
- •1.1.Автомобильдің жалпы құрылымы
- •1.2. Автокөлік құралдарының түрге бөлінуі
- •2.1. Қозғалтқыштың жалпы құрылымы
- •2.2. Іштен тұтанатын поршеньді қозғалтқыштардың
- •2.3. Көп цилиндрлі қозғалтқыштар.
- •2.4. Қозғалтқыштардың жалпы құрылысы
- •2.5. Поршень топтары мен бұлғақтар.
- •3.1. Газ тарату механизмінің негізгі түрлері.
- •3.3. Клапандар механизмдерінің бөлшектері.
- •4.1.Салқындату жүйесінің түрлері мен жұмыс істеу тәсілдері.
- •4.2. Сұйықтықпен салқындату жүйесінің аспаптарының
- •4.3. Тұтандыру алдындағы жылытқыш.
- •5.1. Бөлшектерді майлаудың шартты міндеті.
- •5.2. Майлау жүйесінің құрылысы мен жұмыс істеу тәсілі.
- •5.3. Майлау жүйесінің аспаптары мен механизмдері.
- •5.4. Картерлік газдарды тазалау.
- •6.1. Жанармайдың ауамен араласуы және жанғыш қоспаның құрамы.
- •6.2. Қоректендіру жүйесінің жалпы құрылысы
- •6.3. Жеңіл автомобильдер қозғалтқыштарының карбюраторлары.
- •6.4. Жанармай отынын жеткізу мен ауа тазалау аспаптар.
- •6.5. Ауа жіберу мен өтелген газдарды шығару құбырлары.
- •6.6. Қозғалтқыштың бензин отынын
- •6.6.1. Орталықты бүрку жүйесі.
- •6.6.2. Таралымды бүрку жүйесі
- •6.6.3. Жанармай отынын бүрку жүйесінің аспаптары.
- •6.6.4. Тікелей бүрку жүйесі.
- •7.1. Газбаллонды құрылғының жалпы құрылысы мен жүйеленген сызбасы.
- •7.1.1. Жүк автомобилінің сұйытылған газ отынына арналған газбаллонды қондырғылары.
- •7.1.3. Жүк автомобилінің сығымдалған газ отынына арналған газбаллонды қондырғылары.
- •7.2. Газ отынын жеткізу аспаптары.
- •7.3. Газ отынын араластырғыштар.
- •7.4. Отынын құю, қозғалтқышты тұтандыру мен тоқтату.
- •8.1. Дизельдегі қоспа араласудың ерекшеліктері.
- •8.2. Дизельдің қоректендіру жүйесінің жалпы құрылысы.
- •8.3. Төменгі қысымды магистральдің
- •8.4. Жоғары қысымды магистральдің
- •8.4.1. Бүркілудің оздыру муфтасы
- •8.4.2. Форсунканың құрылымы мен жұмыс істеуі.
- •8.5. Иінді біліктің айналу жиіліктерін реттегіштер.
- •8.6. Дизельдегі турбоүрлегіш
- •9.1. Электр тогы, өткізгіштер мен оқшаулағыштар.
- •9.2. Магнит. Электрлі магнит пен электр магнитті индукция.
- •9.3. Жартылай өткізгіш аспаптар.
- •10 Тарау. Электрлі қоректендіру жүйесі.
- •10.1. Электр жабдықтарының жүйелік сызбасына
- •10.2. Аккумулятор батареялары.
- •10.2.1. Аккумулятор батареясының негізгі
- •10.3. Генератор қондырғылары
- •11 Тарау. Тұтандыру жүйесі.
- •11.1. Контактылы тұтандыру жүйесі.
- •11.2. Тұтандыру жүйесінің құралдары мен аспаптары.
- •11.3. Контактылы –транзисторлы тұтандыру жүйесі.
- •11.4. Контактысыз тұтандыру жүйесі.
- •12 Тарау. Қозғалтқыштың электрлі тұтандыру
- •12.1. Электрлі іске қосу жүйесі
- •12.1.1. Стартердің құрылысы мен жұмыс істеуі.
- •12.1.2 Төмен температурада қозғалтқышты
- •12.2. Бақылап-өлшеу аспаптары.
- •13 Тарау. Жарықтандыру, дабыл беру мен электр жабдықтарының сызбасы.
- •13.1. Жарықтандыру мен жарықты дабыл беру аспаптары.
- •13.2. Сыртқы жарықтандыру мен жарықты
- •14.1. Трансмиссияның негізгі түрлері.
- •14.2.1. Бір дискілі сығылмалы серііппелі ілініс.
- •14.2.2. Бір дискілі мембрана серппелі ілініс.
- •14.2.3. Қос дискілі ілініс.
- •14.3. Беріліс қорабы.
- •14.3.1. Төртсатылы беріліс қорабы.
- •14.3.2. Төрт сатылы беріліс қорабының жұмыс істеуі.
- •14. 4. Автоматтандырылған беріліс қорабы
- •14. 5. Гидромеханикалық беріліс.
- •14.6. Айқартопсалы беріліс.
- •14.6.1. Бұрыштық жылдамдықтары тең емес
- •1 4.6.2. Бұрыштық жылдамдықтары тең топсалы
- •14.7. Басты беріліс пен дифференциал.
- •14.8. Жетекші белдік пен жарты осьтар.
- •15.1. Рама мен тартқыш – тіркеме құрылғы.
- •15.2. Алдыңғы басқарылушы белдік.
- •15.2.1. Алдыңғы доңғалақтың орналасу бұрышы.
- •Автомобильдің алды
- •15.3. Автомобильдің серпімді аспалары.
- •15.3.1. Тәуелді серпімді аспалар.
- •15.3.2. Тәуелсіз серпімді аспалар.
- •15.3.3. Балансирлі ( теңгерулі) аспалар.
- •15.4. Гидравликалық амотизаторлар.
- •15.5. Доңғалақтар мен шиналар.
- •16.1. Басқару жүйесі және оның жалпы құрылысы.
- •16.2. Рульдік механизм мен жетеігі.
- •16.2.1. Винтті рульдік механизм.
- •16.2.2. Құрамдастырылған жетекті рульдік механизм.
- •16.2.3. Рейкалы рульдік механизм.
- •16.2.4. Рульдік жетек.
- •16.3. Рульдік жетектердің күшейткіштері.
- •17.1. Тежеуіш жүйесі туралы жалпы түсінік.
- •17.2. Тежеуіштің жетектері.
- •17.3. Тежеуіштің гидравликалық жетегі.
- •17.4. Тежеуіш жетегінің күшейткіші.
- •17.5. Пневматикалық тежеуіш жетегі. Компрессор.
- •17.6. Ауа қысымын реттегіш.
- •17.6.1. Ауа жинау баллоны. Тежеуіш краны.
- •17.7. Көп контурлы пневматикалық тежеуіш жетегі.
- •17.8. Тежеуіштің механикалық жетегі.
- •17.9. Құрамдастырылған жетекті тежегіш
- •18.1. Шанақтың түрлері.
- •18.1.1. Жеңіл автомобильдердің шанақтары.
- •18.1.2. Автобустар шанақтары.
- •18.1.3. Жүк автомобилінің шанақтары.
- •18.2. Жүргізушінің кабинасы.
- •18.2.1. Кабинаны жылыту және тазалау.
- •18.2.2. Әйнектазалағыш және әйнекжуғыш.
- •18.3. Автомобиль – аударғыштың шанақ көтеру
- •18.3.1. Автомобиль шанағын көтеру
- •19.1 Автомобиль – тягатар.
- •19.2. Тіркемелер мен жартылай тіркемелер.
- •1Тарау. Жалпы мәліметтер................................................................................................
- •2 Тарау. Іштен тұтану қозғалтқыштары.
- •3 Тарау. Газ тарату механизмі.
- •4 Тарау. Салқындату жүйесі.
- •5 Тарау. Майлау жүйесі.
- •6 Тарау. Карбюраторлы қозғалтқыштың қоректендіру жүйесі.
- •7 Тарау. Газбаллонды қондырғылы автомобильдер
- •8 Тарау. Дизельді қозғалтқыштың қоректендіру жүйесі.
- •9 Тарау. Электротехника бойынша жалпы мәліметтер.
- •10 Тарау. Электрлі қоректендіру жүйесі.
- •11 Тарау. Тұтандыру жүйесі.
- •12 Тарау. Қозғалтқыштың электрлі тұтандыру жүйесі
- •13 Тарау. Жарықтандыру, дабыл беру мен электр жабдықтарының сызбасы.
- •14 Тарау. Трансмиссия.
- •15 Тарау. Алып жүру жүйесі, басқарылушы белдік пен аспалар.
- •16 Тарау. Басқару жүйесі.
- •17 Тарау. Тежеуіш жүйесі.
- •18 Тарау. Шанақ пен қосымша құрылымдар.
- •19 Тарау. Автомобиль поездар.
6.1. Жанармайдың ауамен араласуы және жанғыш қоспаның құрамы.
Карбюраторлы қозғалтқышта жанғыш қоспаның қажетті құрамы тозаңдалып бүркілген бензиннің ауамен араласып булануын карбюрация деп, ал оны дайындайтын арнайы аспапты – карбюратор деп атайды. Карбюратордың негізгі міндеті қозғалтқыштың мүмкіндігінше барлық жұмыс істеу режимінде цилиндрлеріне керекті мөлшерде бензинді жіберу болады. Бүркіліп буланған бензин мен ауаның құрамы жанғыш қоспа деп аталады. Қозғалтқыштың цилиндрінде өткен жұмыстық циклдан қалған пайдаланған газдармен араласып жұмыстық қоспаны құрайды. Карбюраторлы қозғалтқышта жанармайдың ауамен араласуы қас қағым сәтте өткізіледі, бұл уақыт ішінде карбюратордың араластыру камерасындағы бензин қажеттілігінше бүркіліп ауамен араласып, булануы тиіс. Жанармайдың бүркілуі ауа мен жанармайдың түсу жылдамдығына байланысты болады. Карбюратордың араластыру камерасына түсірілген жанармайдың жоғарғы жылдамдығы 5–7 м/с, ал ауаның жылдамдығы – 20–25 есе көп,
100–150 м/с жылдамдықты құрайды. Ауаның жылдамдығы араластыру камерасында көбейген сайын бензиннің бүркіліп тозаңдалуы да артады, бұл жанармайдың булану жылдамдығын да арттырады. Бензиннің булану жылдамдығының артуы, цилиндрлердің керегесінің, жану камерасы мен поршеньнің түбінің қызуының көмегімен жанғыш қоспаны қыздырыу арқылы жүргізіледі. Егер қоспаның мұндай қыздырылуы жеткіліксіз болса, онда карбюраторды қозғалтқыштың цилиндрлерімен жалғастыратын енгізу құбырына жекеленген қыздырғыш қолданылады. Жанғыш қоспаның ең жоғарғы араласуы 45 – 65о С температурасында қамтамасыз етіледі.
Жанғыш қоспаның құрамы – бұл қарбюраторда майда тозаңдатылған отынның
(бензиннің) буларынан және ауадан дайындалған қоспа. 1 кг бензиннің толық жануы үшін 15 кг (12,5 мз) ауа қажет. Мұндай қатыстықтағы бензин мен ауаның қоспасы қалыпты деп есептеледі.
Ауа артық болған жағдайда қоспа тапшы (1 кг бензинге 15–17 кг ауа қажет) немесе жұтаң (17 кг–нан артық ауа) деп аталады. Бензин мен ауаның 1:21 және одан да жоғары қатынасындағы қоспа тұтанбайды.
Ауа жетіспегенде байытылған (13–15 кг ауа) немесе бай ( 13 кг–нан аз ауа ) қоспа деп аталады. Егер 1 кг бензинген 15 кг–нан кем ауа келсе , қоспа тұтанбайды.
Пайдалану кезінде қозғалтқыштар иінді біліктің өзгеретін күшімен және айналу жиілігімен жұмыс істейді. Қозғалтқыштың жұмыс істеу режиміне сәйкес карбюратор дайындайтын жанғыш қоспаның құрамы да өзгеруге тиіс. Мысалы, қозғалтқышты от алдыру кезінде бай қоспа, ал оның толық күшінде ең үлкен қуатына жету үшін және бос жүрісте – байытылған, ал орташа күште тапшы қоспа қажет.
Детонация – бұл қопарлыс тәрізді, отынның тез жануы. Қозғалтқыштың детонациямен жұмыс істеуіне болмайды, өйткені поршеньге, поршень саусақтарына, бұлғаққа және түпкі ішпектерге соққылы күшпен, поршеньдердің және клапандардың жануымен, түтін шығуымен, қозғалтқыштың қуатының төмендеуімен және отын жұмсалуының артуымен қабаттаса жүреді. Детонацияның пайда болуына, сондай–ақ шапшаң режим мен қозғалтқыштың күші, поршень мен цилиндрдің қалпақшасында күйенің қалыңдауы, ерте от алу т.б әсер етеді.
Бензиннің антидеторациялық қасиеттері октан санымен бағаланады. Бензин екі отын қоспасымен – гептанмен және изооктанмен салыстырылады. Гептан күшті детонациялайды және октан саны ол үшін шартты түрде нөлге тең деп алынады. Изооктан нашар детонациялайды және октан саны ол үшін шартты түрде 100 бірлікке тең деп алынады.
Отындағы октан саны деп детонациялық беріктілігі бойынша сыналатын отынмен бірдей болатын қоспадағы изооктан мен гептанның % -дық құрамын айтады. Мыслы, егер 76% изооктаннан және 24% гептаннан(көлемі бойынша) тұратын қоспа детонациялық қасиеттері бойынша сыналатын бензинге сәйкес келсе ,онда мұндай бензиннің октан саны 76-ға тең болады. Отындағы октан саны неғұрлым жоғары болса, оның детонцияға қарсы беріктілігі соғұрлым артығырақ болады. 2084 – 67 ГОСТ – сәйкес АИ-80; АИ – 92; АИ - 93; АИ – 96; АИ – 98; автомобиль бензинінің маркалары шығарылды: А әріпі – автомобиль бензині екендігін, ал цифры– бензиннің октан санын көсетеді. Бензиннің АИ–98 маркасынан басқалары, жаздық және қыстық болып бөлінеді. Антидетонациялық беріктігін арттыру үшін кейде бензинге антидетонатор (этил сұйығы) құйылады. АИ-76 маркалы бензин этилденбеген. Өнеркәсіп басқа маркалы бензиндердің этилденбеген де түрлерін шығарады. Этилденген бензиндер мынадай түстерге боялған: АИ– 80 – қызғылт сары, АИ– 93-көк және АИ – 96– сары.
Бензинмен жұмыс барысында қауіпсіздік техникасының ережелері қатаң сақталуы керек, өйткені ол оңай тұтанады. Боялған бөлшектер мен резинкеге тамған бензин, оларды бүлдіреді, бояу мен резинкені ерітеді.
Әсіресе этилденген спиртпен жұмыс істеген кезде өте сақ болу керек, өйткені ол адамның организіміне тигенде уландыруы мүмкін. Этилденген бензинмен қолды бөлшектерді, киімді жууға, түтік арқылы ауызбен сорып пайдалануға тиым салынған. Этилденген бензин теріге тиген жағдайда дереу керосинмен, сонан соң сабынды сумен жуу қажет.