Қазақстан Республикасы жаңа Азаматтық кодексінің ерекше бөлімі негізінде қүрастырылған

ШАРТТАР ЖИНАҒЫ

Сатып алу-сату Айырбас, сыйға тарту, жалдау

Түрғын үйді жалдау Заем және несие, сақтандыру Тегін пайдалану, мердігерлік Тасымалдау, колік экспедициясы Тапсырма, комиссия, сақтандыру Сенімгерлікпен басқару, франчайзинг

Алматы 2000

ББК 67.3(5Каз)7-52 Ш27

Қүрастырган Темірғалиева Р.А.

Ш 27 Шартгар жинағы. - Алматы: ЖШС "Аян Әдет", 2000, 128 б. І8ВК 9965-452-25-3

Жинаққа ҚР Азаматтық кодексінің срекше болімі негізінде жасалған, 1999 жылдың 1-шілдесінсн күшіне енген, тек қазіргі нарықта ғана дамып, алғаш рет кодификацияланған заң актісі деңғейінде ретгелген шарт мотіндері кіргізілген. Шартгардың мұндай түрлеріне, негізінен, мыналар жатады: мекемелерді сату жоне жалдау, қаржы жалдау (лизинг), ақшалай талапты берігі қаржыландыру (факто- ринг), (франчайзинг), мүлікті сенімгерлікпен басқару, түрақты жоне ғүмырлық рента шарттары.

Жинақтың әр тарауының басында шарттар, тараптардың міндеттері, шарт міндеттерінің пайда болу жоне оларды тоқтату негіздерінің үғымдары, мон-мағы- налары жоне ерекше белгілеріне кысқаша сипаттама беріледі. Нақты бір шарт күрастырар алдында осы қағидалармен мүкият таңысу қажет.

Жинақ копшілікке арналған.

1203020100

426(05)00

4

9965-452-25-3

ББК 67.3(5Каз)7-52

© Жаныбаева Қ.Ә., аударған, 2000.

© ЖШС "Аян Әдет", 2000.

Алғысөз

Бүл Жинаққа Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің ерекше бөлімі негізінде жасалған, 1999 жыл- дың 1-шілдесінен бастап күшіне енген шарттар мәтіні енгізіліп отыр.

1995 жылдың 1-наурызында бекітілген ҚР АК-інің жал- пы бөлімін дамытқан жөне толықтырган АК-тің ерекше бөлімінің қабылдануы, ең алдымен, жаңа экономикалық жагдай мен экономикалық айналымның ескірген қағида- лары арасындағы қайшылықтарды жоады.

Жинаққа қазіргі нарықта ғана дамып, алғаш рет коди- фикаңияланғап заң акгісі деңгейінде реттелген шартгар кіргізілген. Шарттардыңмүндайтүрлеріне, негізінен, мы- налар жатады: мекемелерді сату және жалдау, қаржы жал- дау (лизинг), ақшалай талапты берігі қаржыландыру (фак- торинг), (франчайзинг), мүлікті сснімгерлікпен басқару, түрақты және ғүмырлық рента шартгары.

Жинаққа кіргізілген колік экспедициялары, ғылыми- зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық және технологиялық жүмыстарды орындау туралы, ақылы қьізмет көрсету, банк шоты және банк салымы, қозғалмайтын мүлікті кепілдікке беру арқылы заем алу, несие шарттары, сақтау, сақтанды- ру, тапсырма, комиссия, бірлесе қызмет ету және басқа да шарттар Қазақстан Республикасының Азаматтык кодексінің ерекше боліміне толық сай жасалған және бүрын басылып келген тинтік шарттар мөтіндерінен біраз езгешеліктері бар.

Жинақтың әр тарауының басында шартгар, тараптар- дың міндеттері, шарг міндетгеріпің пайда болуы және олар- ды тоқтату негіздерінің үғымдары, мән-мағыналары және ерекше белгілеріне қысқаша сипатгама беріледі. Нақты бір шарт қүрастырар алдында осы қағидалармен мүқият ганысу қажет.

Жинақ көпшілік қауымға арналған.

Әрбір занды түлға немесе әрбір азамат мүнда қажетгі шартгарын таба алады.

1-тарау. Сатып алу-сату

Сатып алу-сату азаматтық-қүқықтық шарттардың кең таралған түрлсрінің бірі болып саналады.

1-тарау. Сатып алу-сату

Сатып алу-сату азаматтық-қүқықтық шарттардың кең таралған түрлсрінің бірі болып саналады.

Қазақстан Республикасы Азаматгық кодексінің ерекше бөліміпде (әрі қарай - АК-тің ерекше бөлімі) шарттың дәстүрлі анықтамасы сақталған: сатушы та^арды сатып алушыпың меншігіне өткізуге міндеттенеді, ал са- тып алушы бүл тауарды қабылдауға және ол үшін белгілі бір ақша сома- сын толеуге міндеттенеді (АК-гің 406-бабы). ,

АК-тің ерекше болімі сатушы мен сатып алушының әрбір қадамын реттеп отырмайды. Жалпы ереже бойынша шарт талаптарын тараптар оздері анықтай алады. Біржағынан, шарттардың копшілігі, өдетте, стан- дарт ережелер шеңберінде жасалады. Бүл ережелер шарт жасар кезіпде тараптар озгеше талаптар қоймаған жагдайлар үшін қарастырылған. Са- тын алу-сату шарттарының тараптарына койылатын бірден-бір талагі: барлық жағдайда да шарт нысанасын оздері анықтаулары қажет. АК-тің 407-бабьі бойынша сатып алу-сату шаргының талаптары онда тауардың атауы мен саны корсетілгенде ғана келісілген болып есептеледі. Сатып алу-сатудың жекелеген түрлері үшіп талапгардың кең келеміп міндетті түрде камтуға қойылатын талаптар бекіту қажетгілігі қарастырылған. Мүндай талаптар, негізінен, энергиямен қамтамасыз ету, қозғалмайтыи мүлік және кәсінорындар сату шартгарында талап етіледі.

Сатушының негізгі міндеті сагып алу-сатудың нысаны болып санала- тын тауарды шартга корсетілген мерзім ішінде сатып алушыға откізу бо- лып есептеледі, ал шартта мерзім белгіленбеген жағдайда, мерзімсіз міндетгемелердің орындалуы гуралы ережелерге сай шешілуі керек. Егер шартга озгеше козделмесе, сатушы тауарды берумен бірге сатын алушыға оның керек-жарақтарын, сондай-ақ күқықтық акгілерде немесе шартга козделген, соған қатысты қүжаттарды (техникалық толқүжат, сапа сер- тификаты және т.б.) беруге міндетгі (АК-тің 408-бабы). Сатып алу-сату шарты оны қатаң белгіленген мерзімде орындау талабымен жасалуы мүмкін. Бүл тек мерзімі бүзылған кезде сатып алушының шартты орын- дауға мүдцелілігі жоғалатындығы шартган айқын туындаған жағдайда ғана мүмкін. Сатушының мүндай шартты онда белгіленген мерзім басталған- ға дейін немесе біткеннен кейін сатып алушының келісуінсіз және егер сатып алушы шартгың орындалуынан бас тарту қүқығын иайдаланбаған жағдайда орындауға күқығы жок (АК-тің 409-бабы).

Сатып алушыға берілуге тиіс тауар саны шартта тиісті олшем бірліктеріне сәйкес нсмесе ақшалай түрде козделеді. Тауарлардың сапы туралы талап оны айқындау тәртібін шартга белгілеу жолымен келісілуі мүмкін (АК-тің 418-бабы). Сатып алу-сату шартында берілетін тауардың санын айқындау мүмкін болмаса, мүндай шарт заңды деп есептелмейді.

Сатып алу-сату шартында берілуге тиіс тауарлар түрі, моделі, түсі женс басқа да белгілеріне қарай белгіленгендігі көзделеді. Сатушы мүндай шарт бойынша тауарды сатып алушыға тараптар келіскен түр-түрі бойынша беруге тиіс. АК-тің ерекше болімінде сапа кепілдігі және тауар сапасына койылатын талаптардың бүзылуына сатушының жауапкершілігі катаң көзделеді. Сатып алынган тауардың санасы талапқа сай келмеген жаг- дайда сатып алушы шыгынды етеуді талап етуге сөзсіз қүқылы. Сонымен қатар өрбір сатып алушы өз гаңдауы бойынша сатып алу багасын төмендеі-уді немесе тауар кемшіліктерін тегін жоюды немесе гауардың кемшіліктерін жоюга жүмсаган ез шыгындарын өтеуді талап етуге қүқылы (АК-тің 428-бабы). Саиасы лайықты емес тауар алған сатып алушы, сон- дай-ақ, мүндай тауарды щартқа сәйкес келетін тауармен алмастыруды талап етуге қүқылы. Мүндайда тауарды алмастыру немесе жиынтықтау тек сатын алушы тауар кемшілігі туралы дер кезінде хабарлағанда ғана мүмкін болады. Сейтіп, халықаралық сауда тәжірибесіңце қалыптаскан тауар кемшіліктерін хабарлау төртібі жәие бүл төртіпті бүзу салдарлары ескерілген (АК-тің 436-бабы).

Сатыгі алу-сату шарты бойынша сатушы сатыи алушыға жиынтыкты- лық туралы шарттың талаптарына сәйкес гауар беруге міпдетгі, шартта ол болмаған жағдайда гауар жиынтықтылығы іскерлік айналым дағдыла- рымен немесе едетте қойылатын езге де талаптармен белгіленеді (АК-тің 431-бабы).

АК-тің 25-тарауында сатушы міндеттері, оның ішіңде, тауарды қабьіл- дау жене ақысын телеу міндетгері нақты ретгелген. Сатып алушы тауар- ды алғанға дейін немесе кейін оның толық бағасы мелшеріндегі соманы телеуі тиісгілігі кезделген (АК-тің 439-бабы). Сатып алушы тауар ақысын телеу міндетін орындамаған жағдайда сатушы тауар бағасын төлеуді ғана смес, бөтен адамның ақшасын қөлдану найызын талап етуге қүқылы.

25-тараудың 3-параграфыңда тауарлардың көтерме айпалымы, кәсіпкер сатушылар меп сатып алушылар арасындағы қарым-қатынас гауар жеткізілімі ретінде белгіленген. Мүндай көммерциялық қарым-қатынас- тар талаптарыи, ең алдымен, оған катысушылар анықтайды. Сонымен қагар коммерциялық айналымның заңца көзделуді және тараптардың басқаша келісімі болмаған жағдайда қолдануды қажет ететін танымал сгандартгары бар. Бүл бөлімде халықаралық сатып алу-сату шарттары туралы Вена конвенциясында бекітілген, сонымен қатар біздің елімізде қалыптасқан тауар жеткізілімінің кезеңцері, тәртібі, жетіспеген тауардың орнын^-толтыру, өларды тандау, жегкізілгеи тауар үшін есеп айырысу, жеткізілім талаптарының бүзылу салдарлары туралы ережелер ескерілген.

Жеткізілім шартының сатып алу-сату шартгарының басқа түрлерінеи темендегідей ерекшеліктері бар:

1. Тауар берушінің сатын алушыға тауар беруі шартта келісілген мерзімде өтуі керек. Тауар беру мерзімі жеткізілім шартының маңызды талаптарының біріне айналады.

2. Жеткізілім шарты бойынша тек тауар берушінің өзі өндіретін неме- се сатып алатын тауарлар гана беріледі. Яғни, тауар беруші тиісті тауар- лар өндірісімен айналысатын немесе оларды сатып алумеи кәсіби түрде айналысатын коммерциялық үйым болуы керек.

3. Сатып алушының тауар берушіден тауарды .нендей максатпен са- тып алғаіщығының маңызы бар, себебі, жеткізілім шарты сатып алушы- ның жеке әз басы, отбасы, үй-іші мүдцелері және осы сиякты мақсатта- і рға қатысы жоқ кәсіпкерлік кызметте пайдалану үшін тауар берілуі көздел- генде ғана заңды болып есептеледі.

Жеткізілім түрлілігі ретінде әдетгегі сагыгі алушымен салыстыргаңца і дайындаушыға бірқатар қосымша міндеттер жүктейтін ауылшаруашы- лық онімдері келісім-шарт жасасу (АК-тің 478-481-баптары) қатынаста- ры ретгелген. Түңғыш рет заң деңгейінде энергиямен жабдықтаудың ар- , найы ережелерін бекіту қарастырылған (482-492-баитар).

Түтынушы-азамат үшін энергиямен жабдықтау шарты қатынастары 25-тараудың бесінші параграфына сай, оны нақты желіге қосқап сетген ' пайда болады. Түтынушыларды энергиямен жабдықтау түрақтылығы шарг мерзімі аяқталганнан кейін шарггы тоқтату немесе озгсрту туралы тарап- тардың біреуінің өтініші болмағап жағдайда шарітың әрі қарай өзінен- езі үзартылуымен қамтамасыз етіледі (АК-тің 483-бабы). Энергиямен жаб- дыктайтын үйымның, қаңцай да болмасыи сатушы сияқты, энергия са- пасы туралы талаптардың бүзылуына толык жауаптылығы кезделген (АК- тің 486-бабы). Баска да галаптар бүзылған жағдайда энергиямен жаб- дықтаушы үйым осыдан келтірілген нақты загіалды отеуге міндетгі (АК- тің 491-бабы).

Айналымға т^сірііичгіі тауарлардың еі.х;кше түрлері - косііюрыіщар. Мүндай ; сауда барысында пайда болатын күрделі қатынастар АК-тің тиісті шарт- I тар (нотариус куөлігі, мемлекеттік тіркеу) жасаудың міндетті талаптары көзделгеп 493-500-бантарында реттелген.

Косінорын с»ту туралы шарғ жасау сатушыдан басқа сатып алу-сату і шартгарына төн емес ерекше ерекеттерді талап етеді. Шарт жасаудагы қажетті талаптарға мыналар жатады: тараптардың инвеитаризаңия актісін және бухгалгерлік баланс жасауы жене оны қарасгаруы, тәуелсіз аудитордың шешіміп алуы, кәсінорынның барлық мшдетгерінің тізіміп анықтау.

Кәсіпорыи саудасында, барлық жагдайда, бір жағынан, сатушы сатып алушыға талап қүқығын береді, екінші жагынан, оған қарыздарды ауда- рады, ал бүл, өз кезегінде, несие берушінің келісімін талап етеді. Сон-1 дықтан 25-тараудың алтыншы нараграфында несие беруніілерге хабарлау мен олардың кәсіпорынды сатуға келісімін алудың ерекше төртібін, со-1 нымен қатар осы тәртіптің бүзылу залалдарын айқыіщайтын ережелер козделғен. Сатушы мен сатыи алушы несие берушінің келісімінсіз сатыи алушыға аударылган кәсіиорын қарыздары бойынша бірге жауапкершілік тартады (АК-тің 496-бабы, 4-тармағы). АК-тщ 25-тарауында сатып алу-сату шарпарының жекелеген түрлері болек-бөлек реттелмеген. Басқа принцип козделген: бөлшектеп сатып алу-сату, жеткізілім, энергиямен жабдықтау, келісім-шарт жасасу, кәсіпорын сатуга байланысты қатынастар, шарттардың бүл жекелеген түрлері гуралы арнайы ережелермен езгеше көзделмесе, сатып алу-сату шарты туралы жалпы ережелермен ретгеледі.

Тауарларды сатып алу-сату шарты

каласы " " 200_ ж.

Бір тараптан негізінде өрекет ететін, әрі қарай "Сатушы"

(жа ргы, қагида)

д еп аталатын окілі жөне екінші тараптан

(мекеменің атиуы) (қызметі, тегі, аты-.жоні) ңегізінде әрекет ететін, әрі қарай "Сатып алушы" деп

(жиргы, қагида)

аталатын екілі томендегілер

(мекеменіқ итиуы) (қьимсіпі, тегі, аты-жоні)

туралы осы шартқа қол қойды:

№	Атауы	Саны	Бағасы
1
2
3

Жалпы сомасы болатын, көрсетілген затгай қүндылықтар сатылады.

1. Сатушы қажетті ыдысқа салынған немесе буып-түйілген мына тауарларды сатады,Сатып алушы

қүндылықтар сатылады.

2. Сатылагын тауарлардың үсынылап отырған бағасы осы шаргтың белінбес белігі болып есептеледі.

3. Тауарлар бағасын телеу томендегідей төртіп бойынша жүргізіледі:

2. Тараптар тауар сапасын зандармен, баска қүқықтық актілермен, мемлекетгік стандарттың міндетті талаптарымен белгіленген төртіппен, ал егер тауар сапасы олармен бежіленбесе, оіща іскерлік орта дәстүрлеріне сай немесе әдетге қолданьшатын басқа да талаптар арқылы тексеруге міндеттенеді.

3. Сатушы

а) тауардың берідуге дайындығы туралы Сатып алушыны хабарлап,

оның билігіне мына мерзімде өткізуге;

ә) Сатып алушыға қисынды мерзім ішінде әдетте осы текті тауарлар қолданылатын мақсатқа жарамды тауарды беруге міндеттенеді.

5. Сатып алушы

а) Сатушыға тауардың саны, түр-түрі, жиынтықталуы, ыдысқа салы- нуы және буып-түйілуі туралы шарт талаптарының бүзылғаңдығы тура- лы мына мерзімде хабарлауға;

ә) тауарды осы шартта белгіленген төртіп бойынша қабылдап алуға;

б) осы шартта белгіленғен тәртіп бойынша тауар ақысын толеуге міңцетгенеді.

5. О сы шартгы орындамағаны немесе лайықты орыңцамағаны үшін, ҚР азаматтық заңында көзделген әкімшілік жауапкершілікпен қатар та- рапгар мынадай жауапкершілікке тартылады:

6. Тараптардың осы шартпен ретгелмегсн өзара қарым-қатынастары Қазақстан Республикасының азаматтық заңымен ретгеледі.

7. Осы шарт негізінде туындаған таластар төрелік сотта қарастырыла-

ды.

5. Осы шарт қол қойылған сэтген бастап күшіне енеді.

6. Осы шарттың бірдей заңды күші бар екі данасы жасалғап.

* Тараптардыц мекен-жайлары мен банк реквизиттері:

Қолы Мор.

Қолы

Мөр

Сатушы Сатып алушы