11.2. Тұтандыру жүйесінің құралдары мен аспаптары.

Батереядан тұтандыру жүйесінде- төмен және жоғары кернеулі екі тізбек бар. Төменгі кернеулі тізбек АКБ-дан немесе генератордан қоректенеді. Оған тізбекті түрде оталдыру қосқышы, қосымша резисторы бар оталдыру катушкасының алғашқы орамы, үзгіш пен «масса» қосылған. Жоғары кернеулі ток тізбегі тұтандыру катушкасының екінші орамынын, таратқыштан, жоғары кернеу өткізгішінен, тұтандыру білтесі (свеча) мен «массадан» тұрады.

Тұтандыру катушкасы(11.2. сур.) төменгі ток кернеуін жоғары ток кернеуіне айналдыру үшін қолданады. Ол ажыратылған магнит тізбекті автотрансформатор тәрізді. Өндірісте контактылы, контактылы-транзисторлы оталдыру жүйелеріне арналған катушкалар шығарылады. Олар конструкциялары бірдей, бірақ екінші орамдарының жалғануы мен жекеленген бөлшектерінің және ішіне толтырылған оқшаулағыштарынан айырмашылықтар бар. Б1, Б7А катушкасының ішіне - рубаракас толтырылады, ал Б13, Б102-Б, Б115, Б117 катушкаларына трансформатор майларын толтырады. Трансформатор майы орамдарды жақсы оқшаулап, олардың жылуын тез салқындатады және пайдалану мерзімін ұзартады. ЗиЛ-4331, ГАЗ-33-07, майлы толтырғышты Б-102-Б оталдыру катушкасы, ВАЗ- автомобильдеріне –Б115 немесе Б117 катушкалары орнатылады. Оталдыру катушкасы корпустан, қақпақ , жекеленген электротехникалы болат пластинкадан жасалған өзектемірден, алғашқы орамнан, екінші орам кигізілген о қшауланған түтікшеден, бір ұштығы ВК түйіспесіне жалғастырылған, шығарылмалы қысқыш, қосымша резистор және фарфорлы оқшаулағыштан тұрады. Барлық бөлшектер тұрқына салынып, оқшаулағышпен оқшауланып корбалит қақпақпен жабылады. Қақпақ пен тұрқының арасына резина төсем салынып май құйылып бекітіледі. Алғашқы орамда 250-400 айналымды орамнан, екінші орамда 19-26 мың айналымды орамнан тұрады және орамдары парафин мен канифоль қоспасымен оқшауланады.

Үзгіш-таратқыш белгілі моментте төменгі ток кернеуін үзіп, жоғары ток кернеуін оталдыру шамына қозғалтқыштың цилиндрлерінің жұмыс істеу ретіне байланысты таратып жеткізу үшін қолданады және қозғалтқышқа жүк түсуі мен иіндібіліктің айналу жиілігінің өзгеруіне байланысты оталу бұрышын өзгертіп тұрады.Үзгіш-таратқыш корпустан, төменгі ток кернеуін үзгіштен, жоғары ток кернеуін таратқыштан,ортадан тепкіш реттегіш пен ваккумды-реттегіштен және октан-корректордан, конденсатордан қозғалмайтын-қозғалмалы контактылерден, біліктен, жұдырықша муфтадан тұрады. Қозғалмайтын диск корпусқа бекітілген, қозғалмалы контакты текстолит қалып пен пластина серіппе арқылы жалғастырылған. Түйіспелер вольфрамнан жасалған. Қозғалмайтын контактыны эксцентрик арқылы қозғап контактылердің арасын реттеуге болады. Түйіспелерге конденсатор паралел жалғанады. Оның орамының бір ұшы «массаға», ал екінші ұшы үзгіш-таратқыш клемасына жалғанады. Қозғалтқыштың цилиндрлерінің санына байланысты үзгіш – таратқыштар, төртұшқынды, алтыұшқынды, сегізұшқынды болып жасалады, жұмыстық айналу бағытына байланысты оңға немесе солға айналады.

Таратқыш (11.3. сур.) ротордан, қақпақтан тұрады. Карболитті роторға латуннен жасалған таратқыш тілімше орнатылған. Карболитті қақпақта ортаңғы және бүйірлі латуннен түйіспелері бар. Ортаңғы түйіспенің ішкі қуысына таратқышқа серіппе арқылы қыстрылып тұратын көміртекті контакты қойылған. Көміртекті контакт 8-14 кОм тұратын, радиоқабылдағышқа кері әсер тигізбес үшін қойылған бәсеңдеткіш резистор. Таратқыш тілімше мен бүйірдегі түйіспелердің арасының саңылауы 0,2 – 0,8 мм-ге тең.

Иіндібіліктің иінінің бұрыштық шамасы Ж.Ш.Н.-ге жетпей жұмыстық қоспаның жану камерасында оталуы, оталудың бұрышық озуы болып табылады. Тұтанудың бұрыштық озуы, қозғалтқыштың белгіленген жұмыстық режимінде қуатының артуы мен жанармай шығынының азайуына көмек беруін, оптималды бұрыштық озу болып табылады. Т ұтанудың бұрыштық озуы қозғалтқыштың жұмыс істеу режиміне байланысты автоматты түрде өзгеріп тұрады. Алғашқы реттелуі қолдың көмегімен қойылады.Үзгіш-таратқыштың ерте тұтанудың бұрыштық озуының өзгеруін үш тәуелсіз құрылғы атқарады, ортадан серпігіш тұтанудың озуын реттегіші –жұдырықша муфтаны, ваккумды реттегіш –қозғалмалы дискіні, октан – корректор –тұрқыны бұру арқылы реттейді.

Ортадан серпігіш тұтанудың озуын реттегіші иіндібіліктің айналу жиілігіне байлансты өзгереді. Үзгіш- таратқыштың білігіне ортадан серпігіш екі жүк престеліп орнатылған. Жұдырықша муфтаның қырларының саны қозғалтқыш цилиндрлер санымен тең, және біліктің осіне байланысты біршама бұрышқа бұрылады. Муфта тілімшеге бекітілген.

Біліктің айналу жиілігі артқан сайын реттегіштің жүктері ортадан серпігіш күш әсерінен сыртқа қарай керіледі. Жүк тілімше мен жұдырықша муфтаны үзгіш- таратқыштың білігінің айналу бағытына қарай қозғайды. Жұдырықша қырлары қозғалмалы контактіге ертерек жақындап үзгіш контактыны ажыратып, оның тұтануының бұрыштық озуын арттырады. Біліктің айналу жиілігі төмендеген кезде, тұтанудың бұрыштық озуы кемиді, орадан серпігіш күштің жүктері серіппенің көмегімен кейін қайтарылады.

Вакуумды реттегіш үзгіш-таратқыштың корпусына бекітілген, камерадан, диафрагммадан, серіппе мен жетектен тұрады. Қозғалқышқа түскен жүктің азайуына байланысты, карбюратордың дроссель қалқалағышының жабылу әсерінен сиретуі артып,түтік арқылы жалғастырылған вакуум реттегіштің диафрагммасын оңға қарай қозғалтады. Диафрагммаға жалғастырылған қозғалмалы дискі таратқыштың білігінің айналуына қарсы қозғалтып бұрады. Соның әсерінен жұдырықша қырлары үзгіштің түйіспелерін ертерек ажыратады. Қозғалтқышқа жүк түсіруді арттыру арқылы дроссель қалқалағышы мен ваккумдегі сейілту азайғанда, диафрагмма серіпенің көмегімен солға қозғалып, жұдырықша қырлары үзгіштің түйіспелерін кешірек ажыратады.

Октан – корректор (11.4. сур.)үзгіш- таратқыштың төменгі бөлігіне бекітіледі. Ол қозғалмайтын, қозғалмалы, реттегіш тілімшелерден тұрады. Реттегіш тілімше винтпен астыңғы тілімшеге бекітіп реттеу үшін доғал ойықты болды, қозғалмайтын тілімшелерде шкала мен тірек кронштейн, қозғалмалы тілімше үзгіштің тұрқына винтпен ортаңғы тілімшеге бекітіледі. Үзгіш- таратқыштың тұрқын қозғалтып, тұтанудың бұрыштық озуын октан – корректордың шкаласының көмегімен тексеру арқылы өзгертеді. Үзгіштің контактылерінің саңылауының октан – корректор арқылы өзгеруі, оның контактылерінің дұрыс реттелгеніне байланысты болады. Контактылердің саңылауы 0,4-0,5 мм болуы тиіс.

Конденсатор ішінде қалайы мен цинктен арасына жұқа арнайы қағаз салынған екі орамды рулон тұрқынан тұрады. Ол өзіндік индукция электр қозғаушы күш пайда болған кезде қуаттанады. Кері бағытта қуат бере отырып, ол алғашқы орамда токты, сонымен қатар магнит өрісінің тез жойылуын қамтамасыз етеді, соның нәтижесінде екінші орамда кернеу көтеріледі. Конденсатор көлемі 0,17-0,25 мкФ – аралығында болуы тиіс. Егер көлемі төмен болса, түйіспелер арасында күшті ұшқын пайда болады, ал көлемі көп болса, онда екінші орамда ток кернеуі төмендейді.

Т ұтандыру білтесі (свечасы) (11.5. сур.) қозғалтқыштың цилиндрлеріндегі жұмыстық қоспаны электр ұшқыны арқылы жандыруға қолданады. Ол болат бұрандалы тұрқы мен бүйірлік ұштықтан, ортаңғы оқшауланған электродтан, тұрады. Оқшаулағыштар уралит немесе брокорунда сияқты керамикалық

материалдан жасалады және жоғары температураға төзімді болады. Ортаңғы

стержень мен электрод никельді – маргенецті, хромды – никельді болаттан жасалады. Электродтардың арасының саңылауы 0,6-0,8 мм болуы керек. Тұтандыру шамының жылу сапасы олардың калильді санына байланысты арнайы қондырғыларда анықталады. Автомобильдерде А11НТ, А17ДВ, М8Т маркалы тұтандыру білтелері қолданылады. Бірінші әрпі бұранданың тұрқына бұралатын бөлігінің диаметрін, А-М14х1,25, М- М18х1,5; екінші сандар – калильді санын – 8, 11, 14, 17, 20, 23, 26 білдіреді;

Үшінші әріп корпусқа бұралатын бөлігінің ұзындығы, Н – 11мм, Д – 19мм, (12 мм көрсетілмейді), В – әрпі конустық жылудың конустың жиегінен артық шығуы, Т– әрпі ортаңғы электродтың оқшаулағышы –термоцемент.