11.3. Контактылы –транзисторлы тұтандыру жүйесі.

Қозғалтқыштың сығылу дәрежесі мен иіндібіліктің айналу жиілігінің артуына байланысты, оның құрылысының жаңарып өзгеруінен тұтандыру жүйесіне артық кернеулік қажет болды. Пайдалану кезінде кернеуліктің өзгеруі тұтандыру шамының электродтарына күйіп, оның саңылауы да өзгереді. Сондықтан цилиндрлерде жұмыстық қоспаның әлсіз тұтануы байқалады.

Сенімді және ұзақ мерзімді жұмыс істеу үшін, кемшіліктерді болдырмауға соңғы жылдары көпцилиндрлі қозғалтқыштардың тұтандыру жүйесіне контактылы- транзисторлы және контактысыз тұтандыру жүйелерін қолдана бастады.

Тұтанудың контактылы–транзисторлы жүйесінің кәдімгі батареялық тұтанудан айырмашылығы, үзгіш-таратқыш контактылері (В) мен отұтандыру катушкасының (А) аралығына транзисторлары коммутатор (Б) қосылады. Коммутатор қорғасын қорытпасынын қырлы корпусының монтаждалған, корпустың төменгі бөлігінде транзистордың электронды қорғау блогы (8) импульсті трансформатор (9) және резисторлар орналасқан. Корпустың бүйірінде өткізгіштерді жалғауға арналған төрт қысқыш бар: М – автомобильдің массасымен, Р (таратқыш) – үзгіш – таратқышпен, К (катушка) - катушканың тұтандыру қысқышымен, атаусыз қысқыш – осы катушканың тиісті қысқышымен қосылған.

Транзисторлы коммутатор екі режимде: біріншісі- коммутатор схемасы тұтандыру катушкасының алғашқы орамына ток өткізуге ашық (үзгіш

контактылері тұйықталған), екіншісі- коммутатор схемасы тұтандыру катушкасының алғашқы орамына ток өткізуге жабық (үзгіш контактылары ажыратылған) жағдайларда жұмыс істейді.

Үзгіш түйіспелері (10) транзистор (8) базасының тізбегіне қосылған.

Контактлер тұйқталған кезде, олар арқылы шамалы ток өтеді (0,75А). Транзистор базасы тогының күші шамалы болғандықтан, контактысы үзілген кезде іс жүзінде электр ұшқынынан тозбайды. Контактлердің қызмет ету ұзақтығына тек механикалық тозу әсер етеді.

Тұтандыту катушкасының екінші орамындағы жоғары ток кернеуі таратқыш арқылы тұтандыру шамына беріліп, кері екінші орамға қайтарылады. Э.Қ.К.-тің өздігінен индукциялануы, катушканың алғашқы орамы арқылы конденсаторды зарядтайды, бұл транзисторды Э.Қ.К.-тің әсерінен, ал электрлі конденсатор транзисторды артық импульсті кернеуліктен қорғайды.

Диод Д1 ток көзінің тұтандыру катушкасының алғашқы орамын айнала жүріп, тура бағытта диод- стаблитрон Дст арқылы қозғалуын болдырмайды.

Кремнийлі диод- стаблитрон Дст транзистордың дұрыс жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

11.4. Контактысыз тұтандыру жүйесі.

Қазіргі кезде тұтандыру жүйесінің көп тараған түрі контактысыз тұтандыру жүйесі. Тұтандыру ұшқынының берілуін дабыл беру сезгісі арқылы анықтайды. Контактысыз тұтандыру жүйесінде магниттіэлектрлі немесе жартылайөткізгішті сезгілер пайдаланады. Магниттіэлектрлі сезгі тұрақты магнит пен орамнан тұрады. Магниттің айналысында сезгінің орамында айнымалы Э.Қ.К. пайда болады. Оң мәніндегі кернеулікте транзистормен басқарылған ток сезгі орамы- база- Б, эмиттер -Э – сезгі орамы тізбегіне беріледі. Транзистор алғашқы орам арқылы АКБ тогымен ашылып, коллектор К- мен эмиттерден Э ток өтіп транзисторға беріледі. Теріс мәніндегі кернеулікте транзистор жабылып, катушканың алғашқы орамында ток ажыратылады, екінші орамда Э.Қ.К.-тің индукциясы артып оталдыру шамына ұшқын беріледі.

Магниттің бір айналуында сезгінің орамында бір оң импульсті, бір теріс импулсті Э.Қ.К. индукциясы пайда болады, транзистор бір ашылып, бір жабылады, тұтандыру катушкасында бір жоғары кернеулікті импульс пайда болады. Көп цилиндрлі қозғалтқышта сезгінің магнит полюс жұптарының саны, цилиндрлер санымен бірдей болуы керек.

БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ.

1. Тұтандыру жүйелерінің қандай түрлері болады?

2. Тұтандыру катушкасының құрылымы мен жұмыс істеуін түсіндіріңіз?

3. Үзгіш – таратқыштың құрылымы мен жұмыс істеуін түсіндіріңіз?

4. Тұтандыру білтесінің құрылымы мен жұмыс істеуін түсіндіріңіз? Олар қалай белгіленеді?

5. Контакктылы – транзисторлы тұтандыру жүйесінің құрылымы мен жұмыс істеуін түсіндіріңіз?

6. Контактысыз тұтандыру жүйесінің құрылымы мен жұмыс істеуін түсіндіріңіз?