13 Тарау. Жарықтандыру, дабыл беру мен электр жабдықтарының сызбасы.

13.1. Жарықтандыру мен жарықты дабыл беру аспаптары.

Жарықтандыру мен дабылды аспаптатары автомобильдерді түнгі және қараңғы кездерде қозғалыс жолын, кабинаны, аспаптар қалқанын жарықтандыру мен габаритті көлемін байқау үшін, бұрылыс белгісін беруге, тежеуіш жүйесінің белгісін көрсетуге, нөмір белгісі мен капот астына, багаж бөліміне жарық түсіру үшін керек.

Оларды келесі топтарға бөлуге болады: сыртқы жарықтандыру аспаптары, жарықты дабыл беру мен ішкі жарықтандыру аспаптары.

Сыртқы жарықтандыру мен жарықты дабыл беру аспаптарына: басты жарық фарасы, тұманға қарсы фара, астыңғы фара, артқы фонарь,бұрылыс белгісін көрсеткіш, нөмір белгісінің жарығы, маршрут белгісін жарықтандыру мен прожектор жатады.

Ішкі жарықтандыру аспаптарына: аспаптар қалқанын жарықтандыру лампасы,капот астын жарықтандыру, багаж бөлігінің жарығы, салон плафоны, жүргізуші кабинасының лампасы, баспалдақ пен құрал-сайман жәшігін жарықтандыру, ұзартылған қол лампасы жатады.

Дабыл беру аспаптарына: шуылды және тональды дабылдар мен жүргізушіге дабыл беру жатады.

Бұл аспаптар қолмен немесе аяқпен қосқыш арқылы және жекеленген ажыратқыш арқылы басқарылады. Аспатардың жарық көзі – электр шамы болып табылады.

Лампалар бір жіпті немесе екі жіпті болып келеді. Аспаптарды жарықтандыруға жарық күші 1-2 кд тең, фонарьларға жарық күші 3-6 кд тең лампалар қолданылады.

Бір жіпті лампалар А12-21 немесе А24-21, екі жіпті лампалар –А12-(45+40) маркаларымен таңбаланады.

Бірінші әріп –А – автомобиль шамы, сандары 12 мен 24 – номинал кернеулігі, 21 мен (45+40) – шамның әрбір жібінің қуаты.

Шамның баллонының толтырылуына қарай бос және газ толтырғышты болады. Толтырғыш ретінде инертті газдарды (аргон, ксенон, криптон) пайдаланады. Мұндай галоген лампалар колбалары көлемі кіші болып, жарық беру 1,5 – 2 есеге көбейіп, 20 – 30 % -ға жолды жарықтануы арттырылды.

13.2. Сыртқы жарықтандыру мен жарықты

ДАБЫЛ БЕРУ АСПАПТАРЫ.

Басты жарық беру фарасы автокөліктерде әртүрлі үлгіде болып орнатылады:

Д өңгелек екі фара немесе төртбұрышты оптикалық элементпен, төрт фара дөңгелек оптикалық элементпен. Төртфаралы жарықтандыру алыс пен жақынға оптималды таратылған екі түрлі фарадан тұрады.

Басты жарықтанудың дөңгелек фаралары автокөліктердің алдыңғы жол бөлігін жарықтандыру үшін керек. Негізі оптикалық элемент, қыстырғышпен штамталған корпусқа бекітілген шағылыстырғыш пен шашыратқыш шыныдан тұрады. Шағылыстырғыш, алюминиді жұқалап жаққан параболалы табақша, ортасына патрон арқылы лампа киіледі.

Шашыратқыш, ішкі беті бұдырлы жасалған шыны әйнек, жарық ағыны оптикалық элемент арқылы шашыратылып бар мүмкіндігінше жолды жарықтандыру үшін керек.

Төртбұрышты фаралар көп қолданылуда, жарық ағыны үлкен бұрыштық шашыратылып жол бедерін жақсы жарықтандырып, қарсы көліктің жүргізушісінің көзіне шағылыстырмай, жолда жүру қауіпсіздігін молайтады.

Қазіргі уақытта оптикалық элементтің ассиметрикалық жарық шашыратқыш пайдалануға байланысты, қарсы алдағы көліктің жүргізушісінің көзіне шағылысуын азайтады, жолдың оң қапталын жақсы жарықтандырады.

Автомобильдерде тұманға қарсы фаралар орнатылады, арнайы формадағы линза шашыратқыш пен арнайы шағылыстырғышы бар. Олардың үлкен бұрыштық жарықты төмен шашыратуы, тұманда, боранда, қатты жаңбырда жолды жақсы жарықтандырып, жүруге қолайлы болады.

Астыңғы фаралар автомобильдің габаритті көрсеткіші мен бұрылысты дабыл беру үшін орнатылады. Ол: корпустан, шынылы шашыратқыштан, тығыздауыш төсем арқылы қысқышпен бекітіліп, екі жіпті лампа патронға салынады – кіші жіп габаритті көрсеткішті, ал үлкен жіп бұрылысты дабылды жарық беруді көрсетеді.

Артқы фонарьлар нөмір белгісін, тежеуіштің көрсеткішін, арқа жүру жарығын, артқы бұрылыс дабыл беру жарығы үшін орнатылады.Олар: ортасы бөлінген корпустан, қызыл және ақ шынылы шашырытқыштан тұрады.

Алдағы бұрылысқа бұрылу белгісі жанып-өшкен оң немесе сол астыңғы фаралар мен артқы фонарлар жатады. Олар: тұрақты ток үзгіштен, қосқыштан, астыңғы және артқы фонарлар лампасынан тұрады.

Ішкі жарықтандыру аспаптары алыс және жақын фаралардың қосылуын аспаптар қалқанында орнатылған бақылау лампасы арқылы жүргізіледі.

Аспаптар қалқанында тұру тежеуішін көрсететін лампа, АКБ зарядын көрсететін лампа, май қысымын көрсететін лампаорнатылған.

Багаж бөлігін жарықтандырғыш лампа қақпақтың ішкі бетіне орнатылған, жарықтандыру жүйесі ток көзіне қосылған, қақпағын ашқанда автоматты түрде жанып, жабылған кезде өздігінен өшіріледі. Оның қосылуы мен ажыратылуы лампа патронына орнатылған ртуттың көмегімен қақпақты ашып-жабуына қарай жүгізіледі.

Дабыл беру аспаптарына электрлі, пневматикалы сыртқы тональды дыбыс пен жүргізушіге дабыл беру аспатарынан тұрады. Олар шуылды және тональды болып келеді.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ.

1. Жарықтандыру аспатарына қандай талаптар қойылады және қандай топтарға бөлінеді?

2. Автомобильдерде қолданылатын фаралардың, астыңғы ффаралардың, артқы фонарьлардың құрылысын түсіндіріңіз?

3. Жарықтандыру лампаларының түрлері, құрылысы ?

4. Екі контактылы лампалардың бір контактылерден айырмашылығы қандай?

5. Фаралардың жарық шоғының бағытын қалай реттеуге болады?

III БӨЛІМ.

ШАССИ, ШАНАҚ ЖӘНЕ АВТОМОБИЛЬДІҢ ҚОСЫМША ЖАБДЫҚТАРЫ.

14 – тарау. ТРАНСМИССИЯ.