8.4.2. Форсунканың құрылымы мен жұмыс істеуі.

Отынды шашыратып және бүрку үшін, сонымен бірге оның бөліктерін жану бөлмешегінің көлеміне тарату үшін форсункалар қолданылады. Форсункалардың негізгі құрылымдық элементтері отын факел тәрізді бүркілетін бір немесе бірнеше шашыратқыш саңылауы бар шашыратқыш болады.Форсункалардың жабық және ашық түрлері бар. Төрт ырғақты дизельдерде жабық түрдегі форсункалар қолданылады, олардың шашыратқыш саңылауы бекіткіш инемен жабылады, сондықтан форсунканың тұрқындағы ішкі қуысы жану бөлмешегімен тек қана отынды бүрку кезінде ғана жалғастырылады.

Форсунканың жабық түрі шашыратқыштың бекіткіш құрылғысының құрылымына байланысты штифтісіз және штифтілі болып бөлінеді.

Штифтісіз форсункалардың бекіткіш инесінің ұшы конусты болып, шашыратқыш саңылауын жоғарғы кысымды отын жетегінен бөліп тұрады. Мұндай форсункалардың шашыратқышында бірнеше шашыратқыш саңылаулары бар, олардың орналасуы жану бөлмешегінің түрлеріне байланысты болады . Шашыратқышында бірнеше шашыратқыш саңылаулары бар штифтісіз форсункалар бөлектенбеген жану бөлмешектеріне (ЯМЗ, КамАЗ дизельдерінде)орнатылады, өйткені ұйытқымалы ауаның қозғалысы жеткіліксіз болғандықтан форсункадан жақсы шашыратылған отынмен толтырылады.

Штифтілі форсункалардың бекіткіш инесінің ұшы фасонды штифт болып, шашыратқыштың шашыратқыш саңылаулауына енгізіліп, отынның конус тәрізді және қатаң белгіленген бағытта шашыратылуын қамтамасыз етеді. Мұндай форсункалар бөлектенген жану бөлмешекті дизельдерінде қолданысы көп. ЯМЗ–236, –238, КамАЗ–740 дизельдерінде гидравликалы көтергіш инелі шашыратқышы бекітілген форсунканың жабық түрі қолданылады.

ЯМЗ дизельдерінде форсунка тұрқына көп саңылаулы ішінде бекіткіш ине орнатылған шашыратқыш сомынмен бекітіледі. Ине мен шашыратқыш өте мұқият өңделген жұптан тұрады, оларды жұбымен бірге ауыстырады.

Шашыратқыштың ішіндегі иненің жоғары көтерілуі 0,28 – 0,38 мм аралығында болып, шектелуі тұрқының шеткі жиегіне тіреледі. Шашыратқыштың төменгі бөлігінде диаметрі 0,34 мм төрт саңылауы бар, оларға отынның жеткізілуі иненің бекіткіш конусының шашыратқыштың конусты ершігіне тығыздалып орнығуы арқылы тоқтатылады.

Шашыратқыштың тұрқына байланысты қалпы екі штифт арқылы бекітілген, соның нәтижесінде жану бөлмешегіне шашыратылған отынның белгіленген бағыты болады. Шашыратқыштың инесі ершігіне фасонды сомынның ішіне орнатылған серіппенің көмегімен қысылып тұрады, төменгі шеті форсунканың тұрқына бұралып бекітіледі. Серіппенің жоғарғы шеті фасонды сомынға бұралған реттегіш винттің иығына тіреліп тұрады. Серіппенің төменгі шеті бекіткіш иненің ұштығына штанганың төменгі шетінің саңылауына престелген табақша мен шарикті штанга арқылы күшәсерін жеткізеді. Отынның бүркілу қысымын анықтайтын, серіппенің қажетті тартылымы 15 – 15,5 МПа аралығында болады, контрсомынмен бекітілетін реттегіш винтпен реттеліп орнатылады.

Серіппе тартылымының көбейуі бүркілудің берілуін кешіктіреді, ал азаюы – бүркілуді оздырады. Форсунканың жоғары жағы қақпақпен жабылған, форсунка тұрқының жоғарғы шетіне төсем арқылы сомынның жоғары бөлігіне қаттыланып бұралады. Қақпақтың түбінің ішіне отын түтігін бекітетін қуысталған болтқа арналған бұранда саңылауы бар. Отын төлкелі штуцер арқылы беріледі, оның ішінде тор сүзгі орнатылған.

Штуцер резеңке тығыздағыштың көмегімен цилиндрлер бастиегінің бүйір шетіне шығарылып, оған жоғары қысымды отын сорғысынан берілетін отын түтігі жалғастырылған.

Форсунканы цилиндрлер бастиегінің ішіне латуннен дайындалған стақанға кигізіп, ал оның шашыратқыш саңылаулары жану бөлмешегінің қуысына шығып орнатылады. Форсунканың үсті, форсунканың қақпағынан басып тұратын айыр табанның көмегімен бекітіледі.

Форсунканың жұмысы. Жоғары қысымды отын сорғысынанотын форсунканың штуцеріне жіберіледі. Тор сүзгіден жүргеннен кейін, отын форсунканың тұрқындағы көлбеу арнасы арқылы шашыратқыштың шетіндегі сақина ойыққа келіп түседі. Отын сақина ойықтан үш арнамен иненің жуан бөлігіндегі белдемесінің астында орналасқан шашыратқыштың сақиналы қуысына түседі. Отынның қысымы конусты бекіткіш пен иненің жуан бөлігіндегі белдемесіне беріледі.

Шашыратқыштың бүркігіш тесіктері, конусты бекіткіш пен иненің жуан бөлігіндегі белдемесіне берілген отынның қысымы серіппенің қысымынан артық болған кезде ашылады. Бұл кезде бекіткіш ине жоғары қозғалып отынның бүркілуі жүргізіледі. Сорғы секциясында отынның берілумоменті тоқтатылған кезде, отын түтігіндегі қысым төмендейді, бекіткіш ине серіппе қысымының әсерінен бүркілетін тесіктерді бекітеді және отынның бүркілгеннен кейін тамшылауын болдырмайды.

Жоғары қысымның әсерінен отынның артылған бөлігі шашыратқыштың тығынжыл жұбы арқылы форсунканың жоғарғы бөлігіне өткізіліп, содан қуысталған болт пен отын түтік арқылы бакқа құйяды.

Ашық түрдегі форсункалар жоғарыда айтылған форсункалардан өзгешелігі, олардың жоғары қысымды отын түтік пен шашыратқыштың бүркігіш тесіктерінің арасында бекіткіш құрылғысы болмайды. Олар бір – бірімен жалғастырылған, соның нәтижесінде форсункадан жану бөлмешегіне отын тамшылайды, бұл күйе орнауды көбейтіп қозғалтқыштың қуаттылығын кемітеді. Ашық форсункалардың аталған кемшіліктері қоректендіру жүйесінің бөлектенбеген түрінде реттелді, өйткені жоғары қысымды отын сорғысы мен форсунка бір бөлікке орнатылды, ол сорғы – форсунка деп аталады және негізінен екі ырғақты дизельде қолданылады. Дизельдің мұндай түрлерін ЯАЗ- М204А и ЯАЗ-М206А дизельдерінде қолданылады және арнайыланған автомобильдердің жекеленген модельдерінде орнатылады.