14. 4. Автоматтандырылған беріліс қорабы

Үлкен қалаларда жеңіл автомобиль жүргізушісі әр 100 км жол жүргенде 700 рет ілініс педалін басады және 600 рет берілісте ауыстырып қосады. Орта есеппен әр 30 секундта бір рет ауыстырады.

Жүргізушінің жұмысын жеңілдетуге, құрамына гидро­трансформатор, планетарлы механизмі бар, басқару жүйесіне кіретін автоматтандырылған сатылы трансмиссия көмектеседі. Бүкіл әлемдегі осындай, автоматтандырылған қорабтар миллиондаған машиналарда, автомобильдерде және тағы басқа транспорттарда қолданылады.

«Easytronic» деп аталатын беріліс қорабты, жылдамдықты ауыстырып қосқыш механизмді, «Luk» және «Bosch» компаниялары General Motorsneн бірігіп жасаған. Ол гидромеханикалық трансмиссиямен және қолмен ауысты­рып қосатын беріліс қорабының көптеген « оңды жақтарын » біріктірді.

Құрылғының (конструкция) негізі: бес сатылы механикалық қорабтан, қосымша ауыстырып қосатын меха­низм, үш қадамды электромотордан тұрады. Үш қадамды электромотордың екеуі жылдамдықты ауыстырып қосуды қамтамасыз етеді, үшіншісі іліністі басқарады.

Жүргізуші қолдың немесе автоматты жұмыс режимін таңдай алады. Іліністің педалін баспай-ақ, қорабтың рычагын алға-артқа қозғау арқылы жоғары және төменгі беріліске өтуде қолдың режим пайдаланылады. Рычаг келесі беріліске қарай қозғалысын бастай берген кезде, сезгі (сезгі) бұл жайлы іліністі басқаратын жүйеге «хабарландырады». Ол автоматты түрде табақтарды (дискі) ажыратады және келесі сатыға ауыстырып, қосудың жұлқусыз жайлы жатықтығын (плавность) қамтамасыз етеді. Мотор және сезгілердің жұмысын ЭББ компьютері басқарады, сонымен қоса өз әрекетін компьютер басқа автомобиль жүйелерімен салыстырады. Автоматты режимде компьютер жылдамдықты қарапайым гидромеханикалық берілістегідей (ГМП) өзі ауыстырып қосады.

Мұндай автоматтандыру арқылы, бір жағынан, авто­матты қорабтың қолайлылығы (қозғалыстың аздығы), ал екінші жағынан, жүргізушінің өзі қолданып жүрген қорабтардағыдай автомобиль қозғалысын басқара алады. Дәстүрлі АБҚ-мен (ауыстырмалы беріліс қорабы) салыстырғанда, режимнің әрқайсысында ауыстырылып қосылу орта есеппен 300 миллисекунд уақыт ала отырып, тез әрі дәл жүзеге асады. Сонымен қоса ілініс табақшалары (диски) бір-біріне керекті уақытта нақты минимал күшпен сығылады. Берілген автоматты беріліс қорабының артықшылығы, оның автомобильдің басқа жүйелерімен электронды қатынасынан толықтай көрінеді. Мысалы, жедел тежеуді қажет ететін жағдай болғанда АБС қосылады, ол сол сәтте іліністі ажыратады. Керісінше, жылдамдықты жай ауыстырып, қосатын кезде автоматты беріліс қорабы (АКПП) моторды басқаратын жүйеге бұйрық береді, ал оның айналу моментін сәл азайтады. Осыған байланысты жұлқу жойылады, ыңғайлылығы жоғарылайды және берілісті қосқандағы жайлылығы артады.

Тағы бір артықшылығы — ААБҚ-ның (автоматты айнал­малы беріліс қорабы) жағдайды талдауға және қорытынды жасауға қабілеттілігінде. Сонымен жаңа қораб, тіркеме тіркегендегі немесе таулы жерде өрге қарай жүргенде автомобильге түсетін артық күшті реттейді. «Қыстың» режимді қосқанда, ол гидравликалық ААБҚ сияқты, орнынан, қозғалтқыштың оптимальды тарту күшін пайдаланатын режимінде қозғалуын қамтамасыз етеді.

Бірінші рет, автоматтандырылған қорапта, бірден аттап бірнеше жоғарғы немесе төменгі беріліске өту мүмкіндігі туады. Бұл, мысалы, басқа автомобильден басып озу үшін қажет. «Төменгі» екінші беріліске, үнемді бесінші берілістен тікелей ауысуға болады. «Автомобильді қою» режимінің мүмкіндігі бар немесе жүргізуші қажет деп тапса, өте ақырын қозғалуға болады. Осы жағдайда газ педалінен аяқты алған сәтте ілініс табақшалары бірден ажырайды.

Автоматтандырылған беріліс қорабы (АБҚ) ГБҚ-ға (гидравликалық беріліс қорабы) қарағанда елеулі машинаға жеңіл, бірақ механикалық беріліс қорабынан бірнеше кг-ға ғана ауырырақ. Ол іліністің жетегінде бос жүрістің (свободный ход) жоқтығына байланысты қозғалыстың теңдігін арттырады. Easytronica-ның негізі артықшылығы жанармайдың үнемді пайдаланылуында.

Автоматты режимде, қолмен ауырыстырылатын беріліс қорабымен салыстырғанда, жанармайды пайдалану орта есеппен 100 км-ге 0,1 литрге азаяды. ААБҚ-лы жүйелі механикалық қораптың құны төрт сатылы автоматтандырылған қорабтың құнының 50% құрайды.

Әсіресе, ААБҚ жүйелі механикалық қораб тәжірибесіз жүргізушілер мен әйел жүргізушілерге ыңғайлы. Осы тәрізді берілісті автоматты ауыстыратын қорабтар автомобильдерде ғана емес, басқа транспорттық көліктерде де қолданады.