Тақырып 8.3. Адам ағзасының микрофлорасы

▲ Әдістемелік нұсқаулар

Микрофлора құрамын сапалық тұрғыда түйсіну үшін микроскопиялық және микробиологиялық зерттеу әдістерін қолданады. Препараттарды (жағындыларды) тіс өңезінен, көмейдің кілегейлі қабықшасы шайындысынан дайындайды, оларды Грам әдісімен бояп, микроскоптайды (сурет 8.3.1). Тіс өңезінен тірі препараттар дайындауға ("жаншылған" тамшы) және күнгірт-жазықтық немесе фазалы-контрастық микроскопия көмегімен қозғалмалы бактерияларды айқындауға болады. Микробиологиялық зерттеулер үшін беттің, қолдың және дененің басқа да бөліктерінің терісінен натрий хлоридінің изотоникалық ерітіндісінде шыланған тампонмен шайынды алады. Одан соң, сол тампонмен Петри табақшасындағы қоректік агарға себу жасайды. Сонымен қатар, жеке бір тампонды ІТТБ анықтау үшін глюкозапептонды ортасы бар түтікшеге (орта құрамын 8.1 тақырыптан қара) орналастырады.

Сурет 8.3.1. Тіс өңезінің микрофлорасы.

1 - Leptotrichia spp. (L.buccalis) (ұзарған немесе жіпше тәрізді грамтеріс бактериялар); 2 - Lactobacillus spp. (L.acidophilus, Lsalivarius және т.б.) 3,4 – Treponema spp. (T.denticola, T. Skoliodontum және т.б.) 5. Streptococcus spp. (S.salivarius6 S.mitis, S.sanguis және т.б.) (Грамоң кокктар) 6.Veilonella spp. (V.atirica) (грамтеріс диплококктар) 7. Fusobacterium spp.(F.nucleatum және т.б.) (грамтеріс бұрама тәріздес бактериялар).

Микробтардың жуық шамалық идентификациясын өскен колониялар сипаты, глкозапептонды ортада газ түзілуі және Грам әдісімен боялған жағындылардағы жасушалар морфологиясы бойынша жүргізеді. Сандық анықтау себінділері үшін зерттелуші материалдың белгілі-бір көлемін (мысалы, көмейден кілегей) немесе белгілі-бір ілмесін (мысалға, нәжіс) алып, оны натрий хлоридінің изотоникалық ерітіндісінде (бактерияның жорамалдағы концентрациясына байланысты) сұйылтады да сәйкес сұйылтпалардан қоректік орталарға себу жасайды: гемолитикалық стрептококктар мен стафилококктарды айқындау үшін – қанды агарға, E. Coli-ді бөліп алу үшін – Эндо ортасына, Candida туысы саңырауқұлақтарын бөліп алу үшін – Сабуро ортасына себулер жасайды. Себулерді кейін колонияларды санауға болатындай етіп жүргізеді. Ауру динамикасында микрофлора құрамының сандық өзгеруі туралы қорытынды жасау үшін мұндай зерттеулерді белгілі-бір мерзімнен соң жасайды.

Тарау 9 паразит пен егенің қарым-қатынасы

Инфекциялық үрдістің пайда болуы мен дамуының негізін паразит пен егенің өзара қарым-қатынасы құрайды. Ол қарым-қатынас микробтартың адам организмінде патологиялық үрдіс тудыру қабілетіне ие болуына себепкер болатын бірқатар сатылардан тұрады. Патогенділік - ауру тудыруға бағытталған генетикалық детерминацияланған қабілет. Әрбір патогенді микроорганизм вируленттіліктің әртүрлі факторларының түзілуі туралы генетикалық ақпаратты алып жүреді. Вирулеттіліктің негізгі факторларына экзо- және эндотоксиндерді, кейбір ферменттер мен микроб жасушаларының құрамаларын (мысалы, кірпікшелер, капсула және т.б.) жатқызуға болады. Вируленттілік факторларын айқындау микроорганзмдердің индикациясы мен идентификациясындағы маңызды элемент болып табылады.

Тақырып 9.1. ИНФЕКЦИЯ, МИКРОБТАРДЫҢ ПАТОГЕНДІЛІГІ МЕН

ВИРУЛЕНТТІЛІГІ.

▲ Әдістемелік нұсқаулар

Вируленттілік факторларын айқындаудың бактериоскопиялық әдістері

С т р е п т о к о к к т а р д а н к а п с у л а н ы а н ы қ т а у (2.2-ші тақырыпты қара).

М и к о б а к т е р и я л а р д ы ң к о р д – ф а к т о р ы н а й қ ы н д а у. Цитратты қанның негізінде құралған сұйық ортаға ендірілген бұйым шынысындағы микобактерияларды өсіргенде вирулентті штаммдар өрілген шырмауықтай өседі. Оны корд-фактор деп атайды. Айқындау үшін шыныны Циль-Нильсен әдісімен бояйды ( 14.3.2 суретті қара).

Б а к т е р и я л а р д ы ң а д г е з и я с ы н а н ы қ т а у. Кейбір инфекцияларда бактериялар үлкен мөлшерде жасушалардың эпителиальді мембранасына жабысады. Бұл құбылысты зақымдалған мүшенің кілегейлі қабықшасынан Романовский-Гимзе әдісімен бояла дайындалған жағындыны микросокппен көре отырып айқындауға болады. Мұндай жасушалар "кілттік" деген атқа ие болды.

А я қ т а л м а ғ а н ф а г а ц и т о з д ы а й қ ы н д а у. (15.2.1суретті қара). Микроскоппен көру кезінде кәсіби фагоциттердің ішінде (қойнауында) бұзылмай сақтала орналасқан микроорганизмдердің үлкен мөлшері байқалады.

Экзоферменттер мен экзотоксиндерді – патогенділік факторларын анықтау. Г и а л у р о н и д а з а сірке қышқылын қосқанда қойыртпақ түзуін тоқтататын гиалурон қышқылын гидролиздейтін фермент. Бұл ферментті анықтау үшін субстрат (гиалурон қышқылы) құйылған түтікшеге бактерияның тәуліктік дақылын немесе сорпалық дақыл сүзіндісін қосады да 37°С термостатта 15 минут бойы инкубациялайды. Құрамында гиалуронидаза бар сынамаларда қойыртпақ түзілмейді.

П л а з м о к о а г у л а з а зерттелуші дақылды 0,4 мл цитратты қан плазмасына себу кезінде анықталады. Себінділерді 37°С термостатта 2-5 сағат бойы инкубациялайды. Ферменттің өндірілген жағдайында плазманың ұюы жүреді, ал бақылау ортасында ол сұйық күйінде қалады.

Г е м о л и з и н д і анықтау үшін зерттелетін дақылды қанды агарлы Петри табақшасына "теңбіл" түрінде себеді. Себіндіні 37°С термостатта 1 тәулік бойы инкубациялайды. Оң нәтиже "теңбіл" айналасында мөлдір гемолиз аймағының түзілуімен анықталады.

Б а к т е р и а л ь д ы э к з о т о к с и н н і ң (О-гемолизин) г е м о л и т и к а л ы қ б е л с е н д і л і г і н і ң т и т р і н а н ы қ т а у. β-гемолитикалық стрептококктың сорпалық дақылы филтратынан бірмәртелік сериялық сұйылту қатарын дайындайды. Олардың әрқайсысына бірдей көлемде қоянның шайылған эритроцитінің 5 % қоспасын қосады. Себінділерді 37°С термостатта 1 сағат бойы инкубациялайды. Онымен қатарлай эритроциттердің бақылау қоспасын қоректік ортада сол құрамда инкубациялайды. Нәтижесінде қан қызыл, мөлдір күйінде қалса гемолиз болмаған, ал эритроциттердің тұнбаға түсуі жүрсе гемолиз болған деп есептеледі. Осында стрептококктың сорпалық дақылы сүзіндісінің әлі гемолиз байқалмаған ең жоғары сұйытылуын (титрін) анықтайды. Әрі қарай осы сұйылтпаны антистрептолизинді реакция қою үшін О-стрептолизиннің жұмыс дозасын анықтау кезінде қолданады.

Л е ц и т и н а з а лецитинді агарға себу барысында айқындалады. Бұл ферментті бөліп шығарушы колония айналасында перламутр жылтырағы бар лайсаңдану аймағы түзіледі.

Л е ц и т и н а з а л ы қ с ы н а м а: Жарақат бөліндісінен газды гангрена қоздырғышы – Clostridium perfringens-тің α-токсинін жылдам анықтау және серологиялық идентификациялау үшін оның лецитиназалық белсенділігін клостридиялардың әрбасқа түрлерінің токсиндеріне қарсы антисарысумен нейтрализациялау реакциясын жасайды (12.2.2 кестесін қара). Осы мақсатта зерттелуші материалды (жарақат бөліндісі) лецитин ерітіндісі бар түтікшеге орналастырады да антисарысу қосады. Жарақат бөліндісінде лецитиназаның болуы түтікшедегі сұйықтықтың лайсаңдануымен айқындалады. Токсиннің лецитиназалық белсенділігін сәйкес антисарысумен нейтрализациялағанда сұйықтық мөлдір күйінде қалады.

Ц и т о т о к с и н д е р. Жасушаларға цитопатиялық әсер етуші (ЦПӘ) кейбір бактериялық токсиндерді анықтау үшін жасушалық дақылдар қолданылады. Бактерияларды сорпада өсіреді де, оларды қоректік ортадан жеке бөліп алады. Бөліп алынған бактерияларды сезімтал жасушалар дақылына ендіреді. Оң нәтиже болған жағдайда инкубациядан соң өзіндік ЦПӘ байқалады. Бактериялық токсиндер бір-бірінен ЦПӘ сипаты бойынша ерекшеленеді, яғни жасушаның пішіні мен өлшемінің өзеруі, цитоплазмада вакуольдардың пайда болуы, жасушалық моноқабаттың бүтіндігі бұзылуы және т.б. мүмкін.