Сығуға сынау. Сығуға сынауға арналған үлгілердің пішіндері мен схемалары. Пропорционалдықтың, серпімділіктің, аққыштықтың және беріктіктің шартты шектері. Сығу кезінде қирау схемалары: кесу мен үзілу.

Бір осьтік сығу схемасы жұмсақтықтың үлкен коэффициентімен ( ) сипатталады. Сондықтан сығуға сынауға салыстырмалы түрде морт сынғыш материалдарды алған тиімдірек. Жалпы, сығуға сынау созуға сынаумен салыстырғанда азырақ қолданылады.

Бір осьтік сығуды кері белгідегі созу деп қарастыруға болады. Пластикалық деформация нәтижесінде үлгі қысқарады және кеңейеді. Осыдан, салыстырмалы қысқаруды анықтауға болады:

ε=100%·(h₀-h_k)/h₀

салыстырмалы кеңею:

φ=100%·(F_k-F₀)/F₀

мұнда h₀ и h_k – үлгінің бастапқы және соңғы биіктігі;

F₀ и F_к – бастапқы және соңғы көлденең қиманың ауданы.

Сығуға сынау схемалары мен пайдаланылған үлгілер геометриясы 16-суретте келтірілген. сығуға жүргізілетін сынақтар созуға жүргізілетін машиналарда жүргізіледі. Үлгіні төменгі қысқышта тірек плитасына орнатады да жылжымалы қысқышпен сығады. Үлгінің ауытқуын болдырмау үшін сығу шамасын асырып берген кездеоған бағыттаушы құрал пайдалану керек (мысалы, жоғарғы қысқышта шарик вкладышын қолдану).

16-сурет. Сығуға сынау схемалары (а) және үлгілерді сынауға арналған үлгілер (б, в, г).

Үстіңгі және астыңғы беттерінен сығу шамасына байланысты үлгі беттерінде центрге радиус бойынша бағытталған үйкеліс күштері және горизонтал бағытта деформациялар түзіледі. Нәтижесінде үлгі бөшке үлгісіндегі пішінге келеді, ал кернеулі күй схемасы күрделенеді де үлгінің әр нүктесінде әр түрлі болады. 1 және 2 нүктелерде көлемдік сығу схемасы, ал 3 нүктеде әр аттас жазық кернеулі күй түзіледі. Кернеулі күйдің бір тектес еместігін ескеру өте қиын, оны практикада игнорируют. Сондықтан, үлгінің тірек беттерінде үйкеліс күштерін азайтуға тырысады. Ол үшін жағар майлар (вазелин, солидол) жағады да, үлгінің астыңғы және үстіңгі беттеріне және тірек плиталарына тефлоннан прокладкалар салады. Сол сияқты, астыңғы және үстіңгі беттері конус тәрізді үлгілер де қолданылады. Мұндай жағдайда конустану бұрышын α үйкеліс коэффициентіне tgα тең болатындай етіп алады. Үлгіде конус ұшындағы кернеулер концентрациясын алып тастау үшін тесік жасайды. Бірақ үйкелістің түйіспелі күштерін толығымен алып тастау мүмкін емес. Бұл сығуға сынаудың принципиалдық кемшілігі болып табылады.

Цилиндр тәріздес үлгілер үшін оптимал шама қатынасы h₀/d₀ 1-ден 3 аралығында жатады.

Сығылатын үлгілердің қирау сипаты үйкеліс күшінің түйісу шамасына тәуелді. Егер ол үшкен шама болса, онда кесу жолымен қирау байқалады (17,а,б-сурет). Ал егер кіші шама болса, үзілумен қирау байқалады (17,б-сурет).

Сығу диаграммасы бойынша пропорционалдықтың, серпімділіктің, аққыштықтың және беріктіктің шартты шектерін анықтайды. Диаграмма бойынша беріктік қасиеттерін анықтау әдістемесі созуға арналған әдістемеге ұқсас.

а б

17 - сурет. Сығуға сына кезінде кесу (а) және үзілу (б)