
- •1.1.Автомобильдің жалпы құрылымы
- •1.2. Автокөлік құралдарының түрге бөлінуі
- •2.1. Қозғалтқыштың жалпы құрылымы
- •2.2. Іштен тұтанатын поршеньді қозғалтқыштардың
- •2.3. Көп цилиндрлі қозғалтқыштар.
- •2.4. Қозғалтқыштардың жалпы құрылысы
- •2.5. Поршень топтары мен бұлғақтар.
- •3.1. Газ тарату механизмінің негізгі түрлері.
- •3.3. Клапандар механизмдерінің бөлшектері.
- •4.1.Салқындату жүйесінің түрлері мен жұмыс істеу тәсілдері.
- •4.2. Сұйықтықпен салқындату жүйесінің аспаптарының
- •4.3. Тұтандыру алдындағы жылытқыш.
- •5.1. Бөлшектерді майлаудың шартты міндеті.
- •5.2. Майлау жүйесінің құрылысы мен жұмыс істеу тәсілі.
- •5.3. Майлау жүйесінің аспаптары мен механизмдері.
- •5.4. Картерлік газдарды тазалау.
- •6.1. Жанармайдың ауамен араласуы және жанғыш қоспаның құрамы.
- •6.2. Қоректендіру жүйесінің жалпы құрылысы
- •6.3. Жеңіл автомобильдер қозғалтқыштарының карбюраторлары.
- •6.4. Жанармай отынын жеткізу мен ауа тазалау аспаптар.
- •6.5. Ауа жіберу мен өтелген газдарды шығару құбырлары.
- •6.6. Қозғалтқыштың бензин отынын
- •6.6.1. Орталықты бүрку жүйесі.
- •6.6.2. Таралымды бүрку жүйесі
- •6.6.3. Жанармай отынын бүрку жүйесінің аспаптары.
- •6.6.4. Тікелей бүрку жүйесі.
- •7.1. Газбаллонды құрылғының жалпы құрылысы мен жүйеленген сызбасы.
- •7.1.1. Жүк автомобилінің сұйытылған газ отынына арналған газбаллонды қондырғылары.
- •7.1.3. Жүк автомобилінің сығымдалған газ отынына арналған газбаллонды қондырғылары.
- •7.2. Газ отынын жеткізу аспаптары.
- •7.3. Газ отынын араластырғыштар.
- •7.4. Отынын құю, қозғалтқышты тұтандыру мен тоқтату.
- •8.1. Дизельдегі қоспа араласудың ерекшеліктері.
- •8.2. Дизельдің қоректендіру жүйесінің жалпы құрылысы.
- •8.3. Төменгі қысымды магистральдің
- •8.4. Жоғары қысымды магистральдің
- •8.4.1. Бүркілудің оздыру муфтасы
- •8.4.2. Форсунканың құрылымы мен жұмыс істеуі.
- •8.5. Иінді біліктің айналу жиіліктерін реттегіштер.
- •8.6. Дизельдегі турбоүрлегіш
- •9.1. Электр тогы, өткізгіштер мен оқшаулағыштар.
- •9.2. Магнит. Электрлі магнит пен электр магнитті индукция.
- •9.3. Жартылай өткізгіш аспаптар.
- •10 Тарау. Электрлі қоректендіру жүйесі.
- •10.1. Электр жабдықтарының жүйелік сызбасына
- •10.2. Аккумулятор батареялары.
- •10.2.1. Аккумулятор батареясының негізгі
- •10.3. Генератор қондырғылары
- •11 Тарау. Тұтандыру жүйесі.
- •11.1. Контактылы тұтандыру жүйесі.
- •11.2. Тұтандыру жүйесінің құралдары мен аспаптары.
- •11.3. Контактылы –транзисторлы тұтандыру жүйесі.
- •11.4. Контактысыз тұтандыру жүйесі.
- •12 Тарау. Қозғалтқыштың электрлі тұтандыру
- •12.1. Электрлі іске қосу жүйесі
- •12.1.1. Стартердің құрылысы мен жұмыс істеуі.
- •12.1.2 Төмен температурада қозғалтқышты
- •12.2. Бақылап-өлшеу аспаптары.
- •13 Тарау. Жарықтандыру, дабыл беру мен электр жабдықтарының сызбасы.
- •13.1. Жарықтандыру мен жарықты дабыл беру аспаптары.
- •13.2. Сыртқы жарықтандыру мен жарықты
- •14.1. Трансмиссияның негізгі түрлері.
- •14.2.1. Бір дискілі сығылмалы серііппелі ілініс.
- •14.2.2. Бір дискілі мембрана серппелі ілініс.
- •14.2.3. Қос дискілі ілініс.
- •14.3. Беріліс қорабы.
- •14.3.1. Төртсатылы беріліс қорабы.
- •14.3.2. Төрт сатылы беріліс қорабының жұмыс істеуі.
- •14. 4. Автоматтандырылған беріліс қорабы
- •14. 5. Гидромеханикалық беріліс.
- •14.6. Айқартопсалы беріліс.
- •14.6.1. Бұрыштық жылдамдықтары тең емес
- •1 4.6.2. Бұрыштық жылдамдықтары тең топсалы
- •14.7. Басты беріліс пен дифференциал.
- •14.8. Жетекші белдік пен жарты осьтар.
- •15.1. Рама мен тартқыш – тіркеме құрылғы.
- •15.2. Алдыңғы басқарылушы белдік.
- •15.2.1. Алдыңғы доңғалақтың орналасу бұрышы.
- •Автомобильдің алды
- •15.3. Автомобильдің серпімді аспалары.
- •15.3.1. Тәуелді серпімді аспалар.
- •15.3.2. Тәуелсіз серпімді аспалар.
- •15.3.3. Балансирлі ( теңгерулі) аспалар.
- •15.4. Гидравликалық амотизаторлар.
- •15.5. Доңғалақтар мен шиналар.
- •16.1. Басқару жүйесі және оның жалпы құрылысы.
- •16.2. Рульдік механизм мен жетеігі.
- •16.2.1. Винтті рульдік механизм.
- •16.2.2. Құрамдастырылған жетекті рульдік механизм.
- •16.2.3. Рейкалы рульдік механизм.
- •16.2.4. Рульдік жетек.
- •16.3. Рульдік жетектердің күшейткіштері.
- •17.1. Тежеуіш жүйесі туралы жалпы түсінік.
- •17.2. Тежеуіштің жетектері.
- •17.3. Тежеуіштің гидравликалық жетегі.
- •17.4. Тежеуіш жетегінің күшейткіші.
- •17.5. Пневматикалық тежеуіш жетегі. Компрессор.
- •17.6. Ауа қысымын реттегіш.
- •17.6.1. Ауа жинау баллоны. Тежеуіш краны.
- •17.7. Көп контурлы пневматикалық тежеуіш жетегі.
- •17.8. Тежеуіштің механикалық жетегі.
- •17.9. Құрамдастырылған жетекті тежегіш
- •18.1. Шанақтың түрлері.
- •18.1.1. Жеңіл автомобильдердің шанақтары.
- •18.1.2. Автобустар шанақтары.
- •18.1.3. Жүк автомобилінің шанақтары.
- •18.2. Жүргізушінің кабинасы.
- •18.2.1. Кабинаны жылыту және тазалау.
- •18.2.2. Әйнектазалағыш және әйнекжуғыш.
- •18.3. Автомобиль – аударғыштың шанақ көтеру
- •18.3.1. Автомобиль шанағын көтеру
- •19.1 Автомобиль – тягатар.
- •19.2. Тіркемелер мен жартылай тіркемелер.
- •1Тарау. Жалпы мәліметтер................................................................................................
- •2 Тарау. Іштен тұтану қозғалтқыштары.
- •3 Тарау. Газ тарату механизмі.
- •4 Тарау. Салқындату жүйесі.
- •5 Тарау. Майлау жүйесі.
- •6 Тарау. Карбюраторлы қозғалтқыштың қоректендіру жүйесі.
- •7 Тарау. Газбаллонды қондырғылы автомобильдер
- •8 Тарау. Дизельді қозғалтқыштың қоректендіру жүйесі.
- •9 Тарау. Электротехника бойынша жалпы мәліметтер.
- •10 Тарау. Электрлі қоректендіру жүйесі.
- •11 Тарау. Тұтандыру жүйесі.
- •12 Тарау. Қозғалтқыштың электрлі тұтандыру жүйесі
- •13 Тарау. Жарықтандыру, дабыл беру мен электр жабдықтарының сызбасы.
- •14 Тарау. Трансмиссия.
- •15 Тарау. Алып жүру жүйесі, басқарылушы белдік пен аспалар.
- •16 Тарау. Басқару жүйесі.
- •17 Тарау. Тежеуіш жүйесі.
- •18 Тарау. Шанақ пен қосымша құрылымдар.
- •19 Тарау. Автомобиль поездар.
10.3. Генератор қондырғылары
Соңғы уақытта жүк автомобильдері мен жеңіл автомобильдерде электр магниттерден қоздырылатын ауыспалы токтың үш фазалы генераторларын орнататын болды. Мұндай генератордағы магнит ағыны қоздырғышың орамы арқылы жасалады, ол арқылы тұрақты электр тогы өтеді. Қозғалтқышты іске қосқанда тұрақты токты аккумулятор батареясынан пайдаланады, ал қозғалтқыш жұмыс істеп тұрған кезде генератордан шығатын айнымалы ток түзеткіштердің көмегімен тұрақты токқа айналады. Қоздырғыштың орамы қалпына қарай автомобильдың электр жабдықтарының үш фазалы генераторлары қозғалмайтын және айналмалы қоздыру орамды болып екі топқа бөлінеді.
Қозғалмайтын қоздырғыш орамы бар генератор беріктігімен, қарапайым құрылысы және күрделі емес қызмет істеуімен түсіндіруге болады.
Генератор кіріктірілген түзеткіші бар жабық контактыланбаған үш фазалы динамомашина болып табылады. Генераторға статор , қақпақтар, ротор және түзеткіш орнатылған.
Статор электротехникалық болаттан жасалған пластиналардан құрастырылған. Оның тоғыз плюсі бар оған статор орамының катушкасы кигізілген. Тізбектеп жалғастырылған үш катушка фазаны құрайды. Фазалардың шеті қысқыш арқылы түзеткішпен, ал басы жұлдызшамен жалғастырылған. Статорға екі жағынан қақпақтар бекітілген. Артқы қақпаққа шығармалы қысқыштар бар екі қалып бекітілген; олардың бірінде Ш (шунт, яғни генератордың қоздырғыш орамы), В ( түзеткіш) және М (массасы) әріптері, ал екіншіден екі қысқыш оларға (айнымалы ток ) белгісі жазылған. Қақпақтарға генератордың бекітуге арналған табандар жасалған.
Генератор роторының көлденең қимасы алты сәулелі жұлдызша тәрізді. Ротордың пластиналары электротехникалық болаттан дайындалған және ол майын өзгертуді қажет етпейтін, қақпақтарға орнатылған жабық конструкциялы екі шарикті подшипникте айналатын білікке қатаң орнатылған. Қоздырғыш орам болат втулкаға қозғалмайтындай етіп бекітілген және М мен Ш қысқыштары арқылы тұрақты токпен қоректенеді.
Ротор айналған кезде жұлдызша сәулелері қоздырғыш орамның өзектемірінің ұшы маңында қозғалады. Осы орамнан пайда болған магнит ағының втулкадан ауа саңылауы арқылы ротордың жұлдызшасына өтіп, оны магниттейді өз кезегімен ротордың магнитті ағыны фазалы катушкалардың айналымдарын қыйып өтеді және оларға түзеткіштің көмегімен тұрақты токқа айналатын айнымалы токтың индукцияланған электр қозғаушы күшін бағыттайды.
Түзеткіш алты диодтан құрастырылған, ол арнауы пластинаға – жылу бұрғышқа (диод ұстағыш) престелген. Диодтардың өткізгіштері генераторды фазаларына екі – екіден жалғастырылған. Түзеткіштің қырланған алюминий корпусы бұрандамен генератордың алдыңғы қақпағына бекітілген.
Генераторды іске қосу шкив арқылы ременмен жүзеге асырылады, ол білікке шпонка және гайкамен бекітілген. Шкивке генератор тұсынан желдеткіш бекітілген, ол генератор мен түзеткішті салқындату үшін қызмет етеді. Генераторда шеткалы – коллекторлы торап жоқ.
Ауыспалы қоздырғыш орамы бар генератор. Бұл топтағы генераторларды автомобильдерге орнатады. Ол статордан, ротордан және түзектіш блоктан тұрады.
С
татор
электротехникалық болат пластинадан
құрыстырылған сақина тәрізді болып
келеді оның ішкі бетінде 18 плюс бар,
оның арқайсысына бес айналымнан тұратын
орам кигізілген. Сонымен, әрбір фазада
өзара тізбектеп қосылған алты катушка
бар. Фазалардың шеті шығарылмалы
қысқыштармен, ал басы жұлдызшамен
жалғастырылған. Магнит өрісі қоздыру
орамымен және ротордаға 12 плюсті магнит
өткізгішпен жасалады. Қоздыру орамы
ротордың втулкасына бекітілген, ал оның
өткізгіші контактылы сақиналарға
дәнекерленген. Қорек қыздырғыш орамға
оталдырудың қосқышы, реле- реттеуші,
щетка және контактылы сақина арқылы
аккумулятор батареясына беріледі.
Генератордың роторы айналған кезінде ротордың магнит өрісі күш сызықтарымен статордың орам өткізшін қиып өтеді және оларда айнымалы электр тогы индукацияланады. Түзеткіш блокта элетр тогын түзету жүреді және сыртқы тізбекке тұрақты электр тогы беріледі. Генеротардың жұмысына бақылау жасау приборлардың қалқанына орнатылған амперметрдің көмегімен жүзеге асырылады.
Жұмыс істеп тұрған кезде қозғатқыштың иіндібілегінің сондай-ақ генератор роторының айналу жиілігі тұрақты емес. Осының нәтижесінде генератор өндірітін токтың кернеулігі де тұрақты болмайды. Жиілік артқан сайын кернеу жоғары болады және керісінше, жиілік кеміген сайын кернеуі төмендейді. Мұндай ауытқулар ток тұтынатын аспаптардың жұмыс істеуі қауыпты жағдай жасамайды.
Иіндібіліктің айналу жиілігіне және генеретордың шамадан артық күштен қорғалуына қарамастан генератор өндіретін желідегі тұрақты кернеуді ұстау үшін реле реттеуішті қолданады.
Контактылы транзисторлы реле – реттеуіш генераторлардың контактылы сызықша транзисторлы реле реттеуішімен жұптасып жұмыс істейді. Реле реттеуіш кернеуді реттеуге арналған құрылғыдан, қорғау релесінен, маусымдық реттеуішті ауыстырып қосқыштан тұрады. Барлық үш құрылғы табанға орнатылған онда изоляцияланған екі В және Ш қысқышы және изоляцияланбаған бір М қысқышы орналасқан.
Генеротордың кернеуін реттеуге арналған құрылғы кернеуді (РН) электр магнитті реттеушінен, транзистордан, резисторлардан (Ry, Rd, Rt, R6) және жартылай өткізгіш диодтардан ( Д1 және Д2) тұрады.
БАҚЫЛАУ СҰРАҚТАРЫ.
1. Қорғасын – қышқылды аккумулятор батареясының құрылысын түсіндіріңіз?
2.Аккумулятор батареясының сыйымдылығы дегенімізне, оның көлемі неге
байланысты болады?
3. Қорғасын – қышқылды аккумулятор батареясының маркасы қалай талданады?
4. Аккумулятор батареясын тізбектен өшіргішінің қызметі?
5.Аккумулятор батареясының кенеуін қандай құралмен тексереді?
6. Тұрақты ток генераторымен салыстырғандағы ауыспалы ток генераторының
қандай артықшылығы бар?
7 Генератордың қызметі неге негізделген?