4. Бөтен сүзләр дә б хәрефенә башлана. Рәт-рәт шакмакларны тутырыгыз:

Б

1. Утта янмый, суда батмый

2. Баткаклыкта җылый, үзе чыкмый.

3. Аягы юк – ил гизә,

Күзе юк – яшь түгә

4. Һәр кулда алар бишәр.

Җавабы:

Б	О	З
	А	К	А
	О	Л	Ы	Т
	А	Р	М	А	К

Мондый күнегәләр үзенең катлаулыгына карамастан, кызыклыгы, яңалыгы белән аерылып тора. Бу мисаллар укучыларга тиз рәвештә яңа лексика берәмлекләрен үзләштерергә булышалар. Мондый башваткычларны чишүдән соң (укытучы ярдәмендә), балалар белән аерым сүзләр буенча диалоглар, әңгәмәләр төзү уңыш китерә.

Й омгаклау

Телне өйрәнү андагы сүзләрне өйрәнүдән башка мөмкин түгел, әлбәттә.

Методика тарихында башка телләргә өйрәтүдә иң зур урынны нәкъ лексика алып тора. Телгә өйрәтүнең кайсы гына этабын алсак та, иң башлап сүзләр өйрәнелә. Фонетикага өйрәткәндә дә, авазлар сүзләр аша килеп керәләр. Морфологияне өйрәткәндә дә, сүзнең формалары синтаксик нигездә үзләштерелә. Сөйләшү, тыңлап аңлау, уку һәм язудан торган сөйләм эшчәнлегенең төрләренә өйрәтү лексикадан башка мөмкин түгел. Шуңа күрә чит телне өйрәнгәндә, телнең лексикасын өйрәнү иң мөһим, иң әһә миятле өлкә дип санала.

Татар теленең лексикасын укытканда бик күп теоретик материал бар. Алар арасында: яңа сүзгә аңлатма бирү; күрсәтмәлектән файдалану, тасвирлаудан файдалану, санау алымын куллану, ыру сүзгә күрсәтеп аңлату, синонимнардан файдалану, антонимнардан файдалану, сүзнең сузъясалыш кыйммәтеннән файдалану, сүзнең эчке формасыннан файдалану, көчле контексттан файдалану, тәрҗемәдән файдалану.

Ләкин рус балалары өчен язылган дәреслекләрдә әйтеп киткән ысулларның кайберләре генә файдалана.

Кызганычка каршы, татар теленең лексикасын укытканда, кабатлау, иҗади күнегүләр, адаптацияләнгән текстлар, башваткычлар һ.б. юк дәрәжәдә.

Без хезмәтебездә яңа ситуатив-эмоциональ ысулын кушып, шул ук вакытта текст белән эшләүне анализлап киттек. Монда бүгенге дәреслекләр һәм әсбаплар төзүчеләр өчен киң кыр ачыла. Укучыларга карата коры һәм мавыктыргыч темалы текстлар бирү – балаларны тел өйрәнүгә битараф калу дигәнне белдерә. Чөнки тел, беренче чиратта, ул – чынбарлык белән бәйләнеш, шәхеснең мәгълүматый кырын тулыландыру чарасы.

Автордан саубуллашу сүз

Китерелгән күнегүләр, башваткычларны укытучылар үзләре дә башкара ала. Әлбәттә, шундый һәм охшаш күнегүләр һәм текстларга ихтыяҗ булса, аларны зур күләмле җыентык итеп тә чыгарып булыр иде, әмма мондый җыентыкка, кызганычка каршы, әлегә мөмкинлекләр юк.

К улланылган әдәбият

Ибрагимов Т.И. Ускоренное обучение татарскому языку: Обучение общению и составлению деловых бумаг на татарском языке: Методические указания и учебные задания. – Казань: Изд-во Казанского гос. тех. ун-та, 1998. – 128 с.

Кононов А.Н. История изучения тюркских народов в России. Дооктябрьский период. – Л.: Наука, 1972. – 271 с.

Лерон Л. Кояшны кочкан малай: Шигырьләр, җырлар, әкиятләр, мәзәкиятләр, шигъри әкиятләр, әкият-пьесалар. – Казан: Мәгариф, 2004. – 303 б.

Методика преподавания русского языка как иностранного. – М.: Русский язык, 1990. – 231 с.

Нигъмәтуллина Р.Р., Фәизова Ф.С., Юнысова Р.Ә. Татарча да яхшы бел. Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәктәпнең 5 нче классы өчен татар теле дәреслеге. – Казан: Мәгариф, 2005. – Б. 63.

Сафиуллина Ф.С. Татар теле: рус урта гомуми белем мәктәбенең 7 нче сыйныфы өчен дәреслек (рус телендә сөйләшүче балалар өчен). – Казан: Мәгариф, 2001. – 311 б.

Сафиуллина Ф.С., Мөхиярова Р.Х. Татар теле: рус урта гомуми белем мәктәбенең 8 нче сыйныфы өчен дәреслек (рус телендә сөйләшүче балалар өчен). – Казан: Мәгариф, 2002. – 223 б.

Сафиуллина Ф.С., Фәтхуллова К.С. Татар теле: рус урта гомуми белем мәктәбенең 10 нче сыйныфы өчен дәреслек (рус телендә сөйләшүче балалар өчен). – Казан: Мәгариф, 2000. – 271 б.

Сафиуллина Ф.С. Татар теленә өйрәтүнең фәнни-методик нигезләре. – Татарстан Республикасы «Хәтер» нәшрияты, 2001. – 432 б.

Хайруллин М.Б. Татар теле лексик системасындагы хәзерге этаптагы яңарышка карата //Проблемы лексикологии и лексикографии татарского языка. Выпуск 2. – Б. 36-49.

Харисов Ф.Ф. Как все это было? (из истории обучения татарскому языку нетатар) // Республика Татарстан, 1993. – №2.

Харисов Ф.Ф. Научные основы начального обучения татарскому языку как неродному. – Казань: Изд-во ТаРИХ, 2000. – 479 с.

Хәйдәрова Р.З., Нәҗипова З.Р. Татар теле: Рус мәктәбенең 6 нчы сыйныфы өчен коммуникатив метод нигезендә төзелгән сынау тәртибендә дәреслек: Рус телендә сөйләшүче балалар өчен. – Казан: Татарстан китап нәшрияты, 1998. – 201 б.

Юсупова А.Ш. Историко-лингвистическая характеристика и анализ самоучителей и разговорников татарского языка конца XVIII - начала XX вв.: автореф. канд. дисс. – Казань, 1994. – 18 с.

Юсупов Ф.Ю., Гарипова В.З. Татар теле: Дүртьеллык башлангыч рус мәктәпләренең 4 нче сыйныфы өчен дәреслек (Рус телендә сөйләшүче балалар өчен). – Казан: Мәгариф, 1998. – 207 б.

Юсупов Ф.Ю. Татар теле: Дүртьеллык башлангыч рус мәктәпләренең 3 нче сыйныфы өчен дәреслек (Рус телендә сөйләшүче балалар өчен) / Ф.Ю. Юсупов, В.З. Гарифуллин, Л.К. Новикова. – Казан: Мәгариф, 1999. – 271 б.

1 Сафиуллина Ф.С. Татар теленә өйрәтүнең фәнни-методик нигезләре. – Татарстан Республикасы «Хәтер» нәшрияты, 2001. – Б. 101.

2 Сафиуллина Ф.С. Татар теленә өйрәтүнең фәнни-методик нигезләре. – Татарстан Республикасы «Хәтер» нәшрияты, 2001. – Б. 104.

1 Сафиуллина Ф.С. Татар теленә өйрәтүнең фәнни-методик нигезләре. – Татарстан Республикасы «Хәтер» нәшрияты, 2001. – Б. 115.

1 Сафиуллина Ф.С. Татар теленә өйрәтүнең фәнни-методик нигезләре. – Татарстан Республикасы «Хәтер» нәшрияты, 2001. – Б. 116.

2 Сынык җәяләр эчендә Юсупов Ф.Ю. Татар теле: Дүртьеллык башлангыч рус мәктәпләренең 3 нче сыйныфы өчен дәреслек (Рус телендә сөйләшүче балалар өчен) / Ф.Ю. Юсупов, В.З. Гарифуллин, Л.К. Новикова. – Казан: Мәгариф, 1999. – 271 б. дәреслектәге бит күрсәтелгән.

1 Нигъмәтуллина Р.Р., Фәизова Ф.С., Юнысова Р.Ә. Татарча да яхшы бел. Рус телендә урта гомуми белем бирүче мәктәпнең 5 нче классы өчен татар теле дәреслеге. – Казан: Мәгариф, 2005. – Б. 63.

1 Лерон Л. Кояшны кочкан малай: Шигырьләр, җырлар, әкиятләр, мәзәкиятләр, шигъри әкиятләр, әкият-пьесалар. – Казан: Мәгариф, 2004. – Б. 135.