60.Основы возможности снижения содержания радионуклидов в лесной и сельскохозяйственной продукции.

Приемы хозяйственного воздействия по снижению содержания радионуклидов. Лясы перашкаджаюць паўторнаму пераносу радыенуклiдаў i дадатковаму забруджванню прылеглых сельскагаспадарчых i iншых угоддзяў i населеных пунктаў. Гэта абумоўлена ветраахоўнымi ўласцiвасцямi лесу i тым, што асноўная маса радыенуклiдаў (праз год пасля выпадзення ў лiставых лясах i праз тры-пяць гадоў у хваёвых) з ападам перамяшчаецца на паверхню ляснога подсцiлу, а потым у подсцiл i мiнеральныя гарызонты глебы. У надземнай фiтамасе застаецца менш 5 % агульнай колькасцi выпаўшых доўгажывучых радыенуклiдаў, а 95 % замацоўваецца пад полагам лесу i паступова ўсё больш экранiруецца штогодным ападам i верхнiм гарызонтам глебы. Вынас радыенуклiдаў ветрам з лесу практычна не адбываецца. На тэрыторыях з павышаным узроўнем радыяцыйнага забруджвання неабходна ўсiмi спосабамi выкарыстоўваць санiтарана-ахоўныя ўласцiвасцi лесу, захоўваць iснуючыя лясныя масiвы. Штучная дэзактывацыя лясоў на вялiкiх тэрыторыях шляхам выдалення забруджаных радыенуклiдамi дрэў, наглебавага покрыва, ляснога подсцiлу i пласта глебы практычна немагчыма, таму што для гэтага спатрэбiлася б сабраць, вывезцi i захаваць вялiкую колькасць раслiннай масы i глебы. Толькi на 1 га сасновага лесу да ўзросту стабiлiзацыi ў залежнасцi ад лесагадоўчых умоў назапашваецца да 50 т ляснога подсцiлу. Да такога спосабу дэзактывацыi можна звярнуцца толькi на невялiкiх плошчах з адсутнасцю травяна-кустовага покрыва. Выкарыстанне iншых спосабаў дэзактывацыi лясоў не менш працаёмкае i небяспечнае. Таму лясныя ўчасткi з павышанымi ўзроўнямi радыяцыйнага забруджвання дэзактываваць не трэба. Пры шчыльнасцi забруджвання тэрыторыi вышэй 15 Кi/км² неабходна абмяжоўваць доступ насельнiцтва, устанавiць стэнды з асноўнымi правiламi знаходжання ў лесе i карыстання лясной прадукцыяй, правесцi паляпшэнне стану дарог. Асобую ўвагу неабходна ўдзяляць работам па расчыстцы i рассяканнi лесагаспадарчых дарог, якiя вядуць да лясных масiваў II i III зон.

В лесных питомниках и подсобных хозяйствах для снижения концентрации радионуклидов в растениях рекомендуются следующие мероприятия:

1)Сохранение и повышение плодородия почвы и одновременное содействие уменьшению возможности переходу радионуклидов в растения;

2)Удаление верхнего пласта почвы;

3)Глубокая вспашка, посев биомелиорантов, которые переводят радионуклиды в недоступные формы.

Аграхiмiчныя мерапрыемствы. У сельскагаспадарчай радыеэкалогii назапашаны багаты эксперыментальны матэрыял, якi тычыцца спосабаў знiжэння паступлення радыенуклiдаў з глебы ў раслiны. Найбольш мэтазгодна прымяняць: вапнаванне кiслых глеб, унясенне арганiчных угнаенняў i сапрапелю, павышаных доз фосфарных i калiйных угнаенняў. Пры ўнясеннi аргана-мiнеральных угнаенняў змяншаецца рухомасць радыенуклiдаў у глебе i паступленне iх у масу раслiн, паляпшаюцца ўмовы жыўлення i звязанае з гэтым павелiчэнне фiтамасы i зніжэнне канцэнтрацыi радыенуклiдаў, павышэнне канцэнтрацыi ў глебе абменных катыёнаў калiю, кальцыю i фосфару, узмацненне антаганiзму памiж iонамi радыенуклiдаў i iонамi ўносiмых солей пры каранёвым засваеннi, змяненне даступнасцi радыенуклiдаў у вынiку

60 пераводу iх у цяжкадаступныя злучэннi i абменнай фiксацыi. Эксперыментальна пацверджана, што эфектыўнасць унясення мiнеральных угнаенняў i вапнавання кiслых глеб у бедных умовах значна вышэйшая, чым у багатых.

Моцны ўплыў на ўласцiвасцi глебы аказвае працяглае прымяненне ўгнаенняў па традыцыйнай схеме. Яно прыводзiць да значнага змянення фiзiка-хiмiчнага рэжыму глебы, таблица.

Пры сумесным працяглым унясеннi мiнеральных угнаенняў, гною i поўных мiнеральных угнаенняў каэфiцыент назапашвання стронцыю-90 у насеннi аўса знiжаецца ў 3 - 4 разы, цэзiю-137 - у 4 - 15 разоў.

Доўгатэрмiновае знаходжанне стронцыю-90 у абменнай форме пасля пападання ў глебу забяспечвае яго павышаную даступнасць да засваення каранёвымi сiстэмамi на працягу доўгага часу, у сувязi з чым унясенне мiнеральных i арганiчных угнаенняў асаблiва неабходна (Р. М. Аляксахiн, 1963). Менш за ўсё паступае стронцыю-90 у раслiны пад уплывам вапнавання i ўгнаенняў на бедных гумусам i элементамi мiнеральнага сiлкавання дзярнова-падзолiстых i тарфяных глебах. Павелiчэнне ўтрымання кальцыю садзейнiчае замацаванню стронцыя-90 у глебе i знiжэнню даступнасцi яго раслiнам. Павышаныя дозы фосфарных угнаенняў па фоне вапнавання на дзярнова-падзолiстых супясчаных глебах прыводзяць да знiжэння назапашвання стронцыю-90 ва ўраджаi раслiн у 5 - 8 разоў. Эфект ад прымянення калiйных угнаенняў, як сродка, якi абмяжоўвае паступленне цэзiю-137 з глебы ў раслiны, найбольш яскрава праяўляецца на глебах з нiзкай канцэнтрацыяй абменнага калiю.

Выкарыстанне калiйных i арганiчных угнаенняў на дзярнова-падзолiстых пясчаных глебах садзейнiчае знiжэнню паступлення цэзiю-137 ва ўраджай раслiн да 20 разоў (Р. М. Аляксахiн i iнш.,1990). Засваенне радыенуклiдаў сельскагаспадарчымi культурамi пры ўзорваннi глебы на глыбiню 30 см змяншаецца на 20 - 30 %, параўнальна з паверхневым узорваннем (да 15 см). Эфектыўнасць глыбокага ўзорвання ў знiжэннi паступлення радыенуклiдаў залежыць яшчэ i ад бiялагiчных асаблiвасцяў раслiн.

Агратэхнiчныя прыёмы. На першы погляд радыкальным спосабам знiжэння паступлення радыенуклiдаў у раслiны з'яўляецца выдаленне паверхневага пласта глебы, што забруджаны радыенуклiдамi. Тэарэтычна гэта магчыма (асаблiва на невялiкiх плошчах), але практычна цяжкавыканальна, вельмi дорага каштуе, патрабуе вялiкiх могiльнiкаў, адмоўна ўплывае на ўрадлiвасць глебы. Узорванне на глыбiню 40 - 60 см i больш з пахаваннем найбольш забруджанага пласта глебы прыводзiць да знiжэння назапашвання радыенуклiдаў толькi сельскагаспадарчымi i iншымi раслiнамi з паверхневай каранёвай сiстэмай. Да агратэхнiчных мерапрыемстваў таксама адносяцца: павелiчэнне долi плошчаў пад культуры з нiзкiм узроўнем назапашвання радыенуклiдаў; карэннае i паверхневае паляпшэнне сенакосаў i пашаў; пасеў травасумесяў з мiнiмальным назапашваннем радыенуклiдаў, гiдрамелiярацыя; прадухiленне другаснага забруджвання за кошт комплексу супрацьэразiйных мерапрыемстваў; прымяненне сродкаў аховы раслiн.

Здольнасць травянiстых раслiн назапашваць радыенуклiды ў розных канцэнтрацыях можа быць выкарыстана для атрымання прадуктаў з мiнiмальным утрыманнем радыенуклiдаў i змяншэння канцэнтрацыi iх у глебе пры ўтылiзацыi ўраджаю.

Па назапашваннi цэзiю-137 сельскагаспадарчыя культуры размяркоўваюцца ў