107 Кәсіпорын үлестегі өзгерістер жөінідегі есептілікте немесе ескертпеде кезең ішіндегі иелерге үлестіру ретінде танылған дивиденд мөлшерін және әрбір акцияға қатысты мөлшерін ұсынуы тиіс.

108 106 тармақта, үлес компоненттеріне, мысалы, акционерлік үлестің әрбір санаты, басқа толық табыстың әрбір санатының және таратылмаған табыстың жинақталған теңдігі жатады.

109. Ұйымның меншiктi капиталындағы екi есепті күн арасындағы өзгерiстер кезең ішінде оның таза активтерінiң артуын немесе кемуiн көрсетедi. Меншікті капиталдың иелері ретінде әрекет ететін меншікті капиталдың иелерімен операциялар нәтижесінде болған өзгерістерді (капиталға жарналар, меншікті үлестік құралдар және ұйымның дивидендтері сияқты) және осындай операциялармен тікелей байланысты мәмілелер бойынша шығындарды қоспағанда, кезең ішіндегі меншікті капиталдағы жиынтық өзгеріс, ұйымның осы кезең ішіндегі қызметінің нәтижесінде туындаған басқа пайдалар мен залалдарды қоса (кірістер мен шығыстар туралы осы баптар кірістер мен шығыстар туралы есепте танылатынына немесе тікелей - меншікті капиталдағы өзгерістер ретінде танылатынына қарамастан), кірістер мен шығыстардың жалпы сомасын көрсетеді.

110. ІAS Халықаралық стандарты есеп саясатында өзгерістерді көрсету үшін іс жүзінде мүмкін болатын жерлерде ретроспективті түзетулер жасауды талап етеді, бұған басқа Стандарттың немесе Түсіндірменің тиісті ауыспалы ережелері өзгеше талап ететін реттер кірмейді. 8 ІAS Халықаралық стандарты сондай-ақ іс жүзінде орындалатын жерлерде қателерді түзету үшін қайта есептеу операцияларын ретроспективті жүргізуді де талап етеді. Қайта есептеу мен түзетулердің ретроспективті операциялары бөлінбеген пайда сальдосына қатысты жүргізіледі, бұған қандай да болсын Стандарт немесе Түсіндірме меншікті капиталдың өзге компонентіне ретроспективті түзетуді талап ететін реттер кірмейді. 96(d)-параграф меншікті капиталдың әрбір компонентін жиынтықты түзету бойынша меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепті - есеп саясатындағы өзгерістер салдарынан және қателерді түзету салдарынан бөлек ашып көрсетуді талап етеді. Бұл түзетулер әрбір алдыңғы кезең үшін және ағымдағы кезеңнің басында ашып көрсетіледі.

Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есеп

111. Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы ақпарат қаржы есептілігін пайдаланушыларға ұйымның ақшалай қаражаттарды және ақшалай қаражаттардың баламаларын іздестіру және ұйымның ақшалай қаражаттардың осы тасқындарын пайдалану жөніндегі қабілетін бағалау үшін негіз береді. 7-«Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есептер» ІAS Халықаралық стандарты ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есепті және осыған байланысты ақпаратты ашып көрсетулерді ұсынуға қойылатын талаптарды атап көрсетеді.

Ескертулер

Құрылымы

112. Ескертулер міндетті түрде:

(а) қаржы есептiлiгiн және 117-124-параграфтарға сәйкес таңдап алынған нақты есеп саясаты туралы ақпаратты ұсынуға;

(b) Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарының талаптарына сәйкес баланстың өзінде, пайдалар мен залалдар туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте немесе ақшалай қаражаттардың қозғалысы туралы есепте ұсынылмайтын ақпаратты ашып көрсетуге;

және

(с) баланстың өзінде, пайдалар мен залалдар туралы есепте, меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есепте немесе ақшалай қаражаттардың қозғалысы туралы есепте ұсынылмайтын, бірақ есептіліктің осы түрлерінің кез келгенін түсіну үшін маңызды қосымша ақпарат беруге тиіс.

113. Ескертулер міндетті түрде және осы іс жүзінде орындалатын дәрежеде реттелген түрiнде ұсынылуға тиiс. Пайдалар мен залалдар туралы баланстың, есептiң, меншікті каптиталдағы өзгерістер туралы есептің және ақшалай қаражаттар туралы есептің әрбір бабы бойынша осыған қатысты кез келген ақпаратқа алмасқан сілтеме ескертулерде жасалуға тиіс.

114. Ескертулер әдетте қаржы есептілігін түсінуде және оны басқа ұйымның қаржы есептілігімен салыстыруда пайдаланушыларға көмектесетін мынадай тәртіппен ұсынылады:

(а) Халықаралық қаржы есептілігі стандарттарына сәйкестiк туралы өтiнiш (16-параграфты қараңыз);

(b) қолданылатын есеп саясатының елеулі аспектілерін қысқаша сипаттау (117-параграфты қараңыз);

(с) баланстың өзінде, пайдалар мен залалдар туралы есепте, меншікті каптиталдағы өзгерістер туралы есепте және ақшалай қаражаттардың қозғалысы туралы есепте ұсынылатын баптар бойынша қосымша ақпаратты тиісті есептер және осы есептердегі желілік баптар жасалатын түрінде ұсыну;

және

(d) ақпаратты басқа да ашып көрсетулер, оның iшiнде:

(і) шартты міндеттемелер (37 ІAS Халықаралық стандартты қараңыз) және танылмаған шарттық міндеттер;

және

(ii) қаржылық емес ақпаратты ашып көрсету, мысалы, ұйымда тәуекелдерді басқару мақсаттары мен саясаты (7-«Қаржы құралдары – ашып көрсету» IFRS Халықаралық стандартты қараңыз).

115. Кейбiр жағдайларда ескертулерде жекелеген баптардың орналасу тәртiбiн өзгерту қажет немесе дұрыс болуы мүмкiн. Мысалы, пайдада немесе залалда танылған әділ құндағы өзгерістер туралы ақпарат, ашып көрсетулардің бірінші түрі пайдалар мен залалдар туралы есепке, ал екіншісі - балансқа жататын болса да, қаржы құралдарын өтеу туралы ақпаратпен біріктірілуі мүмкін. Солай бола тұрса да, ескертулер құрылымының реттілігі ол iс жүзiнде қаншалықты орындалатын болса, соншалықты сақталуға тиiс.

116. Қаржы есептiлiгiн әзiрлеу негiздерi және есеп саясатының нақты аспектiлерi туралы ақпарат беретін ескертулер қаржы есептiлiгiнiң жеке компонентi түрiнде ұсынылуы мүмкiн.

Есеп саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету

117. Ұйым есеп саясатының елеулі элементтерінің жиынтығында мыналарды ашып көрсетуге міндетті:

(а) қаржы есептілігін әзірлеу кезінде пайдаланылған бағалау негізін (немесе негіздерін);

және

(b) ұйымның қаржы есептілігін түсіну үшін маңызды есеп саясатының өзге аспектілерін.

118. Қаржы есептілігінде пайдаланылған бағалау базасы немесе базалары туралы (мысалы, тарихи құн, ағымдағы құн, өткізудің мүмкін болатын таза құны, әділ құн немесе өтелетін құн) пайдаланушылардың білуі маңызды, өйткені қаржы есептілігі жасалған негіз пайдаланушылар жүргізетін талдауға айтарлықтай ықпал етеді. Егер қаржы есептілігінде бірден артық бағалау негізі пайдаланылатын болса, мысалы, активтердің белгілі бір топтары ғана қайта бағалауға жататын болса, әрбір негізде қолданылатын активтер мен міндеттемелердің санаттарын көрсету жеткілікті болады.

119. Нақты есеп саясатын ашып көрсету туралы шешiм қабылдаған кезде ұйымның басшылығы ашып көрсету ұйым қызметінің есепті қаржы нәтижелерiнде және қаржы жағдайында операцияларды, басқа да оқиғалар мен жағдайларды көрсету тәсiлiн түсiнуде пайдаланушыларға көмектесе ме деген мәселенi қарастырады. Нақты есеп саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету пайдаланушылар үшін әсіресе осы саясат Стандарттар мен Түсіндірмелер шешетін бірнеше баламалы нұсқалардан алынған кезде пайдалы болады. Бірлескен қызметке қатысушы тепе-тең шоғырландыру әдісін немесе үлес қосып қатысу есебінің әдісін қолдану арқылы бірлесіп бақыланатын ұйымдағы өзінің үлесін мойындай ма деген ақпаратты ашып көрсету осыған мысал бола алады (31-«Бірлескен қызметке қатысу» ІAS Халықаралық стандартын қараңыз). Кейбір Халықаралық стандарттарда Стандарттар рұқсат еткен баламалардың шеңберінде ұйым басшылығы жасаған таңдауды қоса, нақты есеп саясатын ашып көрсетудің жеке талабы болады. Мысалы, 16 ІAS Халықаралық стандарты негізгі құралдар топтары үшін пайдаланылған бағалау базалары туралы ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді. 23-«Қарыздар бойынша шығындар» ІAS Халықаралық стандарты қарыздар бойынша шығындар шығыстар ретінде дереу таныла ма немесе белгілі бір талаптарға сай келетін активтер құнының бір бөлігі ретінде капиталдандырыла ма деген ақпараттың ашып көрсетілуін талап етеді.

120. Әрбiр ұйым қаржы есептілігін пайдаланушы осындай түрдегі ұйым ұсынылуын күтетiн өз операцияларының сипаты мен саясатын есепке алады. Мысалы, пайдаға салық төлеуге тиісті ұйым, кейінге қалдырылған салық міндеттемелері мен салық активтеріне жататын есеп саясатының аспектілерін қоса, пайдаға салынатын салық жөніндегі өз есеп саясатын ашып көрсетуге тиiс деп болжанады. Ұйымда шетелдiк қызметтiң немесе шетелдiк валютамен жасалатын операциялардың едәуiр көлемi болған кезде, оң және терiс бағамдық айырманы тану үшін есеп саясатын ашып көрсету көзделедi. Кәсіпорындар біріккен кезде іскерлік бедел мен азшылық үлесін бағалауға қатысты қолданылатын саясат ашып көрсетiледi.

121. Есеп саясатының жекелеген мәселесі, тiптi егер ағымдағы және оның алдындағы кезеңдер үшiн көрсетiлген сомалар елеулi болмаса да, ұйым қызметінің сипатымен белгіленгендей, зор маңызы болуы мүмкiн. Халықаралық стандарттар халықаралық қаржы есептілігі стандарттарын нақты талап етпейтін, бірақ 8 ІAS Халықаралық стандартына сәйкес таңдалатын және қолданылатын есеп саясатының аспектілерін ашып көрсеткен жөн.

122. Ұйым есеп саясатының елеулі элементтері жиынтығында немесе өзге ескертулерде, есептеу бағаларымен байланыстыларын қоспағанда (125-параграфты қараңыз), есеп саясатының аспектілерін қолдану барысында ұйым басшылығы әзірлеп жасаған, қаржы есептілігінде танылған сомаларға неғұрлым елеулі ықпал ететін пікірлерді ашып көрсетуге міндетті.

123. Ұйымның есеп саясатын қолдану барысында басшылық, есептеу бағаларымен байланыстыларын қоспағанда, қаржы есептілігінде танылған сомаларға елеулі түрде ықпал ете алатын әртүрлі пікірлерді әзірлеп жасайды. Мысалы, ұйым басшылығы мынадай мәселелерді шешкен кезде пікірлер әзірлейді:

(а) қаржы активтері өтелгенге дейін ұсталатын инвестициялар болып табыла ма;

2. қаржы активтерін және жалға берілетін активтерді иеленуге байланысты тәуекелдер мен сыйақылар басқа ұйымдарға берілетін кезде;

3. жекелеген тауарларды сату іс жүзінде қаржыландыру туралы уағдаластық болып табыла ма, және сол арқылы табыстың пайда болуына алып келе ме;

және

2. қандай да болсын ұйымның және арнайы мақсаттағы ұйымның арасындағы қатынастардың мәні ұйым арнайы мақсаттағы осы ұйымды бақылайтынын көрсете ме.

124. 122-параграфқа сәйкес кейбір ақпаратты ашып көрсетулер басқа Халықаралық стандарттарда да талап етіледі. Мысалы, 27 ІAS Халықаралық стандарты ұйымнан, оның дауыс беретін немесе әлуетті түрде дауыс беретін акцияларының жартысынан астамы тікелей немесе еншілес құрылымдар арқылы меншікте болып отырғанда, неліктен оның қатысу проценті еншілес компания болып табылмайтын инвестиция объектісіне қатысты бақылайтын объект болып табылмайтын себептерді ашып көрсетуді талап етеді. 40 ІAS Халықаралық стандарты инвестициялық қозғалмайтын мүлікті және иелері тұратын жылжымайтын мүлікті, сондай-ақ әдеттегі шаруашылық қызметі барысында сатуға арналған жылжымайтын мүлікті, тиісті жылжымайтын мүлікті сыныптау қиын болған кезде, шектеу мақсаттарында ұйым әзірлеп жасаған өлшемдер туралы ақпаратты ашып көрсетуді талап етеді.

Есептік бағалау тұрлаусыздығының шешуші көздері

125. Ұйым қаржы есептілігіне ескертулерде келесі қаржы жылының ішінде активтер мен міндеттемелердің баланстық құнын елеулі түрде түзетуге әкеп соқтырудың едәуір қаупі бар есепті күнге есеп айырысуды бағалау тұрлаусыздығының болашақтағы және басқа көздеріне қатысты негізгі жол берушіліктер туралы ақпаратты ашып көрсетуге міндетті. Осы активтер мен міндеттемелерге қатысты ескертулер міндетті түрде мыналар туралы егжей-тегжейлі ақпаратты қамтуға тиіс:

(а) олардың сипаты;

және

(b) есепті кезеңге арналған олардың баланстық құны.

126. Кейбір активтер мен міндеттемелердің тиісті баланстық құнын анықтау үшін тұрлаусыз болашақ оқиғалардың есепті күнгі осы активтер мен міндеттемелерге ықпалын бағалау қажет. Мысалы, төменде келтірілген активтер мен міндеттемелерді бағалау үшін қолданылатын нарықтық бағалар туралы жаңа деректер болмаған кезде болашаққа бағдарланған негізгі құралдар топтарының өтелетін сомаларын, технологиялық тозудың босалқыларға ықпалын, жалғасып отырған сотта іс жүргізудің қорытындысына байланысты бағалау міндеттемелерін, сондай-ақ зейнеткерлік міндеттемелер сияқты, қызметкерлерге сыйақы төлеу жөніндегі ұзақ мерзімді міндеттемелерді бағалауға арналған есептерді жүргізу қажет. Бұл есептер ақшалай қаражаттар тасқыны немесе пайдаланылатын проценттік ставкалар бойынша тәуекелге тиісті түзету, жалақыға тиісті өзгерістер және басқа шығындарға әсер ететін бағалардағы болашақ өзгерістер сияқты баптар жайында жол беруді көздейді.

127. 125-параграфқа сәйкес ашып көрсетілетін есептік бағалау тұрлаусыздығының тиісті негізгі рұқсат етулері мен басқа көздері басшылықтан неғұрлым қиын, субъективті немесе күрделі пайымдаулар әзірлеуді талап ететін бағалауға жатады. Ауыспалы және болашақта шешу мүмкін болатын тұрлаусыздықтарға ықпал ететін рұқсат етулер санының өсуіне қарай бұл пайымдаулар бұрынғыдан да субъективті әрі күрделі бола түседі, және активтер мен міндеттемелердің баланстық құнын одан кейін елеулі түрде түзету үрдісі, әдетте, тиісінше өседі.

128. 125-параграфта келтірілген тиісті ашып көрсетуларді, егер есепті күнге олар нарықтық бағалар туралы жаңа деректерге негізделген әділ құн бойынша бағаланатын болса (олардың әділ құны келесі қаржы жылының ішінде елеулі өзгерістерге ұшырауы мүмкін, бірақ бұл өзгерістер есепті күнге есептік бағалаудың рұқсат етулері немесе өзге де тұрлаусыздықтары салдарынан туындамайды), келесі қаржы жылының ішінде олардың баланстық құны елеулі түрде өзгеруі мүмкін болатын елеулі тәуекелі бар активтер мен міндеттемелерге қатысты талап етілмейді.

129. 125-параграфқа сәйкес ақпаратты ашып көрсету қаржы есептілігін пайдаланушыларға басшылықтың есептік бағалау тұрлаусыздығының болашақтағы және өзге көздерін әзірлеп жасайтын пайымдауды түсінуіне көмектеседі. Ұсынылатын ақпараттың сипаты мен көлемі тиісті рұқсат етулер мен басқа да жағдайлардың сипатына қарай түрленіп отырады. Ашып көрсетілетін ақпарат түрлерінің мысалдары мыналар болып табылады:

(а) тиісті рұқсат етудің немесе өзге бағалау тұрлаусыздығының сипаты;

2. осы сезімталдық себептерін қоса, оларды есептеуге негізделген әдістерге, рұқсат етулер мен бағалауларға баланстық құндардың сезімталдығы;

3. келтірілген активтер мен міндеттемелердің баланстық құнына қатысты келесі қаржы жылында ақылға қонымды нәтижелердің тұрлаусыздығы мен диапазонының болжамды шешілуі;

және

2. егер рұқсат етудің шешілмей қалуы сақталса, осы активтер мен міндеттемелерге қатысты бұрынғы рұқсат етулерге өзгерістерді түсіндіру.

130. 125-параграфта көзделген ақпаратты ашып көрсетулерді орындаған кезде, сметалық ақпаратты немесе болжамдарды ашып көрсету талап етілмейді.

131. Есептік бағалаудың қандай да болсын рұқсат етуінің немесе өзге де тұрлаусыздығының есепті күнге ықпал ету мүмкіндігінің мөлшерін ашып көрсету іс жүзінде мүмкін болмаған кезде, ұйым ақпаратты ашып көрсетуде қолда бар білімге негіздей отырып, рұқсат ету ретінде қабылданғаннан айырмашылығы бар келесі қаржы жылындағы оқиғаны нақты дамыту келтірілген активтің немесе міндеттеменің баланстық құнын елеулі түрде түзетуді талап етуі мүмкін екендігін көрсетеді. Барлық жағдайларда ұйым тиісті рұқсат етуде келтірілген нақты активтің немесе міндеттеменің (немесе активтердің немесе міндеттемелер топтарының) сипаты мен баланстық құнын ашып көрсетеді.

132. 122-параграфта көзделген ұйымның есеп саясатын қолдану барысында басшылық әзірлеген нақты пайымдаулар туралы ақпаратты ашып көрсету 125-параграфта көзделген есептік бағалау тұрлаусыздығының негізгі көздерін ашып көрсетулермен байланысты емес.

133. Солай болмаған күнде 125 параграфқа сәйкес ашып көрсету талап етілуі мүмкін тиісті негізгі рұқсат етулердің кейбірі туралы ақпаратты басқа Стандарттарға сәйкес ашып көрсету талап етіледі. Мысалы, 37 ІAS Халықаралық стандарты белгілі бір жағдайларда бағалау міндеттемелеріне ықпал ететін болашақ оқиғаларға қатысты негізгі рұқсат етулерді ашып көрсетуді талап етеді. 7 IFRS Халықаралық стандарты әділ құн бойынша ескерілетін қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерінің есептік әділ құнын анықтау кезінде қолданылған елеулі рұқсат етулерді ашып көрсетуді талап етеді. 16 ІAS Халықаралық стандарты қайта бағаланған негізгі құралдар объектілерінің есептік әділ құнын анықтау кезінде қолданылған елеулі рұқсат етулерді ашып көрсетуді талап етеді.

Капитал