2. NМдп- тиристорлар негізіндегі не және или- не логикалық элемент. Схемасы және жұмыс ұстамасы.
Тиристор – үш немесе одан да көп p-n ауысуынан тұратын, тұрақты екі күйі бар және бір күйден екінші күйге басқару импульсі арқылы ауысып-қосылу мүмкіндігі бар электрондық аспап.
Ажыратып қосқыш шала өткізгіш аспаптарға тиристорлар, бір өткелді және құйындық транзисторлар жатады. Тиристорлар – екі тепе-теңдік күйі бар көп қабатты ажыратып қосқыш құрылымдар. Онда 4 немесе одан көп p-n қабаты және 3 немесе одан да көп p-n өткелі бар.
Олар мына түрлерге бөлінеді:
а) басқарылмайтын тиристорлар – екі электродты – динисторлар немесе диод-тиристорлар;
б) басқарылатын тиристорлар – ортаңғы электродтардың бірімен басқарылады – тринисторлар немесе триод-тиристорлар.
3. Диодтардың жіктелуі. Түзеткіш диод параметрлері және вольтамперлік сипаттама.
Диод – 2 электродты, 1 р-п ауысуы бар токты бір бағытта өткізетін біржақты өткізгіш аспап. Диодтар негізінен кремний мен германийдан жасалады. Атқаратын қызметіне байланысты күштік, тіректі диодтар. Қолдану қажетіне қарай диодтар түзеткіш, импульстік, стабилитрондарға, тунелдік, шоттки диодына бөлінеді. Түзеткіш диод – айнымалы токты тұрақты токка айналдыратын түзеткіш құрылғы.
Стабилитрон кері кернеу режимінде жұмыс істейді. Диодтың бір түрі, 2 электродты кернеуді тұрақтандыруға арналған электронды аспап.
Тунельдік диод – р-п ауысуы арқылы заряд тасымалдаушылардың тунельдік құбылыс кезінде өту механикасын пайдаланатын диод.
Импульстік диодтар импульсті бұрмалаусыз өткізіп жіберуге арналған, бұларда өткінші процестердің созылу уақыты өте аз болуға тиіс.
Шоттки – бұл тузеткіш қасиеттері металл мен жартылай өткізгіш арасындағы түзететін электрлік өткелді пайдалануға негізделген жартылай өткізгіш диод.шоттки диодтың қолдануға мынандай артықшылықтары бар: жоғары жиілікті үлкен токтарды түзету мүмкіндігі; кішкене тіке кернеуі; тіке токтың үлкен рұқсатты тығызды; вольт-амперлік сипаттамасының мүлтіксіздігі; негізгі емес заряд тасымалдаушылардың жиналу мен тарқалуының жоқтығы, себебі олардың инжекциясы жок.
20-билет
1. Биполярлық транзистордың орталық база қосылу схемасы, токты, кернеулі және қуатты күшейту қабілеттері, кіріс және шығыс кедергілері, ерекшеліктері, пайдалануы.
Ток бойынша күшейту еселігі Ток күшейтілмейді, Iшығ < I кір, бұл сұлбаның кемшілігі болып табылады. Кернеу бойынша күшейту еселігі
Әр уақытта болатындай етіп таңдап алуға болатындықтан, >>1, кернеу бойынша күшейту жүздеген шамаға жетуі мүмкін. Қуат бойынша күшейту еселігі - ондаған – жүздеген. Кіріс кедергісі ондаған және жүздеген ом, кіріс кедергінің аздығы сұлбаның кемшілігі болып табылады, өйткені ол сигнал көзін тұйықтайды, яғни үлкен кіріс ток қажет болады. Шығыс кедергісі жүздеген килоомнан бірнеше мегаомға дейін. Артықшылықтары:а) кернеу және қуат бойынша күшейту еселіктері жоғары;б) жұмыстық жиіліктері жоғары, жиіліктік бұрмаланулар аз;в) температуралық тұрақсыздығы аз;г) сипаттамалардың сызықтығы жоғары.ОБ сұлба ток тұрақтандырғыштарында және жұмыстық жиілігі аса жоғары сұлбаларда қолданылады.
2. p- n- ауысы бас-арылатын өрісті транзисторлар негізіндегі дифференциалдық күшейткіш. Схемасы, ерекшелігі және жұмыс істеу принципі.
Мұндай транзисторлардың бірнеше түрі бар. 1952 ж. Шокли алғашқы рет унитронды – жазық конфигурациялы өрістік транзисторды сипаттады. Транзистордағы өткізуші арна тиектен, кері бағытта ығысқан p-n өткелдермен, оқшауланған. Құйма және бастау электродтары арасындағы арна бойынша негізгі тасушылардың тогы ағады.
Бастау (Б) деп арнадағы негізгі заряд тасушылардың қозғалысы басталатын электродты атайды. Заряд тасушылар жиналатын (құйылатын) электрод құйма (Қ) деп аталады. Басқарушы кернеу үшінші электрод – тиекке (Т) беріледі. Мұндай транзистордың құрылымы кернеу беру сұлбасымен және токтардың бағытымен 6.1-суретте бейнеленген.
Басқарушы р-п өткелді транзистордың жұмыс істеу принципі, кері кернеудің әсерінен р-п өткелдің заряд тасушылар үлесі азайған облысының енінің өзгеруі себебінен, арна кедергісінің өзгеруіне негізделген. UТБ артқан кезде р-п өткел арнаға қарай өседі, арнаның көлденең қимасы және құйма тогы азаяды. Тиекте кернеу Uтб үлкен болған кезде арна жабылады (қабысады) да, ток нөлге ұмтылады. Тиек пен бастау арасындағы бұл кернеу UТБ ток токтату кернеуі UТТ деп аталады.