32А. Кәсіпорын:

1. әділ құнмен немесе осы жылжымайтын мүлікке инвестицияларды қамтитын белгілі активтердің табыстылығымен тікелей байланысты табыс әкелетін жылжымайтын мүлікке инвестицияларды қолдайтын барлық міндеттемелер үшін әділ құн бойынша есеп үлгісін немесе нақты шығындар бойынша есеп үлгісін таңдай; және

2. (А) тармағында жасалған таңдауға қарамастан, барлық өзге жылжымайтын мүлікке инвестициялар үшін әділ құн бойынша есеп үлгісін немесе нақты шығындар бойынша есеп үлгісін таңдай алады.

32В. Кейбір сақтанушылар мен басқа кәсіпорындар номиналды бірліктерді шығаратын жылжымайтын мүліктің ішкі қорларын басқарады, оның үстіне кейбір бірліктерді байланысты шарттардағы инвесторлар, ал кейбіреулерін кәсіпорын иелік етеді. 32А-параграфы қордың иелігінде тұрған жылжымайтын мүлікті ішінара нақты шығындар бойынша және ішінара әділ құн бойынша өлшеуіне рұқсат етпейді.

32С. Егер кәсіпорын 32А параграфында сипатталған екі санат үшін түрлі үлгілерді таңдайтын болса, онда жылжымайтын мүлікке инвестицияларды түрлі үлгілерді пайдалана отырып өлшенген активтер қорларының арасында сату әділ құн бойынша танылуға тиіс, ал әділ құнның жинақталған өлшемі пайдада немесе залалда танылуға тиіс. Демек, егер жылжымайтын мүлікке инвестициялар объектісі әділ құн бойынша есеп үлгісі пайдаланылатын қордан нақты шығындар бойынша есеп үлгісі пайдаланылатын қорға сатылса, онда жылжымайтын мүліктің әділ құны сату күніне оның болжамды құны болады.

Әділ құн бойынша есеп үлгісі

8. Әділ құн бойынша есеп үлгісін таңдаған кәсіпорын, 53-параграфта сипатталған жағдайларды қоспағанда, жылжымайтын мүлікке инвестициялардың барлық объектілерін әділ құн бойынша өлшейді.

9. Егер жалгер операциялық жалгерлік бойынша иелік ететін жылжымайтын мүлік 6-параграфқа сәйкес жылжымайтын мүлікке инвестициялар ретінде жіктелсе, онда 30-параграф қолданылмайды; әділ құн бойынша есеп үлгісі қолданылуға тиіс.

10. Жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнын өзгертуден болған пайданы немесе залалды олар пайда болған кезеңдегі таза пайда немесе залал құрамында тану қажет.

11. Жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құны – жақсы хабардар, тәуелсіз, мұндай операцияны жасауға ниеті бар тараптар арасында жылжымайтын мүлік айырбасталуы мүмкін баға (5-параграфқа қараңыз). Тұрпатты емес қаржыландыру, қайтарымды жалгерлікпен сату сияқты ерекше жағдайлар мен мән-жайлардың нәтижесінде арттырылған немесе төмендетілген есеп айырысу бағасы, сатып алу-сату мәмілесіне қатысы бар, кез келген тарап беретін өтеудің жеңілдікті шарттары немесе жеңілдіктер әділ құн болып табылмайды.

12. Әділ құнды анықтаған кезде кәсіпорын активті сатуға немесе оның басқаша шығып қалуына байланысты туындауы мүмкін болатын операция бойынша шығындарды шегермейді.

13. Жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құны есепті күнгі рыноктық жағдайларды көрсетуге тиіс.

14. Әділ құн белгіленген күн үшін сипатты. Рыноктағы жағдайлар өзгеруі мүмкін болғандықтан, есептілікте әділ құн ретінде көрсетілетін сома басқа уақыт бағалау кезеңінде сенімсіз болуы мүмкін. Бұдан басқа, әділ құнды анықтау бір мезгілде осындай операцияны жасағысы келетін, жақсы хабардар, тәуелсіз тараптардың арасында актив айырбастау және шартты орындау әр түрлі уақытта өтетін кезде активтерді айырбастауды және сатып алу-сату шартын орындауды болжайды.

15. Бұған қоса, жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнын анықтау кезінде қолданыстағы жалдау шарттарынан алынған, сондай-ақ осындай операцияны жасағысы келетін, жақсы хабардар тараптардың ағымдағы жағдайларда болашақ жалдау шарттарынан алынған жалдық табыстары туралы негізделген және қолайлы табыстарын көрсетеді. Ол сондай-ақ сол сияқты негізде жылжымайтын мүлікке қатысты күтілуі мүмкін ақша қаражаттарының кез келген ағындарын (жалдық төлемдер мен басқа ағындарды) көрсетеді. Бұл ағындардың кейбіреулері міндеттемелер құрамында көрсетіледі, сонымен бірге басқалары неғұрлым кешірек мерзім басталғанға дейін қаржы есептілігінде танылмайды (мысалы, шартты жалдық төлемдер секілді мерзім сайынғы төлемдер).

16. 25-параграф жалданған жылжымайтын мүлікке инвестициялардың бастапқы тану үшін негізді белгілейді. 33-параграф жалданған жылжымайтын мүлікке инвестициялар қажет болғанда әділ құны бойынша қайта бағалауды талап етеді. Рыноктық ставкалар бойынша жасалған жалдау шарттары кезінде танылған міндеттемлерге жатқызылатындарды қоса алғанда, күтілетін барлық жалдық төлемдерді шегере отырып сатып алған кездегі жалданған жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құны нөлге тең болуға тиіс. Бұл әділ құн, жалданған активті немесе міндеттемені есепке алу мақсаты үшін 17 IAS 20-параграфына сәйкес әділ құны бойынша немесе ең төменгі жалдық төлемдердің келтірілген құны бойынша танылу-танылмауына қарамастан, өзгермейді. Сөйтіп, 25-параграфқа сәйкес жалданған активтің құнын нақты шығындар бойынша өлшеуден 33-параграфқа сәйкес оның құнын әділ құн бойынша өлшеуге көшу бастапқы өзге табыстарды немесе залалдарды тануға алып келмейді, бұған әділ құн уақыттың түрлі кездерінде өлшенетін жағдайлар кірмейді. Өзге табыстарды немесе залалдарды тану әділ құн бойынша есепке алуға көшу бастапқы танудан кейін жүргізілген кезде орын алады.

17. Әділ құн анықтамасында “осындай операцияны жасағысы келетін, жақсы хабардар тараптар” секілді ұғым бар. Бұл контексте “жақсы хабардар” деген осындай операцияны жасағысы келетін сатушы да, сатып алушы да орынды дәрежеде жылжымайтын мүлікке инвестициялар объектісінің мәні мен негізгі сипаттамасы, оны нақты және әлуетті пайдалану тәсілдері және баланс күнгі рынок конъюнктурасы жайында хабардар екенін білдіреді. Осы операцияны жасағысы келетін сатып алушы сатып алуға мүдделі, бірақ оны жасауға міндетті емес. Ол кез келген бағамен сатып алуға тырыспайды және ұмтылмайды. Болжамды сатып алушы жақсы хабардар, мұндай мәмілені жасауға ниеті бар сатып алушылар мен рыноктағы сатушылар талап ететін бағадан неғұрлым жоғары бағаны төлемейді.

18. Осы операцияны жасағысы келетін сатушы бұл операцияны жасауға ұмтылмайды және мәжбүрленбейді, ол жылжымайтын мүлікті кез келген бағаға сатуға әзір емес, бірақ ағымдағы рыноктық жағдайда орынды деп есептелмейтін бағаға тұрып қалғысы да келмейді. Осы операцияны жасағысы келетін сатушының жылжымайтын мүлікке инвестицияларды рыноктық жағдайларда алуға болатын неғұрлым жоғары бағаға сатуға ынтасы бар. Жылжымайтын мүлікке инвестициялардың нақты иесі тұрған нақты ерекшелік жағдайлары ескерілмейді, өйткені осы операцияны жасағысы келетін сатушы аталған жылжымайтын мүліктің болжамды иесі болып табылады (мысалы, операцияны жасағысы келетін сатушы жылжымайтын мүлікке инвестициялардың нақты иесінің нақты салықтық шарттарын назарға алмайды).

19. Әділ құн анықтамасында сөз “тәуелсіз тараптардың арасындағы операциялар” жайында болып отыр. Ондай операциялар нәтижесінде рынок үшін өзгеше операциялар бағасы белгіленетін қандай да болмасын ерекше қарым-қатынаспен байланысты емес тараптардың арасында жасалады. Операция байланыспаған тараптардың арасында жасалады деп болжанады, бұл жағдайда олардың әрқайсысы тәуелсіз іс-әрекет жасайды.

20. Әдетте, тап сол аумақта орналасқан, тап сондай жағдайдағы және өзіне жалгерлік пен басқа шарттардың ұқсас талаптары қолданылатын осындай жылжымайтын мүліктің белсенді рыноктағы қолданылып жүрген бағасы әділ құнның ең жақсы дәлелі болып табылады. Кәсіпорынның міндеті – жылжымайтын мүліктің сипатындағы, орналасқан жері мен жай-күйіндегі немесе жылжымайтын мүліктің осы объектісіне қатысты жалдау шарттары мен басқа да шарттардың талаптарындағы кез келген айырмашылықты анықтау.

21. 45-параграфта сипатталған белсенді рынокта қолдану бағалары жоқ болған жағдайда, кәсіпорын әр түрлі көздерден ақпаратты, оның ішінде мыналарды ескереді:

(а) бар айырмашылықтар ескеріліп түзетілген белсенді рынокта өзге сипаттағы басқа жағдайдағы немесе басқа аумақтағы жылжымайтын мүліктің қолдану бағаларын (не өзіне жалдаудың немесе өзге шарттардың басқа талаптары қолданылатын);

(b) онша белсенді емес рыноктарда уақыт жағынан неғұрлым жақын, осы бағалар бойынша операциялар жасалған күннен кейін экономикалық жағдайлардың кез келген өзгерістері ескеріліп түзетілген бағаларды; және

(с) негізінде қолданыстағы жалдау шарттары мен өзге де шарттар, сондай-ақ (мүмкін болған жерде) тап сол аумақта сондай мүлікті жалдағаны үшін қолданылатын тарифтер ретіндегі сыртқы көздерден алынатын деректер жатқан ақшалай қаражаттардың алдағы тасқындарын нақты бағалауға негізделген ақшалай қаражаттардың дисконтталған тасқынының болжамдарын; бұл жағдайда ақшалай қаражаттар тасқынның мөлшері мен мерзімдеріне қатысты рынок бағалайтын белгісіздік деңгейін ескеретін дисконттау коэффициенттері пайдаланылады.

8. Кейбір жағдайларда осының алдындағы параграфта көрсетілген әр түрлі ақпарат көздері жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнына қатысты әр түрлі тұжырым жасауға алып келеді. Кәсіпорын оның мәндерінің ауытқу шектеріне қатысты неғұрлым нақты әділ құнын анықтау үшін осы алшақтықтардың себептерін қарастырады.

9. Ерекше жағдайларда, кәсіпорын жылжымайтын мүлікке инвестициялар иеленген кезде (немесе бар жылжымайтын мүлік оның қолданылу мақсаты өзгергеннен кейін алғаш рет инвестициялық жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие болғанда) әділ құн тұрған шектердің соншалықты үлкен болатыны белгілі болатын, ал сол немесе басқа нәтиженің болу мүмкіндігін бағалау өте күрделі болып, әділ құнды біржақты анықтаудың бүкіл пайдалылығы жоққа шығатын жағдайлар болады. Бұл жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнын кез келген уақыт кезеңінде сенімді анықтаудың мүмкін еместігін дәлелдейді (қараңыз: 53-тармақ).

10. Әділ құнның анықтамасы 36-“Активтердің құнсыздануы” IAS келтірілген пайдалану құнынан айырмашылығы бар. Әділ құн жақсы хабардар және мұндай операцияларды жасауға ниет бар сатып алушылар мен сатушыларда бар есептік бағалар мен мәліметтерді көрсетеді. Және, керісінше, пайдалану құны осы кәсіпорынға тән және барлық кәсіпорындарға қатысты қолдануға болмайтын ерекше факторларды қоса алғанда, нақты кәсіпорынның бағалауларын көрсетеді. Мысалы, әділ құн, егер жақсы хабардар және мұндай операцияларды жасауға ниет бар сатып алушылар мен сатушылар үшін ортақ қолданыста болып табылмаса, мына төмендегі факторлардың бір де бірін көрсетпейді:

(а) әр түрлі аумақта орналасқан жылжымайтын мүлік объектілерінің кешенін қалыптастыру нәтижесіндегі қосымша құнды;

(b) жылжымайтын мүлікке инвестициялар және басқа да активтер арасындағы синергетикалық тиімділікті;

3. қазіргі кездегі ағымдағы меншік иесіне тән заңдық құқықтарын немесе құқықтық шектеулерді; және

4. қазіргі кездегі ағымдағы меншік иесіне тән салықтық жеңілдіктерін немесе салықтық ауыртпалығын.

50 Әділ құн бойынша есеп үлгісі бойынша инвестициялық жылжымайтын мүліктің баланстық көрсеткішін анықтау кезінде кәсіпорын баланста жекелеген активтер немесе міндеттемелер ретінде танылған активтерді немесе міндеттемелерді қайта есепке алмайды. Мысалы:

(а) лифтілер және ауа айдау жүйесі сияқты жабдықтар көбінесе үйдің ажырамас бөлігін құрайды, сондықтан ол, әдетте, жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнына кіреді, бірақ жеке негізгі құрал ретінде танылмайды.

(b) егер жиһаздалған кеңсе жалға өткізілетін болса, әдетте, кеңсенің әділ құнына жиһаздың әділ құны қосылады, өйткені жалдық ақы жиһаздалған кеңсе үшін алынады. Жиһаздың құны жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнына қосылған жағдайда, кәсіпорын жиһазды жеке актив түрінде танымайды;

(с) жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнына операциялық жалдау шарты бойынша алдын-ала төлем немесе есептелген кіріс қосылмайды, өйткені кәсіпорын бұл баптарды жеке міндеттемелер немесе активтер ретінде таниды;

(d) жалдау шарты бойынша иелікте тұрған инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құны ақша қаражаттарының күтілетін қозағлыстарын көрсетеді (өтелетін болады деп күтілетін шартты жалдық төлемді қоса алғанда). Тиісінше, егер жылжымайтын мүліктің алынған бағалауы жүзеге асырылуы күтіліп отырған барлық төлемдер шегеріле отырып анықталса, әділ құн бойынша есеп үлгісі бойынша инвестициялық жылжымайтын мүліктің баланстық көрсеткішін табу үшін, танылған жалдық міндеттемені кері қосу қажет.

51 Жылжымайтын мүлікке инвестициялар объектісінің әділ құнында объектіні жаңарту немесе жетілдіру мақсатындағы алдағы күрделі шығындар, сондай-ақ алда болатын осындай күрделі шығындардан болашақта алынатын экономикалық пайдалар көрсетілмейді.

52 Кейбір жағдайларда кәсіпорын жылжымайтын мүлікке инвестициялармен байланысты келтірілген төлемдер құны (қаржы есептілігінде көрсетілген міндеттемелер бойынша төлемдерден басқа) тиісті ақшалай түсімдердің келтірілген құнынан асып түсетінін күтеді. Кәсіпорын осындай міндеттемені тану немесе танымау туралы, сондай-ақ оларды өлшеу әдістері туралы шешім қабылдаған кезде 37-“Бағалау резервтері, шартты міндеттемелер және шартты активтер” IAS қолданады.

Әділ құнды сенімді анықтаудың мүмкін еместігі

53 Кәсіпорын жылжымайтын мүлікке инвестициялардың әділ құнын әрдайым жеткілікті түрде сенімділік дәрежесінде анықтай алады деген теріске шығаруға болатын жорамал бар. Алайда, ерекше жағдайларда, инвестициялық жылжымайтын мүлікті бірінші рет сатып алған кезде (не қолда бар жылжымайтын мүлік қолданылу мақсаты өзгергеннен кейін алғаш рет инвестициялық жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие болған кезде) инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын кәсіпорынның әрдайым сенімді түрде анықтай алмайтыны белгілі болатын жағдайлар болады. Бұл жағдай салыстырмалы нарықтық операциялар сирек жүзеге асырылатын және әділ құнның басқа (мысалы, дисконтталған ақша ағыны жоспарларына негізделген) бағаларына қол жеткізу мүмкін болмағанда ғана, және тек осы жағдайда ғана орын алады. Егер кәсіпорын құрылысы жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құны сенімді түрде анықтау мүмкін еместігін анықтаса, бірақ жылжымайтын мүліктің әділ құнын құрылыс аяқталғанда сенімді түрде анықтауға болады деп күтсе, кәсіпорын сол құрысылы жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүлікті, оның әділ құнын сенімді түрде анықтау мүмкін болғанша немесе құрылыс аяқталғанша (қайсысы ертерек ),өзіндік құны бойынша бағалауы тиіс. Егер кәсіпорын инвестициялық жылжымайтын мүліктің (құрылысы жүріп жатқаннан басқасының)әділ құнын әрдайым сенімді түрде анықтау мүмкін емес екендігін анықтаса, кәсіпорын сол инвестициялық мүлікті 16 (IAS)ХҚЕС-ындағы құнның есеп үлгісін қолданып бағалауы тиіс. Инвестициялық жылжымайтын мүліктің қалдық шамасы ноль болады деп болжамдалуы тиіс. Кәсіпорын 16 (IAS)ХҚЕС-ын инвестициялық жылжымайтын мүлік сатылғанға дейін қолдануы тиіс.

53А Бұрын өзіндік құны бойынша бағаланған, құрылыс жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын сенімді түрде бағалау мүмкін болғанда, кәсіпорын сол мүлікті оның әділ құнымен бағалауы тиіс. Сол мүліктің құрылысы аяқталғанда, оның әділ құны сенімді түрде анықталады деп саналады. Егер бұлай болмаған жағдайда, 53 тармаққа сәйкес, мүлік жөнінде 16 (IAS)ХҚЕС -ындағы құнның есеп үлгісін қолданып есеп беріледі.

53В Құрылыс жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын сенімді түрде бағалауға болады деген болжамды тек бастапқы тану кезінде жоққа шығаруға болады. Құрылыс жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүлік нысанын әділ құнымен бағалаған кәсіпорын құрылысы аяқталған инвестициялық жылжымайтын мүліктің әділ құнын сенімді түрде анықтау мүмкін емес деген ұйғарымға келе алмайды.

54 Ерекше жағдайларда, кәсіпорын, 53 тармақта айтылған себеппен, инвестициялық жылжымайтын мүлікті 16 (IAS)ХҚЕС бойынша құнның есеп үлгісін қолданып бағалауға мәжбүр болғанда, ол өзінің барлық басқа инвестициялық жылжымайтын мүліктерін, құрылыс жүріп жатқан инвестициялық жылжымайтын мүлікпен қоса, әділ құнымен бағалайды. Осы жағдайларда, кәсіпорын құнның есеп үлгісін тек бір инвестициялық жылжымайтын мүлікке қолдана алса да, кәсіпорын қалған жылжымайтын мүліктердің әрқайсысы жөнінде әділ құн үлгісін қолданып есеп беруді жалғастыруы тиіс.

55 Егер кәсіпорын бұрын жылжымайтын мүлікке инвестициялар объектісін әділ құн бойынша өлшеген ретте, ол осы объектіні әрі қарай да, ол істен шығып қалғанға дейін (немесе осы объект иеленуші орналасқан жылжымайтын мүлік мәртебесіне ие болатын, немесе кәсіпорын объектіні әдеттегі шаруашылық қызмет барысында кейіннен сату мақсатымен қайта құра бастаған кезге дейін), тіпті рыноктағы салыстырмалы операциялардың саны қысқаруына және рыноктық бағаларға қол жетпеуіне қарамастан, әділ құн бойынша өлшегені жөн.

Нақты шығындар бойынша есеп үлгісі

56. Бастапқы танудан кейін нақты шығындар бойынша есеп үлгісін таңдаған кәсіпорын жылжымайтын мүлікке инвестициялар объектілерінің барлығын 16 IAS талаптарына сәйкес өлшеуге тиіс, бұл есеп үлгісі үшін 5-«Сатуға арналған ұзақ мерзімді активтер және тоқтатылған қызмет» IFRS сәйкес сатуға арналған жылжымайтын мүлік ретінде жіктеу өлшемдеріне жауап беретін (немесе сатуға арналған ретінде жіктелген шығып қалу тобына енгізілген) объектілер кірмейді.Сатуға арналғандар ретінде жіктеу өлшемдеріне жауап беретін немесе сатуға арналған ретінде жіктелген шығып қалу тобына енгізілген) жылжымайтын мүлікке инвестициялардың объектілері 5 IFRS сәйкес өлшенуге тиіс.

Ауыстырулар