Кесте 5.3.1. Грациа әдісі бойынша фагтарды титрлеудің нәтижелері ( хаттама қалыбы)
Зерттелуші сынама нөмірі |
Сынамаларды сұйылтпаларда себу кезінде алынған фагтардың "стерильді" дақтарының саны |
1 мл-дегі фагтық денешіктер саны |
||
10-5 |
10-6 |
10-7 |
||
1 2 3 |
370 463 37 |
42 50 4х |
3 6 0 |
7,3 х 107 1,0 х 108 7,7 х 106 |
Бактерияларды фаготиптеу. Зерттелетін бактерияның тәуліктік сорпалық дақылын Петри табақшасындағы қоректік агар беткейіне газон түрінде сеуіп, аздап термостатта кептіреміз де квадраттарға бөліп, оның әрқайсысына пастер тамызғышымен бір тамшыдан әртүрлі типоспецификалық фагтарды ендіреміз. Тәуліктік инкубациядан соң табақшадағы бактериялардың тұтастай лизисі бар квадраттарды белгілейміз. Бактериялық дақылдың фаготипі оның лизисін тудыратын фагпен анықталады (5.3.2. сурет)
Лизогенияны анықтау. Фагтарды бактериялардан айыру үшін зерттелуші тәуліктік сорпалық дақылды центрифугалаймыз. Фагты айқындау үшін тұнба үстілік сұйықтықты индикаторлық (сезімтал) бактериялық дақыл газонына себеміз. Одан 1 тәулік 37°С инкубациядан соң лизис ошақтары – "стерильді" дақтар пайда болады. Тәжірибенің теріс нәтижесі кезінде зерттелетін бактериялық дақылды ондағы профагты индукциялау мақсатында алдын-ала УК-сәулелермен өңдейді.
Тарау 6 микроорганизмдер генетикасы
Кіріспе. Бактерияның геномы модульді құрылымға ие. Оның құрамына микроб жасушасының хромасомасы, әлсіз бактериофагтар, плазмидалар, транспозондар және IS-элементтер жатады. Бактерияның бейімделушілігін қамтамасыз ететін геном құрамы тұрақтылығының демеуленуі, оның көбею кезіндегі туындалуы және өзгергіштігі түрдің сақталуындағы міндетті жағдайлар болып табылады. Геном тұрақтылығының демеулену негізінде репликация ферменттерінің және қайсыбір ДНҚ репарациясы жүйесінің жұмысы жатыр. Генетикалық ақпараттың өзгеруі мутация мен рекомбинация салдарынан туындайды. Мутациялар шығу тегі бойынша әртүрлі (спонтанды және индукцияланған) болып келе отырып, жасуша ішіндегі ДНҚ –ның өзгеріске ұшырауын алып келеді. Рекомбинация қоршаған ортадан келіп түсетін басқа да жасушалар мен вирустардың ДНҚ –ын қолдануға мүмкіндік береді.
Тақырып 6.1 модификациялық өзгергіштік, мутациялар, рекомбинация және бактериялар арасындағы гендер тасымалдануы.
▲ Әдістемелік нұсқаулар
Трансформация тәжірибесін жасау. (жапсырмадағы 6.1 суреті). Реципиент – Bacillus subtilis Strs штаммы (стрептомицинге сезімтал таяқша); донор - Bacillus subtilis Strr (стрептомицинге тұрақты) –тен бөліп алынған ДНҚ. Рекомбинанттарды (трансформанттарды) таңдауға арналған селективті орта – 100 ЕД/мл стрептомицині бар қоректік агар. Bacillus subtilis–тің 1мл сорпалы дақылына 1мкг/мл донор ДНҚ-ын қосамыз. Қоспаны 37°С-та 30 минут инкубациялаймыз. Онан соң реципиент штаммының бактериялық жасушасына енбеген ДНҚ-ын жою үшін пробиркаға 0,5 мл магний хлориді ерітіндісіндегі 0,1 мкг/мл ДНҚаза ерітіндісінің қоспасын енгіземіз де 5 минуттай ұстаймыз. Түзілген стерептомицинтұрақты рекомбинанттар (трансформанттар) санын анықтау үшін 0,1 мл сұйытылмаған қоспаны Петри табақшасындағы селективті ортаға себеміз. Реципиент дақылының жасушалар санын анықтау үшін натрий хлоридінің изотоникалық ерітіндісінде 10–5–10–6 дейін (колониялардың саналынатын мөлшерін алу үшін) 10-мәртелік сұйылтпа дайындаймыз, 0,1 мл-ден стрептомицинсіз қоректік агарға, ал бақылау үшін – стрептомицині бар агарға себу жасаймыз. Соңғы ортада реципиентті дақыл өспеуі тиіс, өйткені ол стрептомицинге сезімтал. Себіндіні 37°С-та инкубациялаймыз. Келесі күні тәжірибе нәтижесін қорытындылайды да өсіп-өнген рекомбинантты жасушалар санының реципиент штамдары жасушасына қатынасы бойынша трансформация жиілігін анықтайды.
Мысалыға, 10–5 сұйылтпасындағы реципиент штаммының 0,1 мл дақылын себу жасағанда 170 колония, ал сұйытылмаған қоспаның 0,1 мл-ін себкенде рекомбинантты штаммның 68 колониясы өсіп өнді делік. Әрбір колония бір бактериялық жасушадан түзілгендіктен реципиенттің 0,1 мл себілген дақылында 170х105 өміршең жасушалар, ал 1 мл-де – 170х106, немесе 1,7х108 жасушалар бар деген сөз. Осы тұрғыда 0,1мл қоспада 68 рекомбинантты жасуша, 1 мл-де – 680, немесе 6,8х102 бар болғаны. Осылайша бұл тәжірибедегі трансформация жиілігі мына формуладағы көрсеткіштерге тең болады:
6,8 х 102
= 4,0 х 10–6.
1,7 х 108
Спецификалық трансдукция тәжірибесін жасау (жаспсырмадағы 6.2 суреті). Реципиент – лактоза ферментациясын қадағалаушы β-галактозидазалық оперонынан айырылған E. coli lac– . Трансдуцирлеуші фаг – геномындағы гендердің бір бөлігі E. coli-дің β-галактозидазалық оперонымен алмастырылған λ dgal фагы. Ол ақаулы, яғни ішек таяқшасының лизисімен аяқталатын өнімді инфекция тудыра алмайды және де геномындағы бактериялық оперон gal-мен қоса d әріпімен ( dgal фагы) белгіленеді. Селективті орта – Эндо ортасы, мұнда реципиентті штаммның лактозатеріс бактериялары түссіз, ал лактозаоң колониялары металл жалтырағы бар қызыл колониялар түзеді. Реципиентті штаммның 3 сағаттық сорпа дақылының 1 мл-не 1 мл трансдукциялаушы dgal фагын қосамыз. Оның концентрациясы 1 мл-де 106 – 107 бөлшекке тең. Қоспаны 37°С та 60 минут бойы инкубациялаймыз да одан колониялардың саналынатын мөлшерін алу үшін 10-мәртелік сұйылтпасын (алынатын бактерияның концентрациясына байланысты) дайындаймыз. 10–6 сұйылтпасы бар шыны түтікшеден Эндо ортасы бар 3 Петри табақшасына дақылды 0,1 мл-ден себеміз де сұйықтықты орта беткейіне шпательмен жаямыз. Себіндіні 1 тәулік инкубациялаймыз да, тәжірибе нәтижесін қорытындылап, барлық табақшалардағы рекомбинант (трансдуктант) жасушалар мөлшерінің реципиенттік штаммдар жасушалары санына қатынасы арқылы трансдукция жиілігін есептеп шығарады. Мысалы, 10–6 сұйылтпасындағы аралас дақылдың 0,1 мл-ін Эндо ортасы бар 3 Петри табақшасына себу жасағанда әрбірінде реципиент штаммының 138, 170 және 160 түссіз колониялары пайда болды, бірінші табақшада 5 және соңғы табақшада 1 қызыл түсті трансдуктан колониялары түзілді. Осыған орай бұл жағдайда трансдукция жиілігі мына формуладағы көрсеткіштерге тең:
-
(5+1) х 10 х 106
6
=
= 1,3 х 10-2
(38+170- 160) х 10 х 106
468
Лейцин синтезін қадағалаушы Leu гені бар хромосома фрагментін тасымалдау мақсатында конъюгация тәжірибесін жасау (жапсырмадағы 6,3 сурет). Донор – E. coli K12 Hfr leu + Str s штаммы; реципиент – E. coli K12 F– leu + StrR . Мұндағы Hfr – рекомбинацияның жоғары жиілігі тән жағдайдың белгіленуі. Рекомбинанттарды бөліп алуға орналған селективті орта – минимальді глюкозатұзды орта: KH2PO4 – 6,5 г, MgSO4 – 0,1 г, (NH4)2SO4 – 1 г, Ca(NO3)2 – 0,001г, FeSO4 – 0,0005г, глюкоза – 2г, стрептомицин 200 ЕД/мл, дистильденген су – 1л.
Реципиенттің 3-сағаттық дақылының 2 мл-не 1 мл донордың сорпалық дақылын қосамыз. Себіндіні 37°С-та 30 минут инкубациялаймыз. Содан соң қоспаны 10–2–10–3 дейін сұйылтамыз да 0,1 мл-ден Петри табақшасындағы селективті агарлы ортаға себеміз, онда тек рекомбинант колониялары өсіп өнеді. Бақылау ретінде сол ортаға донорлық және реципиентті штамдарды себу жасасақ, ол екеуіде бұл ортада өспейді, себебі бірінші штамм стрептомицинге сезімтал, ал екіншісі лейцин бойынша аукстотрофты. Мұнымен қоса, донорлық штаммның дақылын стрептомицинсіз селективті ортаға, ал реципиентті штамм дақылын антибиотиктері бар қоректік агарға өміршең жасушаларды анықтау үшін себеді. Себінделерді 37°С-та келесі күнге дейін инкубациялайды. Өнген колониялар қатарын санаған соң рекомбинантты жасушалардың реципиентті жасушаларға қатынасы бойынша рекомбинация жиілігін анықтаймыз.
Мысалы, 10–2 сұйылтпасындағы донормен реципиентті дақылдар қоспасының 0,1 мл-ін себу жасаған соң 150 рекомбинант колониялары өсті, ал 10–6 сұйылтпасындағы реципиент дақылының 0,1 мл-ін себкенде 75 колония өсіп өнді. Осылайша рекомбинация жиілігі мынаған тең болады.
150 х 10 х 100 1,5 х 105
=
= 2,0 х 10–4
75 х 10 х 106 7,5 х 108
Тарау 7 СТЕРИЛИЗАЦИЯ ӘДІСТЕРІ. АНТИСЕПТИКТЕР МЕН
ДЕЗИНФЕКТАНТАР ӘСЕРІНІҢ ТИІМДІЛІГІН
БАҒАЛАУ. БАКТЕРИЯЛАРДЫҢ АНТИМИКРОБТЫ
ПРЕПАРАТТАРҒА СЕЗІМТАЛДЫЛЫҒЫН АНЫҚТАУ.
Кіріспе. Адам үшін патогенді микробтарды жою әртүрлі аурулардың профилактикасы мен емдеуіндегі өзекті мәселелердің бірі. Микробтармен күресу үшін асептиканың, антисептиканың дезинфекцияның және антимикробты терапияның әдістерін қолданады. Әрбір әдіс өзінің жалпы мақсаты мен қолдану жағдайына ие.
Тақырып 7.1. ХИМИЯЛЫҚ ЖӘНЕ ФИЗИКАЛЫҚ ФАКТОРЛАРДЫҢ
АНТИМИКРОБТЫ ӘСЕРЛЕРІН БАҒАЛАУ ӘДІСТЕРІ.
Кіріспе. Асептика - емдеу және диагностикалық іс-шаралар жасау кезінде адам ағзасының тіндерына немесе қуыстарына және де лабортаториялық зерттеулер кезінде зерттеу материалына, қоректік орталар мен микроорганизм дақылдарына сыртқы ортадан микроорганизмдердің түсуін (енуін) алдын алатын шаралар жүйесі. Асептика ерекше санитарлы-гигиеналық ережелер мен жұмыс тәсілдерінің сақталуын, және де микробтарды жартылай (дезинфекция) немесе толық (стерилизация) жою мақсатында аспаптардың, материалдардың, медицина жұмыскерлерінің қолдарының, бөлмелердің және т.б. арнайы тазаланып өңделуін жүзеге асырады.
Антисептика – микробоцидті заттармен (антисептиктермен) өңдеу арқылы тері мен кілегейлі қабықшаның зақымдалған аймақтарында инфекциялық үрдіс тудыруға қабілетті микроорганизмдерді жоюға бағытталған емдік-профилактикалық шаралар кешені.
Стерилизация – микроорганизмдерді вегетативті формалары және спораларымен қоса толығымен жою. Стерилизацияның 3 негізгі топтары бар: физикалық, механикалық және химиялық. Практикалық тапсырманы орныдау үшін әдісті таңдау стерилизацияланушы объектіге байланысты.
Дезинфекция – қоршаған орта объектідерін залалсыздандыру. Дезинфекцияның стерилизациядан айырмашылығы ол микробтар түрлерінің басым көпшілігі жойылғанмен түгел жойылмайды, осылайша объектінің толық залалсыздануын емес, микробтық контаминацияның төмендеуін ғана қамтамасыз етеді. Сондықтан дезинфекцияға түскен бұйымдар айқын қауіпсіз бола бермейді.
▲ Әдістемелік нұсқаулар
● Стерилизациялау әдістері
І. Физикалық әдістер. Ж о ғ а р ы т е м п е р а т у р а л а р д ы ң ә с е р і. Жоғары температура маңызды биополимерлердің, ең алдымен ақуызтардың денатурациясын тудыруға қабілеттілігінің арқасында микробоцидті қасиетке ие.
Құрғату-стерилизациялау шкафында (Пастер пешінде) құрғақ ыстықпен стерилизациялау 45 минут бойы 165-170°С-қа дейін қыздырылған ауаның бактериоцидті әсеріне негізделген. Аса жоғары температурада мақта тығындарының, ыдыстарды ораған қағаздардың күйіп кетуі мүмкін, ал одан төмен температура стерилизациялау мерзімінің ұзаруын талап етеді. Құрғақ ыстықпен шыны ыдыстарды (Петри табақшасын, пробиркаларды тамызғыштарды және т.б.) стерильдейді.
Автоклавтау – булық стерилизаторда (автоклавта) қайнаған су буымен (жоғарылаған қысымда) стерилизациялау. Тек ғана микробиологиялық емес клиникалық практикада кеңінен қолданылатын стерилизациялаудың ең тиімді әдістерінің бірі. Автоклавпен жұмыс істеу арнайы инструкцияларды дәл орындау мен қауіпсіздік ережелерін сақтауды талап етеді. Будың максимальді температурасын арнайы термометрмен өлшейді, оны стерилизацияланушы материалмен бірге автоклав ішіне орналастырады. Кейбір жағдайда белгілі бір еру температурасы бар химиялық заттар қолданады: бензонавтол (110°С), бензой қышқылы (120°С). Көптеген қоректік заттарды, таңып байлау материалдарын төсеніштерді 1 атм қысымда 15-20 минут бойы стерильдейді, көмірсулары бар қоректік орталарды – 0,5 атм 15 минут бойы, ал инфекцияланған материалды залалсыздандыруды немесе зерттелген микроорганизмдерді жою үшін 1,5-2 атм 20-25 мин стерильдейді (7.1.1 кесте).
Ағымды бумен стерильдеу қақпағы нықталмаған және шығару краны ашық автоклавта жүзеге асырылады. Стерилизациялаудың бұл әдісі вегетативті жасушаларға қатысты будың антибактериялық әсеріне негізделген. Ол стерилизацияланушы материал (мысалға витаминдаер мен көмірсулары бар қоректік орталар) жоғары температураға шыдамайтын жағдайда қолданылады. Толық ұрықсыздандыру үшін бөлшектеп стерильдеу принципі қолданылады, яғни материалды 100°С-та (немесе 80-90 °С-та) 20-30 минут 3 күн қатарынан стерильдейді. Бұл кезде вегетативті жасушалар өледі, ал споралар сақталып 1 тәулікте өсіп өнеді. Келесі екі мәртелік қыздыру материалдың стерильділігіне едәуір сенімділік береді.
К е с т е 7.1.1. Булық стерилизаторда (автоклавта) қысымның, температураның және стерилизация ұзақтығының араларындағы қатынастар
Бу қысымы, атм |
Температура, °С |
Стерилизация уақыты, минут |
0 0,5 1 1,5 2 |
100 111 121 127 133 |
30-60 (бөлшектеп) 20-30 15-20 15-20 15 |
Тиндализация – бұл материалды 56-58°С-та 1 сағат бойы 5-6 күн қатарымен бөлшектеп стерильдеу. Оны жоғары температурада оңай бұзылатын заттарды (қан сарысуы, витаминдар және т.б.) стерильдеуде қолданылады.
Спиртті құтының немесе газдық жанғыштың от жалынында қақтау шектеулі түрде қолданылады, мысалы, пинцеттерді, бактериялық құрықтарды, инелерді стерильдеуде.
И о н д а у ш ы с ә у л е л е р д і ң ә с е р і. Иондаушы сәулелердің микробоцидті әсері олардың ДНҚ молекуласында зақымдалулар туғызуға қабілеттілігіне негізделген. Термиялық әсерге сезімтал бірмәртелік медициналық аспаптар мен бактериологиялық құрал-жабдықтарды (микробтар мен жасушалық дақылдарды дақылдауға арналған пластикалық ыдыстар, пластикалық шприцтер, қан ауыстыру жүйелері және т.б.) стерилизациялау үшін әдетте γ-сәулелендіру қолданылады.
ІІ. Механикалық әдістер. Микроорганизмдерді механикалық жолмен ұстап қалуға қабілетті, өте кішкене өлшемді саңлаулары бар арнайы мембраналық сүзгілер арқылы сүзуге негізделген. Зертханалықтәжірибеде қағаздық және полимерлі сүзгілер кеңінен қолданылады. Қазіргі уақытта қатаң калибрленген өлшемді, әртүрлі саңлаулы сүзгілер бар, олар матариалда бактериялардан ғана емес, вирустардан да, қажет болғанда басқа да макромолекулалардан да тазартуға мүмкіндік береді. Сүзу әдісі ысытуға шыдамайтын (қан сарысуы, антимикробты препараттар ерітіндісі, бактериялар мен жасуша дақылдарына арналған қоректік орта құрамалары) сұйық материалдарды стерилизациялауда, бактериялық токсиндер мен бактериялардың басқа да өмірлік өнімдерін алуда қолданылады. Сүзу әдісі қажет болған жағдайда ауаның стерилизациялауда басты әдіс болып есептеледі. Ол үшін ауаны микробоцидті заттармен дымқылданған сүзгілер арқылы өткізеді. Мысалы, мұндай стерилизациялау жүйесі аса қауіпті инфекция қоздырғыштарымен жұмыс істеуге арналған үстелүсті бокстерде және де операциялық блоктарда, туу бөлімшелерінде және т.б. қолданылады.
ІІІ. Химиялық әдістер. Объектіні микробоцидті әсерге ие химиялық заттармен өңдеуге негізделген. Белгілі-бір әсерлесу режимін сақтағанда бұл әдіс микрофлораны толығымен жоюға қабілетті. Химиялық стерилизацияны, әдетте, жоғары температураға сезімтал, көпмәрте қолданатын әртүрлі аспаптар мен жабдықтарды (фиброоптикалық жабдықтар, медициналық имплантаттар және т.б.) өңдеуде қолданылады. Стерилизациялаушы агенттерге этилен тотығы, сутегі асқын тотығы, глютарлы альдегид, асқын тотықты сірке қышқылы, хлор қостотығы жатады.
Аталған қай әдістерді пайдаланса да барлық жағдайда стерилизациялау процедурасының тиімділігін жүйелі түрде бақылау талап етіледі. Осы мақсатта жүргізілуші өңдеу әдісіне едәуір тұрақты белгілі бактериялар – биологиялық индикаторлар (мысалы, автоклавтау тиімділігін бақылауға арналған Bacillus stearotrermophilus, құрғақ ыстықты стерилизациялауға арналған Bacillus subtilis) қолданылады. Сонымен қатар, өңдеу режимін дұрыс сақтағанда ғана көрінбелі өзгерістерді өткеретін (түсін, агрегатты жағдайын және т.б. өзгертеді) заттар – физика-химиялық индикаторлар болады.
● Дезинфекция әдістері
Дезинфекциялау үшін физикалық және химиялық әдістер қолданылады.
І. Физикалық әдістер. Ж о ғ а р ы т е м п е р а т у р а л а р д ы ң ә с е р і.
Қайнату. Шприцтерді, ұсақ хирургиялық аспаптарды, жабынды және бұйым шынылары мен қайсыбір басқа да заттарды стерилизаторларға салып, үстіне су құяды. Судың тұтқырлығын жою және температурасын көтеру үшін 1-2% натрий бикорбонатының ерітіндісін қосады. Қайнатуды 30 минуттан артық жүргізеді. Қайнатқанда кейбір вирустар (мысалы, гепатит В вирусы) мен бактериялық споралар өміршеңдіктерін жоймайды.
Пастеризация. Бұл әдіс температураның вегетативті жасушаларға қатысты антибактериялық әсеріне негізделген, ал бактериялық спораларға әсер етпейді. Материалды 50-65°С температурада 5-10 минут бойы ысыту, артынша дереу суыту арқылы жүргізіледі. Әдетте, сусындар мен тағам өнімдерін (шарап, сыра, шырын, сүт және т.б.) пастеризациялайды.
И о н д а у ш ы с ә у л е л е р д і ң ә с е р і. Толқын ұзындығы 260-300 мкм болатын ультракүлгін сәлелендіру (УКС) едәуір айқын микробоцидті әсерге ие, бірақ, кейбір микроб түрлері мен споралары УК-ге резистентті. Сондықтан, УК-сәулелендіру микрофлораны толық құртуға – объектіні стерильдеуге жарамсыз. УКС өңдеу әдетте ірі объектілерді (бұйымдар беткейін, бөлмелерді, медицина мекемелерінің, микробиологиялық лаборатория ауасын және т.б.) жарым-жарылай залалсыздандыруда қолданылады.
Гамма сәулелендіру микроорганизмдердің басым көпшілігіне, олардың ішінде бактериялардың вегетативті формалары мен көптеген түрлер спораларына, саңырауқұлақтарға, вирустарға айқын микробоцидті әсер етуге қабілетті. Пластикалы ыдыстар мен бірмәртелі қолданылатын медициналық аспаттарды стерильдеу үшін қолданылады. Гамма-сәулелендіру приондар сияқты инфекциялық агенттердің жойылуын қамтамасыз ете алмайтынын білген жөн.
ІІ. Химиялық әдістер. Бұл объектіні дезинфектанттармен – микробоцидті химиялық заттармен өңдеу. Бұл қосылыстардың кейбірі адам организіміне токсикалы әсер етуі мүмкін болғандықтан оларды тек қана сыртқы объектілерді өңдеу үшін қолданады. Дезинфектанттар ретінде әдетте сутегі тотығын, хлорлы қосылыстарды (0,1-10 % хлорлы әк ерітіндісі, 0,5-5 % хлорамин ерітіндісін, 0,1-10 % кальций гипохлоратының үштен екі негіздік тұзы ерітіндісі – КГҮЕНТ), формальдегид, фенолдар (3-5 % фенол, лизол немесе карбол қышқылы ерітіндісі), йодофорлар қолданады. Дезинфекциялаушы заттар мен олардың концентрациясын таңдау дезинфекциялануға тиісті материалға байланысты. Дезинфекция тек қана ағзаның шынайы тосқауылдарынан (ларингоскоптар, цитоскоптар, өкпенің жасанды вентиляциясына арналған жүйелер) өтпейтін медициналық аспаптарды залалсыздандыру үшін жеткілікті процедура болуы мүмкін. Кейбір заттар (борлы қышқыл, мертиолат, глицерин) емдік және диагностикалық сарысулар, вакциналар мен басқа да препараттар дайындау үшін концерванттар ретінде қолданылады.
● Антисептика әдістері
Антисептиктер ретінде антимикробты әсері бар, ағзаға улылығы аз қосылыстар ғана қолданылады. Ең жиі қолданылатындар 70 % этил спирті, 5 % йод ерітіндісі, 0,1 % КМnО4, 0,5-1 % метилен көгінің немесе бриллиантты жасылдың спиртті ерітіндісі, 0,75-4,0 % хлоргексидин ерітіндісі, 1-3 % гексахлорофен және басқа да қосылыстар. Сонымен қатар, таңып байлау заттарын, лейкопластрлерді, тіс протездерін, пломблаушы және т.б. материалдарды дайындау барысында оларды бактериоцидті қасиеттермен толықтыру мақсатында антимикробты заттар қосады.
Стерилизация тиімділігін, антисептикалық және дезинфекциялаушы заттар әсерін бақылау әдістері. Ж о ғ а р ы т е м п е р а т у р а л а р д ы ң а н т и б а к т е р и я л ы қ ә с е р і н з е р т т е у. Қоректік сорпасы бар шыны түтікшелерге спора түзуіші (3 шыны түтікше) және спора түздбейтін (3 шыны түтікше) дақылдар қоспасына шыланған жібек жіптерін ендіреміз. Әр дақылдан бір-бір шыны түтікше ні алып автоклавтауға немесе қайнатуға қоямыз; бақылау шыны түтікшелерін ешқандай әсерге шалдықтырмаймыз. өңдеген соң барлық себінділерді термостатта 37°Ста 24 сағат бойы ұстаймыз. Жүрүізілген тәжірибе нәтижесін белгілеп қартынды жасаймыз.
Т а ң ы п б а й л а у м а т е р и а л ы м е н х и р у р г и я л ы қ а с п а п т а р д ы ң с т е р и л ь д і л і г і н б а қ ы л а у. Зерттелуші үлгілерді (немесе ірі аспаптар беткейінен алынған шайындыларды) үш қоректік ортаға (қантты сорпа, тиоглколь қышқылы және Сабуроның сұйық ортасына) себеміз. Себінділерді 14 күн бойы термостатта инкубациялаймыз. Барлық себінділерде өсу байқалмаса материалды микробтардан таза яғни, стерильді деп есептейді.
УК-сәулелердің антибактериялық әсерін түйсіне білу. Натрий хлориднің изотоникалық ерітіндісіндегі стафилококктың немесе ішек таяқшасының 1 мл көлемдік суспензиясын шырағдан жарығынан 10-20 см қашықтықта орналастырамыз. Бактериялардың сәулеленген және сәулеленбеген (бақылау) суспензияларын қоректік сорпаға сеуіп, 16-24 сағат бойы 37°С-қа орналастырған соң нәтижені бағалаймыз: орта лайсаңданбаса сәулеленген бактериялар дақылының жойылғандығы, ал бақылау ортасындағы лайсаңдану өсудің жалғасып жатқандығының айғағы.