3. Мемлекеттiк басқарудағы салалық және функционалдық бастама

Мемлекеттiк басқарудағы салалық және функционалдық бастамасын табу – ол, мемлекеттiк органдар жүйесiнiң құрылысын айтуға болады. Азаматтық институтын алсақ, онда саяси - құқықтық жағын қарастырады, яғни адамның мемлекетпен байланыстығын көрсетедi. Ал құқықтық -ұйымдастыру нысанын алсақ, онда азаматтардың бiрiгуi, тұрғындарды әкiмшiлiк - аумақтық және өндiрiстерге бөлу болып табылады. Мемлекеттiк басқарудағы салалық және функционалдық бастама туралы анықтама мынадан тұрады. Салалық бастама дегенiмiз - ол, мемлекеттегi қоғамдық қатынастардағы әрбiр жұмыс саласына байланысты бөлiнетiн қызмет түрiн айтады. Мысалы: ғылым саласы, құқыққорғау саласы, экономика саласы, өндiрiс саласы т.б. Функционалдық бастама дегенiмiз - ол, мемлекет органында қызмет атқарушы әрбiр тұлғаға жүктелген қызметтiк мiндетiн айтады. Мысалы: судьяның, прокурордың, министрдiң, директордың, бухгалтердiң т.б. фунционалдық мiндеттерi болады. Функционалдық мiндеттi атқару дегенiмiз - ол, қоғамдық қатынастардағы әр адам - қызметшiнiң өзiне нақты жүктелген қызметтiк мiндеттi айтады. Мемлекеттiк басқаруда мемлекет аппараттарында адамдар қызмет етедi. Ал сол адамдардың әр қайсысына тиiстi қызметтiк мiндеттер артылады. Сол қызметтiк мiндеттi атқарудың нәтижесiнде мемлекеттiк басқару функциясы жүзеге асырылады. Мемлекеттiк аппараттың жұмысын жүзеге асыру - ол, лауазымды тұлғалардың басшылық етуiмен және нақты iс - әрекет жасау нәтижесiнде орындалады. Мысалы: Премьер-министр ол, ҚР Үкiметiнiң басшысы, министр өз қарамағындағы адамдарды басқарады.

Салалық басқарманың сипаттамасы:

1.Нақты бiр сала бойынша қызмет атқару;

2.Бiр мақсатты көздеу;

3.Бiр мiндеттi атқару;

4.Дара басшылық;

5.Орталықтандырылған басшылық.

Функционалдық басқарманың сипаттамасы:

1.Әрбiр қызметтiң нақты бекiтiлген мiндетiн атқару;

2.Орнатылған мерзiмде орындау;

3.Әрбiр сала бойынша бекiтілген тұлғаның өз мiндетiн орындау;

4.Басқарушы тұлғаның жалпы ортақ болуы.

Мемлекеттiк басқаруда салалық және функционалдық басқару саласы қиылысу нәтижесiнде жалпы мемлекеттiк билiк жүзеге асырылады.

Бақылау сұрақтары:

1 Әлеуметтiк жүйе дегенiмiз не?

2 Әлеуметтiк жүйенiң қандай түрлерi бар?

3 Адам және жеке тұлға туралы түсiнiктеме берiңдер.

4 Салалық бастама дегенiмiз не?

5 Функционалдық бастама дегенiмiз не?

№ 5 ДӘРIС Тақырып: “Мемлекеттiк басқарудың мазмұны”

Сабақтың мақсаты: мемлекеттiк басқарудың маңызы неде екенiн түсіндіру және оның жүзеге асырылуына негіз болатын саясат пен мақсат, басқару функциялары және басқару нысандары туралы толық мағлұмат беру.

Жоспары:

1 Мемлекеттiк басқарудағы саясат пен мақсат.

2 Басқару функциялары: ұйымдастыру (басқару жүйесi мен үдiрiстерiн), жоспарлау (болжамдар мен бағдарламалар жасау), кадрлармен қамтамасыз ету, реттеу, бақылау.

3 Мемлекеттiк басқарудың нысандары.

1 Мемлекеттiк басқарудағы саясат пен мақсат

Әрбiр мемлекеттiң өзiне тән саясаты болады. ҚР сыртқы жене iшкi саясатын анықтаушы ел басына жүктелген. Саясат дегенiмiз - ол, әр қоғамның өзiне қажеттi деген билiк жүргiзудiң әдiс-тәсiлiн айтады. Саясат дегенiмiз - ол, мемлекеттiк iстердi жүргiзу деп аталады (polis-мемлекет), (politika- мемлекеттiк iстердi жүргiзу). Әрбiр саясатта алдына қойылған мақсат болады. Мемлекеттiк билiктi жүргiзу кезiнде ол саяси режимге байланысты болады. Саясаттың өмiрiндегi ең басты мақсат - ол, көздеген билiкке ие болу. Әрбiр саяси партиялар, қоғамдық қозғалыстардың өз саясатын құрады. Осы аталған ұйымдар өз уәкiлдерiн мемлекеттiк билiкке енгiзуге тырысады. Мемлекет болғасын саяси режим де болады. Ал саяси режим екiге бөлiнедi: демократиялық және антидемократиялық. Демократиялық дегенiмiз - ол, мемлекет билiгiне көпшiлiк халықтың қатысуы және өздерiне қажеттi деген билiк жолдарын, заңнамаларды өзгерту, Парламент пен Президеттi сайлауға қатысуы туралы айтылады. Антидемократиялық дегенiмiз - ол, көпшiлiк адам қауымының пiкiрiмен санаспай, тек бiр адамның немесе адам тобының мемлекеттiк билiктi өз бетiнше жүргiзуiн айтады. Бұған мысал ретiнде фашистiк режимдi айтуға болады.

Мемлекеттiк билiктегi мақсатты тек саясат анықтайды. Мысалы, ҚР саясатын анықтаушы ҚР Президентi болып табылады. Оның себебi, ҚР Президенттiк билiк жүргiзу жүйесiнде тұрады.

ҚР саяси мақсаты мынадан тұрады:

- ҚР демократиялық, құқықтық, зайырлы мемлекет деп бекiтедi;

- адамның құқығы мен бостандығына ерекше көңiл бөлу;

- азамат мүддесiнiң мемлекет мүддесiнен басымдылығы;

- адамның әлеуметтiк қорғауын қамытуы;

- заң және сот алдында тең құқықта болуы;

- азаматтардың еркiн түрде қоғамдық ұйымдарды құруы;

- нарықтық экономиканы дамыту;

- ұлттық қауіпсiздiктi қамтамасыз ету;

- шетелдермен интеграцияны ұйымдастыру.