2.3. Көп цилиндрлі қозғалтқыштар.

Қазіргі автомобильдерде төрт - , алты - , сегіз - , он екі – цилиндрлі қозғалтқыштар қолданылады. Цилиндрлердің орналасу схемасының көп қолданылатын түрлері бар. Бірқатарлы орналасу схемасында цилиндрлер қатаң тігінен орналасады(Газ «Волга», Уаз, т.б.) немесе көлбеу 15 – 20^о бұрыш болып орналасу(«Москвич», Ваз 2108, 2109 Ваз 2110 т.б.) қозғалтқыштың биіктігін азайтып оған аспаптар мен құрылғыларды орналастыруға қолайлы болады.

Көбінде жүк автомобильдерінде екі қатарлы V – бейнелі қозғалтқыштар (ЗиЛ, КамАЗ, МАЗ, Урал, Газ – 3301) қолданылады. Осылармен бірге екі қатарлы 180^о бұрышты цилиндрлері қарама – қарсы орналасқан қозғалтқыштар да орнатылады, цилиндрлердің мұндай орналасуы оппозитті деп аталады, олар автобус шанақтарының еденінің астына орналастыруға қолайлы болады.

Көпцилиндрлі қозғалтқыштарда бірнеше цилиндрлер тұтасып бір иіндібілікке жалғасып тұрады. Мұндай қозғалтқыштарда иіндібіліктің екі айналымында цилиндрлердің саны қанша болса, соншама жұмыстық жүріс болады.(иіндібіліктің екі айналымы 720^о бұрышқа тең, жұмыстық жүрістің ырғақтары цилиндрлердің бұрыштық өзгерісінің аралығында қайталанып жүргізіледі Q = 720/i)

Мысалы, төрт - , алты - , сегіз цилиндрлі қозғалтқыштарда жұмыстық жүріс иіндібіліктің 180^о, 120^о, 90^о тең келетін бұрыштық айналымында жүргізіледі. Қозғалтқыштардың әрбір цилиндрлерінде бірдей жұмыстық процесстер жүргізіледі, бірақ аттары бірдей ырғақтар әртүрлі уақыт мезгілінде өткізіледі, цилиндрлер ішінде ырғақтардың кезектесіп жүргізілуі иіндібіліктің төсем сырғымаларына түсірілген салмақты теңестіріп қозғалтқыштың бірқалыпты жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Аттары бірдей ырғақтардың цилиндрлер ішінде жұмыстық цикл уақытында кезектесіп қайталануы – қозғалтқыштың жұмыс істеу реті деп аталады. Қозғалтқыштың жұмыстық реті жұмыстық жүрістің жүргізілуімен бірінші цилиндрден басталады. Қозғалтқыштың жұмыс істеу реті қозғалтқыштың түрімен цилиндрлердің санына байланысты болады. Төрт цилиндрлі қозғалтқыштарда иіндібіліктің иіндері 180^о бұрыштықта екі – екіден қосарланып, екі шеткі иіні – екі ортаңғы иініне 180^о бұрышта қарама – қарсы орналасады. Олардың цилиндрлерінде 1–ші мен 4–ші поршені бір бағытта, 2–ші мен 3–ші поршені қарама – қарсы бағытта қозғалады. Төрт цилиндрлі қозғалтқыштардың жұмыс істеу реті 1–3–4–2 ( ВАЗ «Москивич» қозғалтқыштарында), 1–2–4–3 (ГАЗ «Волга», УАЗ қозғалтқыштарында) болады. Төрт цилиндрлі қозғалтқыштардың иіндібілігінің иінінің осындай орналасуында басқа да жұмыс істеу реті болады , бірақ клапандардың ашылуы мен жабылуы газ тарату механизмінің конструкцисына байланысты басқа тәртіппен де жүргізіледі.

Қозғалтқыштың 1 – 3 – 4 – 2 жұмыстық ретімен ырғақтардың қайталану кестесі.

Иіндібіліктің жарты айналымы	Иіндібіліктің бұрылу бұрышы, град.	Цилиндрлер
		1	2	3	4
Бірінші	0 - 180о	Жұмыстық жүріс	Шығару	Сығылу	Енгізу
Екінші	180о-360о	Шығару	Енгізу	Жұмыстық жүріс	Сығылу
Үшінші	360о-540о	Енгізу	Сығылу	Шығару	Жұмыстық жүріс
Төртінші	540о-720о	Сығылу	Жұмыстық жүріс	Енгізу	Шығару

А лты цилиндрлі бірқатарлы қозғалтқыштарда иіндібіліктің бұлғақтық иіні екі – екіден үш жазықтықта орналасқан. Ырғақтар барлық цилиндрлерде бір мезгілде басталып бір мезгілде аяқталады, ал цилиндрлердің бір жұбының ауытқуы екіншісіне қарағанда 120^о бұрыштықта болады, сонымен иіндібіліктің айналуын теңестіріп тұрады. Алты цилиндрлі бірқатарлы қозғалтқыштардың жұмыс істеу реті 1–5–3–6–2–4 болады (ЗИЛ – 157 КД, ГАЗ – 52 – 04 автомобильдерінің қозғалтқыштарында). Алты цилиндрлі V – бейнелі дизельді қозғалтқыштардың цилиндрлерінің 90^о бұрыштық орналасуында жұмыс істеу реті 1–4–2–5–3–6 болады(МАЗ – 236 автомобилінің қозғалтқышында).

V – бейнелі дизельді және карбюраторлы қозғалтқыштардың бір қатарлы қозғалтқыштарға қарағанда артықшылығы биіктігі мен ұзындығының аз болуында.

V – бейнелі қозғалтқыштардың кемшілігі бір қатарлы қозғалтқыштарға қарағанда цилиндр қаңқасының (блогының) өте күрделі құйылып жасалуы оның енінің көлемі артық болады.

ЗИЛ – 4331, ГАЗ – 33-27, КамАЗ жүк автомобильдерінде сегіз цилиндрлі

V – бейнелі қозғалтқыштар орнатылған, цилиндрлері екі қатарлы 90^о бұрыштықта жантайып орналасады. Цилиндрлердің бір қатары екіншісінен біршамаға ауытқулы орнатылған, бір бұлғақтық иініне қарама – қарсы екі қатардың, оң жағының және сол жағының екі бұлғағы орнатылған. Сегіз цилиндрлі V – бейнелі қозғалтқыштардың ырғақтарының жұмыс істеу реті 1–5–4–2–6–3–7–8 болады. Мұндай орналасуы иіндібіліктің айналуын теңестіріп қана қоймайды, сонымен бірге сегіз цилиндрлі қозғалтқыштың жұмыс істеу процессінде инециялық күшті де теңестіреді.