімен карбюраторлы қозғалтқышпен бәсекелес.

МЕСТу Р 52368-2005 дизель отынын 2 параметр бойынша жіктейді:

1.Күкірттің шекті мөлшері ,түр көрсеткіші бойынша,оның ішінде бастылары:

I түр-күкірт мөлшері 350 ррМ (мг/кг) артық емес;

II түр- күкірт мөлшері 50 ррМ (мг/кг) артық емес ;

III түр-күкірт мөлшері 10 ррМ (мг/кг)артық емес.