6.3. Жеңіл автомобильдер қозғалтқыштарының карбюраторлары.

Қазіргі жеңіл автомобильдер қозғалтқыштарында цилиндрлерді жанғыш қоспамен жеделдетіп жақсы толтыратын эмульсиялық типті карбюраторлар орнатылған. Мұндай карбюраторлар бірнеше бөлмешектері бар әрбір цилиндрлер қатарына паралел қосылатын, біріккен бір корпусқа орналастырлған бір немесе екі араластырғыш бөлмешектен тұрады. Бұл карбюраторлар жанғыш қоспаны жақсы үнемдеудің және цилиндрлерге дұрыс таратудың нәтижесінде қозғалтқыштың қуаттылығын арттырады. Екібөлмешекті, араластырғыш бөлмешегі кезектесіп қосылатын карбюраторларда көптеп қолданылуда. Мұндай карбюраторларда ең алдымен біреуі, бірінші(негізгі) бөлмешегі, ал салмақ көбейген сайын екінші(қосымша) бөлмешегі іске қосылады. Мұндай карбюраторлар ВАЗ, ГАЗ, Москвич автомобильдерінің қозғалтқыштарына орнатылған.

Карбюратор 2108 – 1107010. Алдыңғы жетекті ВАЗ-2108 «Спутник», ВАЗ-2109 жеңіл автомобильдерінде екібөлмешекті еркін екпінді дроссельдік қалқалғышы кезектесіп ашылатын 2108 – 1107010 карбюраторы орнатылған. Бұл карбюратордың қалытқылы бөлмешегі, бос жүрістің жүйесі, өткізетін жүйесі, басты үнемдегіш жүйесі, қуаттылық режимінің экономайзері, толық салмақтың эконостаты (экономайзер) және өтелген газдардың уыттылығын азайтатын жүйесі бар.

К арбюратордың қалытқы бөлмешегі теңгерулі, екі саңылауы 5 арқылы ауа тазартқыш сүзгімен жалғастырылған. Қалтқылы бөлмешегінің екі жалғастырылған көлемі арқылы араластырғыш бөлмешегі екі шетінен қоршалған, жанармай сүзгісінен 6 оған берілген жанармай, автомобильдің қатты қозғалысында да жеткілікті беріліп тұрады. Карбюратор тығыздауыш құрылғымен 8 жалғастырылған эбонит материалынан жасалған қосарланған қалтқысы 10 және жиклері бар түтік 7 арқылы артық қалған жанармай кері қарай жанармай багына қайтарылады.

Бос жүріс жүйесі иінді біліктің кіші айналу жиілігінде жанғыш қоспаның құрамын реттеп, сонымен бірге қозғалтқыштың кіші салмақты және орта салмақты жұмыстық режимдерінде жұмыс істеуінде реттейді. Бос жүріс режимінде дроссельдік қалқалағыштың бірінші 13 және екінші 11 бөлмешектері жабық болады, диффузордағы сейілту жанармай ағысына жеткіліксіз, ал дроссельдік қалқалағыштың бірінші бөлмешегінің астында сейілту жоғары болды және жүйенің барлық каналдарына беріледі. Бұл кезде қалтқылы бөлмешегінен 9 берілген жанармай басты жанармай жиклері 12 мен эмульсиялық құдық арқылы отын каналымен жоғары көтеріліп жиклерден 3 өтеді, ауа

жиклерінен 4 берілген ауамен араласып, эмульсиялық каналдан 1 эмульсия тәрізді қоспа ретінде реттеуіш винттің 15 астынан шығады. Ауа саңылауы 14 арқылы эмульсиямен бірге араластырғыш бөлмешекке ауа сорылып алынады. Араластырғыш бөлмешекте дайындалған байытылған жанғыш қоспа жіберу құбырына, сонан соң қозғалтқыштың цилиндріне жеткізіледі. Бос жүрісте берілетін қоспаның мөлшері дроссельдік қалқалағышының рычагына орнатылған таяныш винт арқылы реттеледі. Винтті бұрап жапқан кезде дроссельдік қалқалағышы ашылады. Бұл карбюраторда оталдыру қосқышын өшіргенде электромагнитті клапан 2 ажыратылады, клапан инесі серіппенің әсерінен отын жиклерін 3 бекітеді де, жүйенің жұмыс істеуі тоқтатылады.

Өткізетін жүйелер карбюраторды кері қайтатын жалыннан қорғайды. Қозғалтқышқа берілген салмақтың ұлғаюына байланысты екінші бөлмешектің дроссельдік қалқалағышы 11 ашылады, енгізілетін ауаның көлемі көбейеді де жанғыш қоспаның құрамы кедейленеді. Сол уақытта ауа сүзгісіне қарай жалынның кері қайтуы мүмкін. Мұндай құбылысты болдырмас үшін екінші бөлмешекте шығару саңылауы 10 бар өткізетін жүйе орнатылған, екінші бөлмешектің дроссельдік қалқалағышы ашыла бастаған кезде бір режимнен екінші режимге баяулап өтуді қамтамасыз етеді. Көрсетілген өткізетін жүйе, бірінші бөлмешектің өткізетін жүйесінің саңылауы 14 сияқты жұмыс істейді. Бірінші бөлмешек қалытқылы бөлмешегінен 9 жиклер 6 арқылы берілген отынмен қоректенеді. Сол кезде отын ауа жиклері 8 арқылы берілген аумен араласып, эмульсия тәрізді қоспа ретінде канал 7 мен шығару саңылауы 10 арқылы дроссельдік қалқалағыштың астына бағытталады. Дросселдік қалқалағыштың көбірек ашылуына байланысты екінші бөлмешектің диффузорында сейілту күші артады, ал саңылауда 10 кемиді, соның әсерінен екінші бөлмешектің басты үнемдегіш жүйесі баяулап іске қосыла бастайды.

Басты мөлшерлегіш жүйе сі қозғалтқыштың жекеленген салмақтағы режимінде жұмыс істеуіне қажетті жанғыш қоспаның құрамын, дроссельдік қалқалағыштардың 14, 11 толық ашылған кезінде дайындайды. Бұл кезде отын қалтқылы бөлмешегінен 9 жиклер 13 арқылы эмульсиялық түтік 12 орналасқан эмульсиялық құдыққа беріледі, онда ауа жиклері 4 арқылы берілген ауамен араласады. Сонан соң отын мен ауа қоспасы каналмен 3 шашыратқышқа 2 беріледі де, диффузор 1 арқылы ағып келген ауамен араластырғыш бөлмешегінде араласып, жанғыш қоспаға айналады. Эмульсиялық құдыққа жиклер 4 арқылы берілген ауаның мөлшерін үнемдеу, жиклердің 13 алдындағы сиретуді өзгерту арқылы жүргізіледі. Бұл кезде жанармайдың қалыпты берілуі азаяды(тежеледі), ал эмульсиялық түтіктің 12 тесігінде жақсы эмульсияланған жанармаймен қамтамасыз етіледі. Ауа жиклерінің 4 қажетті мөлшерін пайдаланғанда жанарамай жиклеріндегі 13 сейілтуді өзгертеді, дроссельдік қалқалағышты шамалап ашу арқылы және диффузордағы сейілтуді көбейтіп, жанғыш қоспаны ауаның артық коэффицентінің мөлшеріне дейін азайтуға болады. Қозғалтқышқа берілген қоспаның мөлшері дроссельдік қалқалағыштың ашылуымен реттеледі. Бұл үшін бірінші бөлмешектің дроссельдік қалқалағышы 14, екінші бөлмешектің дроссельдік қалқалағышымен 11 механикалы жалғастырылған, соның әсерінен бірінші дроссельдік қалқалағыштың толық ашылуына ²/₃ бөлігі қалған кезде, е кінші бөлмешектің дроссельдік қалқалағышы 11 ашыла бастайды. Сондықтан дроссельдік режимде негізінен бірінші араластырғыш бөлмешек жұмыс істейді де, қозғалтқыштың кең көлемде жұмыс істеуін қамтамасыз етеді.

Қуаттылық режимдерінің экономайзері (6.5. сурет.)қуаттылық режиміне жанғыш қоспаны байытып(дроссельдік қалқалағыштың кең және толық ашылуы кезінде) осы режимдерге сәйкестендіріп жанғыш қоспаны дайындауды қамтамасыз етеді. Дроссельдік қалқалағыштың толық ашылған кезінде үзіліп сиретілу жүргізіліп жанғыш қоспаның тербелісіне әкеледі және иінді біліктің айналу жиілігінің азайуына байланысты көбейеді. Экономайзер мембраналы болады. Ол жанармай жиклерлері 2, 4 орнатылған канал 10 арқылы қалытқылы бөлмешегімен жалғастырылған. Мембрананың 7 үстіндегі қуыс, ауа каналы 6 арқылы дроссельдің астыңғы кеңейтілген қуысына жалғастырылған. Экономайзердің жиклері 9 жанармай каналына 10 орнатылады. Шарикті клапан 8 арқылы диафрагманың астындағы ішкі қуысы мен карбюратордың қалтқылы бөлмешегі жалғастырылған.

Дроссельдік қалқалағышты 5 сейілтудің үлкен бұрышына ашқанда жіберу құбырында азайады, сонымен бірге канал 6 арқылы оның мембранаға 7 берілетін әсері де азайады. Соның нәтижесінде серіппе өзіне жалғасқан мембрана 7 мен

клапанды 8 оң жағына қысады. Сол кезде жанармайдың қосымша мөлшері жиклер 9 арқылы арнамен 10 жанғыш қоспаны байытып басты үнемдегіш жүйеге береді.

Толық салмақтың эконостаты (экономайзер) екінші араластырғыш бөлмешекпен бірігіп жұмыс істейді және салмақтық пен жылдамдық шектігіне жақын режимдерінде, дроссельдік қалқалағыштардың 5, 1 толық ашылғанында қозғалтқыштың максималды қуаттылығына жеткізуге қажетті жанғыш қоспаны байытуға іске қосылады. Сол үшін жанармай жиклер 3 арқылы эмульсиялық түтік 11 және отын каналымен басты үнемдегіш жүйенің шашыратқышының үстіне орнатылған эконостаттың шашыратқыш түтігіне 12 беріледі.

Жеделдеткіш сорғы (6.6. сурет) автомобильдің жүрісін жылдамдату кезінде қысқа уақыт жанғыш қоспаны байытуға арналған. Оның құрылысының ерекшелігі әрбір араластырғыш бөлмешектегі орнатылған шашыратқыш 1 болып табылады. Жеделдеткіш сорғысының мембраналық түрі дроссельдік қалқалағыштың 7 өсіне орнатылған жұдырықша 6 арқылы іске қосылады. Сораптың өнімділігі реттелмейді, ол тек жұдырықшаның 6 қырына байланысты өзгереді. Дроссельдік қалқалағышты 7 кенеттен ашқанда жұдырықша 6 рычагты 5 қозғалтады және түрткіш 4 арқылы кері қайтару серіппесінің кедергісін жойып мембрананы 3 басады. Мембрана жеделдеткіш сораптың құдығы арқылы шарикті клапан 2 мен шашыратқыштан 1 бірінші мен екінші араластырғыш бөлмешектеріне отын жібереді, соның нәтижесінде жанғыш қоспаның байытылуын қамтамасыз етеді. Мембрананы бастапқы қалпына қайтарғанда отын қалытқылы бөлмешегінен кері қайтарғыш шарикті клапан 8 арқылы сорылып, жеделдеткіш сораптың жұмыстық қуысына беріледі. Карбюраторда бос жүріс жүйесінен шығатын кезде жанғыш қоспаны жылытатын қуысы және өтелген газдардың уыттылығын азайтатын жүйесі бар.

Өтелген газдардың уыттылығын азайтатын жүйесі (6.7. сурет.) карбюратордың 4 электромагнитті клапанын 3, экономайзердің еріксіз бос жүрісіндегі жұмыс істеуінде (ЭЕБЖ) қосып және ажыратуды басқарады. Бұл, мысалы, автомобильдің еңіске қарай жүрісінде немесе автомобильді жедел тежегенде, иіндібіліктің айналу жиілігі жоғары болып тұрғанда дроссельдік қалқалағышы кенет жабылған кезде болады. Бұл режимде электромагнитті клапанның көмегімен бос жүріс жүйесіне жанармайдың берілуі тоқтатылып, отынның шығыны кемиді, сонымен бірге өтелген газдардың уыттылығы азаяды.

Электронды басқару блогы (ЭББ) 2 экономайзердің еріксіз бос жүрісінің және карбюраторға орнатылған барлық уыттылықты азайту жүйесінің негізгі буыны болып есептеледі. Басқару блогына екі каналмен хабарлар келіп түседі:

д россельдік қалқалағыштың орналасуының соңғы ажыратқышынан 10 және иіндібіліктің айналу жиілігін хабарлайтын электронды коммутатормен ЭК жалғастырылған оталдыру катушкасынан 1 беріледі. Иіндібіліктің айналу жиілігінің хабары кернеулік импульсы ретінде беріледі. Екі каналмен берілген хабарлар басқару блогында өңделеді және қажетті мезгілде электромагнитті жапқыш клапанды қосуға арналған кернеулікті береді. Реттеуіш винттің 8 соңғы ажыратқышы 10 басқару блогының 2 бесінші клеммасын дроссельдік қалқалағыштың 5 жабық тұрған кезінде автомобиль массасымен жалғастырады. Басқару жүйесінің электромагниттік клапанының жұмыс істеуі келесі тәсілде жүргізіледі. Қозғалтқышты оталдыру алдында карбюратордың бірінші

бөлмешегінің дроссельдік қалқалағышы жабық болады. Соның әсерінен жанармай мөлшерін реттегіш винт 8 дроссельдік қалқалағыштың жетегінің рычагымен 6 түйісіп, электр тізбегін тұйықтайды. Соның нәтижесінде карбюратордың 4 тұрқы арқылы электр тогы электронды басқару блогының 2 бесінші қысқышына содан кейін алтыншы қысқышы арқылы бос жүріс арнасына 9 орнатылған отын жиклерін ашатын экономайзердің еріксіз бос жүрісінің электромагниттік клапанына 3 беріледі.

Қозғалтқыштың оталғанынан кейін және оның бос жүрісінде электромагнитті клапан 3 электронды басқару блогынан қоректенеді.

Иіндібіліктің айналу жиілігін 1900 ^айн/_мин арттырған кезде басқару блогы 2 ажыратылып электромагнитті клапанға әсер етпейді, бірақ оның катушкасына ток беріліп тұрады, тек басқару блогының бесінші қысқышы автомобиль массасымен жалғастырылмайды. Еріксіз бос жүрісіндегі орында дроссельдік қалқалағышты кенеттен жапқан кезде рычаг 6 реттегіш винтке 8 тіреліп, бесінші қысқышты массамен шунттейді. Бұл кезде электромагнитті клапан жабылады, өйткені оған ток берілмейді және клапан инесі бос жүрістің отын жиклерін жауып, жанғыш қоспаның берілуін тоқтатады. Иіндібіліктің айналу жиілігін 1650 ^айн/_мин азайтқан

кезде басқару блогы 2 қосылады, электромагнитті клапанға 3 қайтадан ток беріледі де отын жиклерін ашылып, бос жүріс жүйесінің каналынан 9 жанғыш қоспа беріледі.

Кейбір ВАЗ-2108 «Спутник» автомобильдерінде электронды басқару блогы электромагнитті клапанды 1700 ^айн/_мин иіндібіліктің айналу жиілігінде ажыратып және оны 1400 ^айн/_мин жиілігінде қосады.