14.2.1. Бір дискілі сығылмалы серііппелі ілініс.

Зил, ГАЗ, ГАЗ «Волга», ПАЗ, бір дискілі сығылмалы серіппелі ілініс орнатылған. Мұдай іліністің құрылымына жетекші дискі мен құндақтың айналасының арасына бірнеше цилиндрлі серіппелер орнатылған. Мұндай муфталар серіппенің әсерінен өте жоғары іліністе болып, техникалық қызмет көрсету жеңілдеу болады.

ЗиЛ автомобильінің ілінісі цилиндрлер қаңқасына бекітілген шойын картердің ішіне бекітіледі. Жетекші бөлігі сермер және сермерге бұрандалармен бекітілген жетекші диск мен құндақтан тұрады.

Жетекші дискіге ілініс құндағына ашалы тірекке инелі ішпектің көмегімен сомын арқылы рычагтар бекітілген. Құндақты айналдыра бірнеше сығылмалы серіппелер қойылған және жетекші диск жағынан серіппенің серпімділігі жойылмас үшін, жылу өткізбейтін шайба орнатылған.

Жетектегі бөлігіне – жетектегі диск, күпшек, беріліс қорабының жетекші білігі жатады. Жетектегі дискінің екі шетіне фрикционды жапсырма бекітілген. Жапсырма мыс – асбесті немесе металл – асбесті материалдан жасалынған. Күпшек жетекші дискімен серіппе арқылы жалғастырылған, серіппе фрикционды – серіппелі бөліктің негізгі бөлігі болып, бұратылу тербелісінің өшіргіші – демпферлі серіппелер деп аталады.

Бұратылу тербелісін өшіргіш қозғалтқыштың иіндібілігінің бірқалыпты айналыста болмауынан, иіндібіліктің айналу жиілігінің жылдам өзгеруінен, автомобильдің тегіс емес жолдармен жүргенде, іліністі жылдамдатып қосқанда пайда болатын бұралу тербелістерін азайтады. Бұралу тербелістерін азайту, трансмиссия механизмдерінің, айқартопсалы берілістердің және тістегерішті берілістерінің ұзақ уақыт жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Іліністі ажыратқыш – сығымдағыш ішпектен, үш немесе төрт ажыратқыш рычагтардан тұрады. Ішпекпен муфтаны жылжыту, іліністі ажыратқыш аша арқылы жүргізіліп, муфта тартқыш серіппемен жақындайды.

Осы кезде ішпек рычагтан 1,5 – 3 мм-ге қайтарылады, ілініс педалінің бос жүрісінің саңылауы 35 – 50 мм –ге тең болады. Ішпек саңылауының азайуы, қозғалқыштың жұмыс істеу барысында іліністің бос айналуынан фрикцион жапсырмалары мен ішпектің тез тозуына әсер етеді. Саңылаудың көп болуы, іліністің толық ажыратылмай, біріліс қорабының тісті тегеріштері бір берілістен екіншісіне толық қосылуын қиындатады.

Іліністің ажыратқыш механизм жетегі – механикалы, автомобиль рамасының сол жағындағы лонжеронына орнатылған, рычагтар мен жетекші тяга арқылы ажыратқыш ашаға жалғанады.

14.2.2. Бір дискілі мембрана серппелі ілініс.

Мембрана серіппелі ілініс, жеңіл автомобильдерде және өте кіші көлемді жүк автомобильдерінің ілініс муфталарында қолданылады. Оның ерекшелігі, сығылу дискісінің ажырататын сығымдағыш серіппелері мен рычагтарының жұмысын жарғақ серіппелер атқарады. Бос тұрған кезде қиылған конусты табақша тәрізді. Конусты ұшындағы саңылаудан басталып радиальды қиықпен бөлінген 18 жапырақшалар іліністің сығымдағыш рычагтарының жұмысын атқарады.

Мұның артықшылығы, сығылу дискісіне теңдеулі және тұрақты қысымды жеңілдетіп, белгіленген бұрылу моментін жақсартып, фрикционды үйкелістегі жетектегі дискінің жапсырмаларының тозуын бірқалыпта келтіреді.

Жарғақ серіппелі ілініс екі ажыратылмайтын бөліктен тұрады, біріншісіне, құндақ 7 және оған орнатылған жарғақты серіппе 8 мен сығымдағыш диск 3, ал екіншісіне- жетекші диск 2 мен бұрылу тербелісін өшіргіш орнатылған.

Құндақ 7 сермердің штифтісі арқылы орталықтанып, оған болттармен бекітіледі.

Бұралу моменті құндақтан 7 сығымдағыш дискісіне үш серпімді тілімшелер арқылы беріледі. Құндақтың 7 ішкі бетіне сатылы тойтарма 6 арқылы бекітілген мембрана серіппенің 8 тірегі болатын, екі таяныш сақинасы 5 бар. Сақиналар арасына орналасқан мембрана , сақинаның көмегімен иіліп тұрады.

Іліністің қосылып тұрған кезінде, мембрана серіппелер өзінің таяныш сақиналар арасына орналасуымен, сығылу дискісіне салмақ түсіру арқылы жетектегі дискіні сермерге қатты қысып, бұралу моментін беріліс қорабының жетекші білігіне жеткізеді.

Педальді 5 басқан кезде, ажыратқыш аша 11 муфтадағы сығымдағыш ішпегін 9 ортаңғы бөлікке жылжытып, арнайы тірек сақина арқылы мембрана серіппені сермерге қарай қозғалтады. Бұл кезде сыртқы бөлігі одан бөлектеніп, бекіткіштің 4 көмегімен сығымдағыш дискіні жылжытып жетектегі дискіні босатады. Бұралу моментінің беріліс қорабының жетекші білігіне берілуі тоқталады.

Жеңіл автомобильдерде іліністің көп тараған жетегі гидравликалық жетекті ілініс.Оны пайдалану кезінде ілініс бөлшектерінің фрикционды беттерінде автомобильдің қозғалысында және берілістерді ауыстыруда үйкеліс моменті өте баяу өткізіледі.

Іліністің гидравликалық жетегі резервуардан 1, басты цилиндр поршенімен 3 жұмыстық цилиндрден 8, түрткіштен 6, ажыратқыш ашадан 11 тұрады. Басты цилиндр мен жұмыстық цилиндр түтікжетек 9 арқылы жалғастырылған. Басты цилиндр поршенінің 3 түрткіші 4 педальмен, пластмассалы төлке мен саусақ арқылы қозғалмалы жалғастырылған.

Ілініс педалін 5 басқан кезде, түрткіш 4 басты цилиндрдің поршенін қозғалтады, соның нәтижесінде цилиндр ішіндегі сұйықтықтың қысымы жоғарылап түтікжетек 9 арқылы жұмыстық цилиндрге 8 жіберіледі. Жұмыстық цилиндрдің поршені 7 түрткішті 6 жылжытады, сонымен бірге ажыратқыш ашаныда 11 қозғалтады. Ажыратқыш аша 11 шарлы тіректе 12 бұрылу арқылы сығымдағыш ішпекті қозғалтады. Педальді 5 босатқан кезде өзінің қайтарғыш серіппесі арқылы бастапқы орнына қайтарылады. Сонымен бір мезгілде жетектің басқа бөлшектері де серіппелердің 2 мен 10 әсерімен бастапқы жағдайына қайтарылып, ілініске қосылады. Іліністің қалыпты жұмыс істеуі үшін, поршеннің 3 бастиегі мен түрткіштің 4 сырығының арасының саңылауы 0,3 – 0,9 мм аралығында болуы керек. Жүйенің ішінде пайда болған ауаны жұмыстық цилиндрдің тұрқына орнатылған шығару клапаны арқылы ығыстырылып сыртқа шығарылад