16. Электронды техникалық өнімдер өндірісіне дайындық

Дәрісте отандық электронды өнеркәсіптік кәсіпорындарға өндірістің негізі дайындықтары қарастырылады. Шетелдегі өндірістің дайындалуын ұйымдастыру ресейліктерден айырмашылығы болуы мүмкін, бірақ негізгі мақсаттары мен әдістері өзгеріссіз қалады.

Өндірісті дайындауға тапсырмалар

• Жаксы нарықтық перспективамен жоғары техникалық деңгейде өнімді игеруді таңдау.

• Техникалық құжаттаманың толықтығын және оның өндірісті ұйымдастырудың талап етілетін стандарттарына сай екендігін және өнімнің сапасын бақылау жүйесін тексеру.

• Кәсіпорындарды әдістермен, сынау және бақылау жүргізу құралдарымен қамтамасыз ету.

• Өнім сапасы аздаған өзіндік құн талап етілетін көрсеткіштермен қамтамасыз етілетін кешенді өндірісті ұйымдастыру.

Өндіріске дайындық электронды техника өнімі (ЭТӨ) әзірлеуге техникалық тапсырмаға дайындық кезінен басталады. Техникалық тапсырмада электронды техника өнімінің атауы көрсетіледі және оның техникалық деңгейіне, сапасына және өзіндік құнына талаптар көрсетіледі. Әзірлеу процесінде техникалық тапсырмаға талаптарды қдағалау бақыланады, ал жобаның аяқталуы бойынша конструкциялық жинақ және технологиялық құжаттамалар ұсынылады.

Өндіріске дайындық жүйесі сапа бақылау жүйесі және өзіндік құнды төмендетумен айналысатын экономикалық қызмет кіреді.

Сапа бақылау жүйесін ұйымдастыру

Сапа – бұл өзінің тағайындауымен сәйкес тұтынушыны қажеттіліктерімен қанағаттандыратын өнімнің қабілеті. Сапа бағасы үшін тағайындалған өнімнің саны және осы өнімге қажеттіліктер қажет. Қажеттіліктер қоғамның дамуымен өзгеріп отырады, ал күндердің күнінде сапалы өнімдер сұранысын жоғалтады. Анық мысал ретінде екі жылдан ешкімге керек керек болмай қалатын сәнді киімді айтуға болады. Сондықтан, ең сапалы өндіріс те өнім сапасына келгенде өз өзін қаматамасыз ете алмай қалады. Сапаның негізі өнім әзірлеу кезеңдерінде және олардың өндірісіне дайындық кезінде қаланады.

Өндірістік өнімнің сапасын бақылау жүйесі өнімнің техникалық сипаттамалары жиынының жақсаруына бағытталған. Сапа бақылауының жүйесі тауардың нарыққа көтерілуімен және сұранысты талбаумен айналыспайды. Бұл функция өнеркәсіптің басқа бөлімшелерінде. Өнімнің сапасы жайында айтылғанда көбінесе техникалық сипаттамалары жиынтығы түрінде алынады. Алайда анық емес түрде осы өнімдерге сұраныс көлемі жобаланады. Бұндай екілік тұрғыға мысалы сапа бағасына 100-ден 1000-ға дейінгі коллекциялық автокөлік топтамалар өндірісі қызмет жасауы мүмкін Топтама аз болған сайын жинақтаушылар үшін тартымды автокөліктер қымбат болады. Бұл кезде техникалық сипаттамалардың еш мәні болмайды.

Өнімнің кешенді сапа бағасы техникалық деңгей коэффициенті (ТДК) негізінде анықталады. Техникалық деңгей коэффициентінің (ТДК) есеп айырысуы Карта деңгейі деп аталатын құжатта орындалады. Карта деңгейіне құрастырушылық құжаттамасының жиынтығы кіреді. Карта деңгейінде осы көрсеткіштердегі оның тағайындалу және салмақтық коэффициентіне сай келетін өнімнің негізігі көрсеткіштері анықталады. Одан соң біршама жақын функционалды талдау үшін сипаттамалар кестесі толтырылады. Талдау кестесінен ең жақсы мәнімен әзірленген өнімнің сипаттамалары салыстырылады және берілген сипаттама үшін жеке деңгей коэффициенті есептелінеді. Сипаттамалар қатынасы тағайындау бойынша көрсеткіштің жоғарылауы жеке деңгей коэффициентінің жақсаруына алып келеді. ТДК жеке деңгей коэффициенті және өнім салмағының орташа арифметиқалық мәні сияқты есептелінеді. ТДК есептеу және Карта деңгейінің безендірілуі салалық стандартта айтылған.

Карта деңгейі өндірістің алғашқы бастамасына шешім қабылдау кезінде үлкен мән атқарады. Бәсекелестікке сай емес және перспективаға сай емес өнімнің коэффициент деңгейі 0,8 –ден аз болады. Мақсаттылыққа негізделген олардың өндірісі өте күмәнді. Керісінше, коэффициент деңгейі 1,0-ден асатын өнім әлемде тапсырылған қолдануда кешенді сипаттамаларды игереді. Өндірістің негізі мақсаттылық.

Сапа бақылау өндірісті басқару және бақылау құрылымын ажыратудың шекті принципімен ұйымдастырылады. Электронды өнеркәсіптік зауытта екі құрылымға да өкімді тек қана директор бере алады. Егер зауыт өнімді арнайы Мемлекеттік тапсырыс (қорғаныс министрліктер үшін, ҚФҚ ,аэроғарыштық агенттік, Минатома және т.б) бойынша шығаратын болса, онда оның ішінде тапсырыс беруші өкілдік болу қажет. Тапсырыс беруші өкіліккке Қорғаныс министрлік басқарудың құрылымдары кіреді. Тапсырыс беруші өкілдіктің қызметкерлері өнеркәсіпте жұмыс істей отыра Ресей әскерінің офицерлері немесе мемлекеттік қызметкер болады және Қорғаныс министрлікте жалақысын алады. Оларды өнеркәсіптің директоры жұмыстан шығара алмайды. Тапсырыс беруші өкілдіктің функциялары талап етілетін технологиялық құжаттамалар және сапа стандарттарының орындалуын қадағалаудан тұрады.

Сапа қызметін сапа бойынша директордың орынбасары атқарады. Сапа қызметіне мыналар кіреді: техникалық бақылау бөлімі (ТББ), сынау бөлімі (СБ), орталық зауыттық зертхана (ОЗЗ), стандарттау бөлімі, техникалық құжаттамалар бөлімі және басқа да бөлімшелер. ТӨ құрылымының бөлімшелері өнеркәсіптің құрылымымен сәйкес келеді, яғни кез келген цех немесе бөлім ТӨ-де өзінің жетекшісі болады. ТӨ қызметкерлері кез келген өндірістік және бақылаулық амалды ішінара бақылап отырады.

Өнеркәсіптің сапа қызметі барлық өнімнің шығарылымын өндірістік техникалық және арнайы тағайындаулар бойынша бақылайды. ТӨ өнімнің арнайы тағайындалу бойынша бақылаудың қосымшасын атқарады. ТӨ ешқандай қосымша амалдар жүргізбейді, тапсырыс берушіден алынған өнім әлдеқайда сенімді. ТӨ әлдеқайда сенімді бақылауды қамтамасыз етеді.

Өнімнің өзіндік құнын басқару

Егер жоба еш қателіксіз аяқталса және технологиялық бағыты таңдалса, онда өнімнің өзіндік құны шығарылым көлеміне, амал бақылау мен сынаулар көлеміне, техникалық бейімдеу шешімі мен стандарттарға сай келуіне әсерін тигізеді. Бұл көрсеткіштер тәуелсіз емес бір бірімен тығыз қарым қатынаста.

Бақылау амал көлемі сапа бақылау бағдарламасы бойынша анықталады. Сапа бақылау бағдарламасы процесс кезінде өндіріс қалай қамтамасыз етіледі және құраушылық құжаттамалар талаптарына, нормативті құжаттатары мен стандарттарына қалай бақылау жасалынатынына қарай анықталады. Өніммен сәйкес болуы тиіс бақыланатын сипаттамалар тізімі, бақылау шарттары, нормативті құжаттар мен стандарттар Техникалық шарттарда (ТШ) қарастырылған. Техникалық шарттар құрастырушылық құжаттамаларда ең маңызды құжат болып табылады. Сипаттамаларлың бір бөлігі әр ЭТӨ өндіріс жағдайында бақыланады, ал басқа сипаттама бөліктері өнімнің технологиясы мен конструкциясында бақыланады. Бұдан басқа біршама ірітеулерде ЭТӨ сынау жүргізіледі. Сынау кезінде ТШ-да жазылған барлық сипаттамалар тексеріледі.

Өзіндік құнды есептеу ЭТӨ өндірісіне кеткен негізгі шығындарды көрсетеді. Өзіндік құн өзіне барлық жасалынған өнімге жұмсалған әзірлеу шығындарын, бақылау мен сынауға байланысты өндірістік тура шығындарды кіргізеді. Бақылау мен сынауға кеткен шығындар ЭТӨ-ның қиындығына байланысты анықталады. Тұрмыстық техника үшін жаппай өнім өндіріс кезінде тек негізгі сипаттамалар бойынша бақыланады сонымен бірге тұтынушылар аппаратуралар құрамында өздері бақылайды. Керісінше, ЭТӨ қиын аппаратура үшін арнайы тағайындау кеңейтілген бағдарламада бақыланады. Бір даналық және аз сериялы қиын аппаратураларды дайындаушылар барлық өнімді бақылауға мүмкіндіктері жоқ , сондықтан олар жабдықтаушыларға сенім артуға мәжбүрлі және олардан өнімнің нормативті құжаттарға сай болуын қатаң талап етеді. Көп жағдайда бірдей микросхемалар әр түрлі серияда болады және бағасы бойынша айырмашылық болады. Бұл айырмашылық бағада олардың бақылау мен сынауларына кеткен шығынмен анықталады.

Өзіндік құн мен өнімнің сапасын басқаруда стандарттардың рөлі

Басқару теориясында стандарттаудың негізгі аксиомасы бар:

• бәсекелестікте техникалық жүйе жалпы элементтер саны көп болатын жүйені басып озады.

Стандарттар жүйесі техникалық жүйедегі жалпы элементтердің алға басуына бағытталған. Стандарттарды қолдану әзірлеу құнын және техникалық жүйе өндірісін түсіреді, оларды қолдану кезіндегі сәйкестік пен өзара айырбасты қамтамасыз етеді, қайта қаралған шешімдер мен тексерілгендердеі қолдану есебінің сенміділігін арттырады. Стандарттау әдістері дәріс курстарына кірмейді. Біз тек ЭТӨ өндірісін ұйымдастыруда стандарттардың рөлін ғана айта аламыз.

Барлық техникалық шешімдер стандартталған болуы мүмкін емес. Қарама қарсы жағдайда техникалық үдеріс тоқтап қалған болар еді. Сәтті шыққан техникалық шешімдерде регламент белгіленбеген, жаңа жобаларда қолдануға болады. Толық өнімдер қатарына жалпы техникалық шешімдерді қолдану бейімдеу деп аталады. Дайындық кезінде өндіріс алдында қоданылған технологиялық және ЭТӨ өндірістік бағдар бақылау амалының процентін көрсететін бейімдеудің коэффициентін есептейді. Әр түрлі ЭТӨ өндірісіндегі көптеген айырмашылық жинақтық және бақылаулық амалдарға қатысты. Бейімдеу коэффициенті көп болған сайын, өндіріс дайындығына кететін шығындар аз болады. Орташа жағдай болып бейімдеу коэффициенті 80%-тен көп болған кез саналады.

Электронды өнеркәсіптің құрастырушылары мен технологтары үшін жалпы ереже: салыстырмалы талдау кезінде басқа ЭТӨ-ға және стандарттар талабына сай алдында тексерілген техникалық шешімдерді жоғары бағалау нұсқа бойынша берілу керек.

Стандарттау жүйесінің ұйымдастырылған құрылымдары

Электронды өнеркәсіптік кәсіпорындарда өнімнің стандарттар талабына сай екенін тексеру стандарттау бөлімінде жүргізіледі. ЭТӨ бейімделу жағдайын жеңілдету үшін стандарттау бөлімі кәсіпорын стандарттарын (КС) жасайды. Барлық электронды өнеркәсіптердегі масштабтық сол функцияларды салалық стандарттарды (СС) жасайтын Электронстандарт ұйымы орындайды. Мемлекеттік масштабта мемлекеттік комитет Мемлекеттік стандарт әсер етеді. Мемлекеттік стандарттар арнайы кәсіпорын байланыстарынан тыс барлық өнеркәсіптерге әсер етеді. СССР кезінен қалған стандарттар ГОСТ деп аталады. Бірте-бірте оларды жаңа ГОСТ-Р деп аталатын ресейлік стандарттар алмастырады. Төменгі деңгейдегі барлық стандарттар (КС және СС) жоғары деңгейдегі стандарттарға қарсы шықпау керек, олар тек анық қолданылу аумағы үшін қосымша тәптіштей алады.

Халықаралық масштабта Халықаралық техникалық комиссия (IEC) кіретін ISO (International Standard Organization) ұйымы жұмыс жасайды. Тарихи IEC ISO-дан бұрын шықты, сондықтан ол өзінің ұйыдастырылған құрылымын сақтап ISO құрамына кірді. ISO стандарттары кепілдемелік мінездемесі бар және ұйымның барлық қатысушыларына міндетті емес. Алайда халықаралық сауда тап осы ISO стандарттарына бағдарланып жатыр. Сондықтан ұйым қатысушылары ұлттық және халықаралық стандарттар жүйесіне сай етуге тырысып жатыр.

Стандарттардың анағұрлым маңызды және белгілілерін атап өтейік.

ISO-9000 – өнеркәсіптік кәсіпорынның сапа бақылау жүйесінің ұйымдастырылу принциптерін анықтайды, сонымен қатар бақылау ұйымы бойынша құжаттамаларды. ISO-9001 стандарты біршама толық және әзірлеуде, өндірісте, өнеркәсіптік өнімнің техникалық қолдау кезінде сапа бақылау кезіндегі барлық процедураларды сипаттайтын 20 бөлімнен тұрады. ISO-9002 және ISO-9003 стандарттары ISO-9001стандартының бөлігі болып табылады және тек өндіріспен және өнімнің техникалық қолдаумен айналысатын кәсіпорында жасалады. Тапсырыс беруші өкілдікпен тәжірибесі бар ресейлік кәсіпорындар ISO-9000 стандарттар талаптарына жылдам меңгереді, және оларда сапа бақылау құрылымы бар. Негізгі мәселе құрал жабдыққа және жеке адаиды үйретуге коп шығын қажет ететін автоматтандырылған құжаттық айналымды құру. Егер өнеркәсіптің сапа бақылау жүйесі ISO-9000 стандартымен сәйкес болса, онда бұл өнеркәсіп халықаралық аудитке өте алады және соған сәйкес серитификат алады. Сертификат – бұл әлемдік нарыққа рұқсатнама, бірақ ол өнімнің өткізілуіне жауапты емес.

КҚБЖ – конструкторлық құжаттаманың бірыңғай жүйесі. Жүйе барлық өнеркәсіптік салаларға арналған 20 стандарттардан тұрады. Жүйе үнемі толықтырылып және кеңейіп отырады. Мысалы, элетронды түрдегі құжаттар үшін. КҚБЖ стандарттар жүйесі әзірлеу үшін және өнеркәсіптік салалалық өндіріске қажетті құжаттардың үлгісін анықтайды.