2. Кино актер

Жүргізуші: Түсірілім барысындағы қиындықтар мен есте қаларлық оқиғалар туралы айтып берсеңіз.

Актер: О, ол туралы айтсақ, бір ажалдан қалған жағдай да болды. Атамыз көп жасаған еді, жарықтық, жасын беретін шығар. Бір күні Днепр өзені үстінде баржаны сүйретіп жалпы көріністер түсіріліп жатты. Мен сыртта күтіп отырған едім. Бір кезде мені шақырды. Ойланбастан катерге көтерілдім.

Сценарий бойынша мен жасырынып отыруым керек, қолымда револьверім бар. Содан катер қатты жылдамдық алып баржаны жұлқып қалғанда трос үзіліп, басындағы шойын темір келіп балтырымның қара етіне тиді. Жаныма батқаны соншама, жерге жата кеттім. Тұра алмай жатырмын. Ешкім байқамайды. Өлдім деп ойладым. Режиссер рупормен: – «Қасым сенің шығатын жерің, тұр»,- деп айқайлап жатыр. Біраздан кейін мен көрінбеген соң келіп көрді де, жылдам «жедел жәрдем» шақырып, ем көрсетілді. Сөйтіп Құдай сақтап, жаным қалғаны бар. Егер басыма не болмаса сүйегіме тисе парша-парша болатын еді. Дәрігерлер ауырғанын басып берді.  – Жұмысты жалғастыра аласың ба?, - деп сұрады режиссерім. Намысыма тырысып сол күні түсірілімді жаралы түрде аяқтадым. Содан кейінгі үш күн бойы режиссерім қайта-қайта кешірім сұрап жүрді. 

Басқалар үшін қауіп-қатері молдау деген- атқа міну, қиын болған жоқ. Ауыл баласы болғандығымның арқасы ғой. Барлығы таңқалысып жатты. Жылқымен бірге жаратылғандайсың деп таңдай қағысты. Атпен түсірілген жерлерін бір дубльде түсірдік. Тура сол жерде тағы бір рет жарақаттандым. Сюжет бойынша мен шауып келемін де жаралы күйде аттан ақырындап сырғып құлаймын. Басында репетиция кезінде бір-екі рет құладым, бәрі жақсы болды. Ал негізгі түсірілім кезінде сол баяғы репетиция бойынша аттан ақырындап сырғып құладым да, жерге жақындағанда аттың жалын қоя беріп, жерге гүрс ете қалдым.

Сол кезде арқама бірдеңе гірш етіп қатты батты. Тастың үстіне түстім-ау дедім. Режиссердің ‘тоқта’ деген сөзін, жаным шығып бара жатса да шыдап күтіп жаттым. Сөйтсем, микрофонның станциясын арқама тағып қойғанын ұмытып кетіппін. Омыртқам әлі күнге дейін ауырады. Бірақ сол дубльді түсіре салысымен режиссер ойынға риза болғаны соншама, “сен бүгінен бастап менің баламсың, мен сенің өкіл әкең боламын”- деп шын жүректен жарылып жатты. “Қазақша “сынок” деген қалай болады’, - деп қазақшасын сұрап, мені елге кеткенше «балам» деп жүрді. 

Маған қиын тигені - орыс тіліндегі күрделі сөздерді тез айту болды. Әйелім орыс тілді болғанан кейін балалардың тілі қазақша шықсың деп, өзім орысша сөйлемеуші едім. Соның әсері болар, жәй сөйлеген түк емес қой, тез айтатын үлкен текстерде қиналып жүрдім.

Жұмыс барысында барынша тәртіп сақтауға тырыстым. Қазақ актерлері осындай екен деп айта жүрсін деп, жақсы пікір қалыптастыру ойымда болды. Ұдайы белгіленген уақытта сақадай сай тұру, грим мен киім киюге бөлінген уақытты кешіктірмей деген сияқты. Арнайы бөлінген автомобиль жүргізушісі де бір күні – «Қуандық, сен басты кейіпкер ретінде бір керігіп, бір минут болса да кешікші ең болмаса?», - деп қалжыңдағаны да бар.

Ол жерде шынымен жұлдыз ауруымен сырқаттанып қалуға толық болады. Өйткені, басты кейіпкер ретінде алақанға салып жүреді. Арнайы көліктен басқа киініп шешінудің өзін арнайы адамдар жасайды. Сәл үзіліс болса шай сусыныңды алдыңа жайып тастайды, арнайы белгіленген жайлы орын сайланған, қолыңдағы жүгің болса дубль арасында қолың талмасын деп арнайы адам көтеріп тұрады. Койшы әйтеуір, балаша қарайды ғой.

5

10

15

20

25

30

35

40

45

Диапазон

Бал

дар

Сипаттама

5

13-15

• Мәтін түрлерін, тұтас аудиторияны, мақсаты мен мағынасын, стилі мен тіл айырмашылықтарын өте жақсы түсінетінін нақты тапсырмаларға қойылатын балды қою кестесіндегідей етіп көрсетеді;

• Көркем тіл құралдарын орынды және сенімді қолданады.

4

10-12

• Мәтін түрлерін, тұтас аудиторияны, мақсаты мен мағынасын, стилі мен тіл айырмашылықтарын жақсы түсінетінін нақты тапсырмаларға қойылатын балды қою кестесіндегідей етіп көрсетеді;

• Көркем тіл құралдарын орынды қолданады.

3

7-9

• Мәтін түрлерін, тұтас аудиторияны, мақсаты мен мағынасын, стилі мен тіл айырмашылықтарын жеткілікті түсінетінін нақты тапсырмаларға қойылатын балды қою кестесіндегідей етіп көрсетеді;

• Көркем тіл құралдарын жеткілікті қолданады.

2

4-6

• Мәтін түрлерін, тұтас аудиторияны, мақсаты мен мағынасын, стилі мен тіл айырмашылықтарын орташа түсінетінін нақты тапсырмаларға қойылатын балды қою кестесіндегідей етіп көрсетеді;

• Көркем тіл құралдарын жеткіліксіз және орынсыз қолданады.

1

1-3

• Мәтін түрлерін, тұтас аудиторияны, мақсаты мен мағынасын, стилі мен тіл айырмашылықтарын аз түсінетінін нақты тапсырмаларға қойылатын балды қою кестесіндегідей етіп көрсетеді;

• Көркем тіл құралдары өте аз және орынсыз қолданады.

0

0

• Мәтін түрлерін, тұтас аудиторияны, мақсаты мен мағынасын, стилі мен тіл айырмашылықтарын мүлдем түсінбейтінін нақты тапсырмаларға қойылатын балды қою кестесіндегідей етіп көрсетеді Көркем тіл құралдарын жұтаң және орынсыз қолданады.

Екі мәтіннің ұқсастығы

Мәтіннің екеуі де қазақ тілі мәселелеріне арналған.

Олардың негізгі мақсаты оқырманды нақты мәселелермен таныстыру.

Екі мәтіннің айырмашылығы

A Мәтіні

В Мәтіні

Түрі

• Ғылыми мақаладан үзінді

• Блогтағы мақаладан гөрі публицистикаға жақын

Көзделген аудитория (кімдерге арналғандығы)

• Қазақ тілі мәселесі қызықтыратын кез-келген оқырман

• Блог оқырмандары, журналистер

Мақсаты

• Лингвистикада кездесетін мәселелерді көрсету

• Олардың шешімі жөнінде ұсыныс беру

• Кейбір тілдік мәселелерге көңіл аудару

• Осы мәселелердің себептерін анықтау

• Пікір алмасу

Мазмұны

• Жалпы мәлімдеме

• Нақты сөздермен бекітілген жеке көзқарас

Стилі

• Ғылыми, қысқа

• Формальды емес, деректендірілген

Тілі

• Тіл тазалығы туралы қысқаша түсініктен басталады

• Оның түсінігінде мысалдар мен зерттеулер берілмеген

• Тіл тазалығы туралы жақсы мысал ретінде орыс жазушыларына жүгінеді

• Нақты, қысқа, және жақсы құрылған сөйлемдер

• Мәлімдеме

• Автор тіл мәселелерін әдебиетпен байланыстрады

• Оның тіліне эмоция жеткіліксіз, бірақ өте білікті

• Кірме сөздер туралы толық сипаттамадан басталады

• Оның түсінігі бірнеше мысалдармен немесе зерттеулермен берілген

• Тіл тазалығы туралы жақсы мысал ретінде Француз тіліне жүгінеді

• Бірнеше сөйлем түрлерін қолданған, соның ішінде сұраулы сөйлем де бар

• Сұрақтар мен талқылауға ұсыныстар

• Автор тіл қолданысының, соның ішінде ғаламтордағы тіл қолданысының сұрақтарын көтерген

• Автор эмоционалды, тіпті ашулы (ирониялық -мыс қосымшасын қолдануы сол ашуын нақты көрсетіп тұр)

Диапазон

Коммуникация

Тіл құзырлылығы

5

9-10 балл

• Аудиторияны керемет түсінеді, мақсаты мен түрі сәйкес, ережені өте жақсы біледі.

• Өр пікірін жеткізуде материалды тез қорытып, стильдік тазалықты сақтайды.

9-10 балл

• Қиын мағыналарды білдіруге арналған грамматикалық және лексикалық құрылымдарды керемет қолдана алады.

• Тіл шеберлігі өте жақсы, кейде байқаусызда мардымсыз қателіктер жібереді.

4

7-8 балл

• Аудиторияны білікті деңгейде түсінеді, мақсаты мен түрі ережеге сай, жақсы әсер ете алады.

• Өр пікірін жеткізуде материалды, ақпаратты қызықты қорытып, жүйелі де орынды стильді сақтайды.

7-8 балл

• Күрделі және жай мағыналарды білдіруге арналған грамматикалық және лексикалық құрылымдарды жақсы қолдана алады.

• Тіл шеберлігі жақсы, кейде байқаусызда қателіктер жібереді.

3

5-6 балл

• Аудиторияны орташа түсінеді, мақсаты мен түрі ережеге сай жеткілікті әсер ете алады.

• Өз пікірін жеткізуде материалды қорытып, стильді сақтайды.

5-6 балл

• Жай мағыналарды білдіруге арналған грамматикалық және лексикалық құрылымдарды орташа қолдана алады.

• Тіл шеберлігі орта деңгейде, Қателіктер байқалғанмен, мағынаға кері әсерін тигізбейді.

2

3-4 балл

• Аудиторияны түсіну қабілетін көрсеткісі келеді, мақсаты мен түрі ережеге сай және әсер етуі орташа.

• Өз пікірін жеткізуде материалды қорытуға қызығушылық танытады.

3-4 балл

• Жай мағыналарды білдіруге арналған грамматикалық және лексикалық құрылымдарды аз қолдана алады.

• Тіл шеберлігі нақты емес, кейбір қателіктер мағынаға кері әсерін тигізеді.

1

1-2 балл

• Аудиторияны аздап түсінеді, мақсаты мен түрі ережеге сай, әсер етуге тырысады.

• Өр пікірін жеткізуде материалды қорытуға қызығушылық таныту деңгейі төмен, себебі стильді түсінбеген

1-2 балл

• Жай мағыналарды білдіруге арналған грамматикалық және лексикалық құрылымдарды өте аз қолданған. Мағынасы қисынсыз.

• Жиі қайталанатын қателіктер мағынаға кері әсерін тигізеді.

0

0 балл

• Аудиторияны түсінбейді, мақсаты мен түрі, ережеге сай емес, әсер етуі төмен.

• Жұмыс көлемі өте аз, байланыссыз.

0 балл

• Грамматикалық және лексикалық құрылымдарды қолдану аясын түсінбеген.

• Үнемі қайталанатын қателер мағынаны солғындатады.

Түрі

Спикер шет елде болған тәжірибесі туралы сөз қозғайды

Көзделген аудитория (кімдерге арналғандығы)

Ток-шоу көрермендері мен кино сүйер қауым

Мақсат

Қауымның көңілін көтеру

Стилі

Формальды емес, әзіл-сықақ, ауызша, көңіл аудару

Тілі

• Спикер өз сөзін эмоционалды «ах» шылауымен бастап, сұраққа жауап беруге дайын екендігін айтады.

• Кейін ол түсірілім кезінде жанының аман қалғанын атасының «ұзақ өмір» сүргенімен байланыстырады, себебі Ол негізінен өмірді әзілге айналдырғандықтан деп түсіндіреді.

• Қауіпті жағдайды суреттегенде аудиторияға әсер ететін ‘жұлқып қалды’, ‘жата кеттім’ және ‘қоя беріп’ қимыл етістіктері, кейбір сөзінде ‘парша-паршасы шығатын еді’, және дыбысқа еліктегіш ‘гүрс ете қалдым’ мен ‘гірш етіп қатты батты’ секілді сөздерді қолданады.

• Ол өзінің ауыр жағдайын сипаттау мақсатында ‘жаным шығып бара жатса да’ идиомасын қолданады

• Көп жағдайда ол Мен есімдігін қолданғанымен, қасында адамдарының бар болғанын жеткізу үшін ‘Біз’ есімдігін қолданып, өзінің топта екендігін білдірді.

• Ол ‘сақадай сай тұру’ идиомасын қолданғанда, өзінің түсірілім кезінде қаншалықты

• тәртіпті болғанын көрсетті.

• Бас актер рөлінде ол ‘алақанға салып жүреді’ идиомасымен қаншалықты маңызды болғанын көрсетті. Кейін ол фильм түсірілімі кезінде жасалған ұсыныстардың тізімімен бөлісіп, «Жоқ дегенде, кішкентай баладай еркеледім» деген сөздерімен жұмыс барысында қаншалықты бақытты сезінгенін көрсетті.