Зарядталған өткізгіштің энергиясы

заряды бар өткізгішті қарастырайық. Оны нүктелік зарядтар жүйесі ретінде қарастыруға болады. Жоғарыда N нүктелік зарядтар жүйесінің өзара әсерлесу энергиясы өрнегін жазғанбыз:

. (14.8)

Мұндағы - заряд орналасқан нүктедегі -ден басқа барлық зарядтардың тудырған потенциалы. Өткізгіштің беті - эквипотенциал бет. Сондықтан нүктелік зарядтар тұрған нүктелердің потенциалдары бірдей және өткізгіштің потенциалдарына тең болады. (14.8) формуласын пайдаланып, зарядталған өткізгіштің энергиясы үшін:

(14.9)

өрнегін аламыз. Төмендегі өрнектер кез келген, зарядталған өткізгіштің энергиясын анықтайды:

. (14.10)

Энергия қайда жинақталған, энергияны тасымалдаушы зарядтар ма, әлде өріс пе? - деген сұрақ енді орынды. Уақыт бойынша тұрақты тыныштықтағы зарядтың өрісін зерттейтін электрстатикалық өрісте оған жауап беру мүмкін емес. Тұрақты өріс және оны тудыратын зарядтар бір-бірінен (заряд пен өріс) оңашаланып өмір сүре алмайды. Бірақ, уақыт бойынша өзгеретін өріс өзін тудырған зарядқа тәуелсіз өмір сүре алады және электрмагниттік толқын түрінде таралады. Электромагниттік толқындар энергияны тасымалдайтынын тәжірибе көрсетеді. Осы айғақтар энергия тасымалдаушы өріс екенін мойындатады.

Әдебиеттер:

Нег. 4 [187-233], 5 [224-246].

Қос. 12 [209-263].

Бақылау сұрақтары:

1. Диэлектриктердің қандай түрлері бар? Олардың айырмашылықтары қандай?

2.Поляризациялану деп қандай физикалық шаманы айтады?

3.Электрлік ығысу векторының мағынасы қандай.

4. Зарядталған өткізгіштің энергиясын қалай есесптеуге болады?

15-дәріс ( 9-лекция болуы керек – Электростатика, Тұр.эл.т)

Тұрақты ток

Ток күші және ток тығыздығы

Электр зарядтарының бір бағыттағы реттелген қозғалысын электр тогы деп атайды. Егер қарастырылып отырған ортада зарядталған бөлшектердің реттелген қозғалысы электр өрісінің әсерінен өтетін болса ондай ток өткізгіштік тогы деп аталады. Ток бағыты электр өрісі кернеулігінің бағытымен сәйкес келеді. Ток күші деп бірлік уақытта өткізгіштің көлденең қимасынан өтетін заряд мөлшерімен өлшенетін скаляр шаманы айтады. Егер dt уақытта мөлшері dq заряд тасымалданса, онда ток күші

. (15.1)

болады. Уақыт бойынша өзгермейтін (I = const) токты - тұрақты ток деп атайды. Ток күшінің өлшем бірлігі БХЖ-де - ампер (А). Бұл өлшем бірлік БХЖ-дегі негізгі бірліктердің бірі, ол екі токтың өзара әсерлесуі негізінде қабылданған. Токтың маңызды сипаттамаларының бірі – ток тығыздығы векторы . Ток тығыздығы векторы ток бағытымен бағытталған және оның сан мәні ток бағытына перпендикуляр dS ауданы арқылы өтетін dІ ток күшінің осы ауданға қатынасына тең болады:

, (15.2)

мұндағы - тогы өтетін аудан.

Егер ток кез келген аудан арқылы өтетін болса, онда

,

мұндағы -бетке нормаль бірлік вектор. БХЖ-де ток тығыздығының өлшем бірлігі: . Сонымен, өткізгіштік тогының болуының қажетті шарты – қарастырылып отырған ортада еркін электр зарядын тасымалдаушылардың (зарядталған бөлшектердің) және электр өрісінің болуы. П. Друде анықтап, Г. Лоренц дамытқан металдардың өткізгіштігінің классикалық электрондық теориясы тәжірибелік жолмен ұсынылған электр тогының негізгі заңдарын: Ом және Джоуль-Ленц заңдарын алуға мүмкіндік берді. Ток тығыздығы үшін Ом заңының өрнегі келесі түрде жазылады:

, (15.3)

мұндағы және -векторларының бағыттары бірдей болғандықтан, соңғы өрнекті мына түрде жазуға болады:

. (15.4)

Ток тығыздығының жылулық қуаты үшін Джоуль-Ленц заңы мына түрге келеді:

. (15.5)

Бұл өрнектердегі - меншікті электр өткізгіштігі, оған кері шама, яғни - өткізгіштің меншікті кедергісі деп аталады. (15.3) және (15.5) өрнектерден Ом және Джоуль заңдарының интегралдық түрлеріне өтуге болады.