15.5. Доңғалақтар мен шиналар.

Доғалақтар автомобильдің тегіс емес жолдармен жүрген кезде жұмсақ жүрісін

қамтамасыз етіп, соққысын азайтады.

Автомобиль доңғалағы дискіден 2, доңғалақ құрсауынан 4, шинадан3 тұрады. Доңғалақ күпшегі1 автомобиль белдіктерінің бөлшектерінің жиынына қосылады. Күпшек 1 дискінің 2 біріктіру бөлігімен доңғалақ құрсауымен 4 жалғанып, оған пневматикалық шина орнатылады.

Құрылысы бойынша біріктіру бөлігі үш түрге, дискілі, дискісіз, шабақты болып бөлінеді. Шабақты біріктіру бөлігі жеңіл және жарыстық автомобильдерде қолданылады. Көп қолданылатын түрі дискілі доңғалақтар, жиегі терең ажыратылмайтын, жиегі жалпақ ажыратылмалы құрсаулы болады.

Жеңіл автомобильдердерде көпнесе дискілі жиегі терең құрсаулы ажыратылмайтын болып, құрсау дискіге электрлі пісіріп бекітілген, сыртқы жағында қаттыланған қабырғалы 5 және декоративті қалпақ кигізетін қыры 7 бар. Ортаңғы бөлігінде шинаны алып – салуға арналған тереңдетілген сақиналы жиегі орнатылған, оған шина борты ұсталып тұрады.

Бекіту тесіктері конусты фаскасы, дискіні орталандырып және бекіту гайкасының өздігінен ағытылуынан сақтайды.

Жүк автомобильдерінде жиегі жалпақ ажыратылмалы алынып – салынуға қолайлы болып жасалады. Құрсау 4 дискіге 2 пісіріліп бекітілген, борттық сақина құлпылау сақинасымен бекітіледі. Кейбірінде борттық сақина кесілген түрінде жасалынып, оған құлпылау сақинасы қажет болмайды.

Жүк автомобильдерінің дискісі күпшекке шпилька мен конусты сомын арқылы бекітіледі. Сомын өздігінен ағытылып кетпесі үшін, оң жағының шпилькасының бұрандасын оңға, сол жағының бұрандасын солға қарай бұралатын болып жасалады.

Артқы белдіктің доңғалақтары қосақталып бекітілетін болғандықтан, оны ішіне және сыртына бұранда салынған қалпақты сомынмен шпилькаға ішкі доңғалақты, конусты фаскалы гайкамен сыртқы доңғалақты бекітеді.

МАЗ, КамАЗ автомобильдерінде дискісіз доңғалақтар болғандықтан, оларды арнайы қысылатын сыналарымен шпилькаға гайкамен бекітіледі.

Шиналар асқышпен бірігіп жолдың тегіс еместігінен пайда болған соққылардың энергиясын, ішіне толтырылған ауаның көмегімен жояды.

Шинадағы ауаның максималды қысымы, жеңіл және кіші салмақты автомобильдерде 0,2 – 0,3 МПа, жүк автомобильдер, автобустар мен тіркемелерде – 0,5 – 0,7 МПа болады.

Шиналар қолданылуна байланысты камералы және камерасыз болып келеді, камерасыз жеңіл автомобильдерде пайдаланады.

Камералы шина покрышкадан 9, камера 10 вентильімен 8 және құрсау лентасынан 7 тұрады.( жеңіл автомобидьдерінің шиналарының құрсау лентасы болмайды)

Покрышка ауа қысымын қабылдап, камераны құрсауда ұстап оны бұзылудан сақтайды.

Камерасыз шиналардың ішіне камераның орнына ауа жібермейтін, қалыңдығы 2 – 3 мм арнайы герметикалық қаптама желімделіп жасалады. Винтиль 12 дискінің құрсауына герметикалы бекітіледі.

Каркасының құрылымды жасалуына байланысты шина қаптаулары диагнальды, радиальды болып бөлінеді.

Диагналды қаптаулардың қаптамасының жіптері бір – біріне ромб тәрізді болып қиғашталып орналасады.

Радиальды қаптаулардың қаптамасының жіптері бір жиегінен екінші жиегіне қарай көлденеңделіп орнатылады. Мұндай орналасуы ішкі үйкелісті және каркастың қызуын азайтып, оның пайдалануын арттырады. Радиальды шиналар R әрпімен белгіленеді. Егер олардың ажыратылатын протекторы — RC (С — шешілетін) болса, онда мұндай шиналар жүк автомобилінде қолданылады.

Автомобиль шиналарының размерлері екі сандармен керегесіне жазылып белгіленеді. Бірінші сандары оның профильінің енін В, екінші сандары оның орнату диаметрін D білдіреді.

Мысалы: ЗИЛ-431410 автомобилінде 260R508, профиль ені – 260мм, орнату диаметрі – 508 мм; 280 – 508Р , профиль ені – 280 мм, орнату диаметрі – 508 мм , R – радиалды. МАЗ- жүк автомобилінде радиалды шина320R508 орнатылады.

ВАЗ-2105 и ГАЗ-31029 «Волга» жеңіл автомобильдерінде 175 / 70 R13 және 205 / 70 R14 , мұнда 165 , 205 - профиль ені мм, 70 - профиль биіктігі пайыз бойынша, 13, 14 – орнату диаметрі дюйм бойынша , R-радиальды. S — индекс максималды қолдану жылдамдығы. Ол келесі әріптерімен белгіленеді: S — 180 км/сағ;

Q — 160 км/сағ; Р - 150 км/сағ; L — 120 км/сағ.жылдамдықтарды білдіреді.

П рофиль формасы бойынша шиналар қалыпты профильді, төмен профильді, жалпақ профильді, өзекті профилді болып бөлінеді.

Қалыпты профилді - профиль биіктігі мен ені Н / В теңдеулі, 80 % төмен болмауы тиіс, жүк автомобильдері мен автобустарда қолданылады.

Төмен профильді - профиль биіктігі енінен төмен (Н /В - 0,6 – 0,7 ), максималды жылдамдығы 140 км/сағ жоғары болатын жеңіл автомобильдерде қолданылады.

Жалпақ профильді – профиль биіктігі төмен (Н/В – 0,5-0,6), ауа қысымы 0,2 – 0,35 МПа болғандықтан автомобилдің жүрісіне жайлы жоғары жүрістікті береді. Мұндай шиналар күрделі жол жағдайында жұмыс істейтін автомобильдерде қолданылады.

Өзекті профильді - шиналар камерасыз ауа қысымы төмен (0,05 – 0,15 МПа) , профильдің ені жалпақ (Н/В – 0,3 – 0, 0,50), олардың жер бедерімен жанасу биіктігі 35 ...40 мм болады. Мұндай шиналар ортаңғы және артқы белдіктің қосақталған доңғалақтарына орнатылады.

Өзекті шиналар әртүрлі автокөлік құралдарының жолсыз жағдайда жоғары өтімділігін қамтамасыз етеді.

Завод – дайындаушы шиналарды маркалағанда шығырғын мезгілін, сериялы нөмірін, шинаның өлшемін көрсетіп белгілейді. Камерасыз шиналардың бүйірлеріне «Бескамерная», аязға төзімді шиналарға — «Север» деген жазу белгіленеді.

* Кепілдік жүрісі — бұл шинаның жүрісінің пайдалану барысында завод – дайындаушының тұтынушыдан шинаның сапалылығын талап етуін қабылдауын айтады.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ.

1. Лонжеронды рама мен орталықты раманың құрылымдарының айырмашылықтары қандай?

2. Тартқыш – тіркеме құрылғының қызметі мен оның негізгі бөліктерін атаңыз?

3. Алдыңғы доңғалақтардың орналасу бұрышының міндеті мен орналасуы қандай болады?

4. Теңгерулі аспаның құрылым ерекшеліктері қандай?

5. Шиналардың түрлері, қандай параметрлермен және өлшемдермен белгіленеді?

16 – тарау. БАСҚАРУ ЖҮЙЕСІ.