2. Pojęcie I rodzaje stylu

1. Wyraz styl jest wyrazem wieloznacznym. Słowniki języka polskiego notują kilka jego odrębnych znaczeń (17):

1. «sposób wyrażania myśli w słowie lub piśmie, charakteryzujący ogólnie wypowiedź lub autora», np. styl piękny, dobry, trudny, prosty, górny, górnolotny, poprawny, ucinkowy, gładki, potoczysty, wzniosły, zwięzły, lakoniczny;

2. «ogół środków językowych, charakteryzujących autora lub utwór», np. styl Mickiewicza, Słowackiego, Żeromskiego; styl Pana Tadeusza, styl Anhellego;

3. «całokształt odrębnych form i cech ideowo-artystycznych charak­teryzujących daną dziedzinę twórczości, epokę lub środowisko», np. styl w architekturze, w malarstwie, w sztuce; styl romański, gotycki, maury-tański; styl Renesansu, Baroku, styl Odrodzenia;

4. «sposoby postępowania, zachowania się; skala», np. styl pracy, styl załatwiania czego; afera w wielkim stylu (= na wielką skalę);

e) «kalendarz», np. styl gregoriański (nowy), styl juliański (stary). Żadne z wymienionych tu znaczeń nie zbiega się całkowicie z tym,

które terminowi „styl" nadajemy w stylistyce. Z punktu widzenia styli­styki o stylu decyduje tworzywo wypowiedzi: język. Powstaje jednak pytanie, jakie elementy języka nadają wypowiedzi określone cechy stylowe. Z pewnością nie wszystkie. Gdyby wszystkie elementy językowe nosiły jednocześnie znamiona stylu, nie byłoby różnicy między językiem a stylem. Stylistycznie nacechowane są te tylko środki językowe, które są szczególnie przydatne w wypowiedzi ze względu na pełnioną przez nią funkcję, ze względu na cel, który mówiący lub piszący chce osiągnąć. Tak np. w rozprawie naukowej „no­sicielami stylu" będą te elementy językowe, których użycie pozwala autorowi nie tylko na ścisłe i jednoznaczne sformułowanie swych myśli, ale i na przekonanie czytelnika o słuszności dowodzonych tez. Środkami językowo-stylistycznymi, wyraźnie podporządkowanymi celowi wypo­wiedzi będą tu m. in. precyzyjnie zdefiniowane terminy, struktury składniowe uwypuklające tok rozumowania itp. Styl jest zespołem środ­ków językowo-stylistycznych, a więc środków pełniących ekspresywno-impresywną funkcję w wypowiedzi (17).

Nie ze wszystkich działów zjawisk językowych czerpiemy w równym stopniu środki stylistyczne, nie w każdej bowiem z tych dziedzin mamy jednakową swobodę wyboru między elementami językowymi, jednakowe możliwości ich naginania do celów, do których w naszej działalności języ­kowej zmierzamy. Dziedziną mało stylistycznie eksploatowaną jest np. fleksja ze względu na jej znaczne ujednolicenie w obrębie języka ogól­nopolskiego i na określoność jej norm. Inaczej natomiast rzecz wygląda w słownictwie i frazeologii, gdzie obfitość wyrazów i zwrotów bliskich sobie znaczeniowo, różnorodność zróżnicowań terytorialnych, środowisko­wych i emocjonalnych umożliwia dobór środków językowych dostoso­wany do różnych wypowiedzi.

Wartość stylistyczna elementów językowych nie jest ich wartością stałą. Elementy stanowiące w jednej wypowiedzi ważne składniki sty­lowe, w innej mogą być pozbawione jakichkolwiek funkcji stylistycznych i odwrotnie. Sięgnijmy po najprostszy przykład. Formy miejscownika 1. mn. takie jak w grodziech, w rymiech itp. występujące w utworach staropolskich, w epoce kiedy się mieściły w ówczesnym systemie flek-syjnym polszczyzny, były stylistycznie neutralne, natomiast zastosowane przez pisarza współczesnego w powieści historycznej nabierają wartości stylistycznej jako jeden ze środków językowych, służących odtwarzaniu „kolorytu czasowego" (18).