14.3. Жасанды жарықтандыру жобаларына сараптама жасау

Табиғи және жасанды жарықтандыруды жобалау кезіндегі өнеркәсіптік-санитарлық қадағалаудың міндеті жобалық мәліметтердің негізгі нормативтік құжаттарға сәйкестігін анықтау болып табылады.

Өнеркәсіп орындарының қарастыруға ұсынылған жасанды жарықтандыру жобасы келесі материалдардан тұруы қажет: жарықшамдар мен жабдықтардың орналастырылған орындары көрсетілген барлық бөлмелердің жоспары, түсініктеме қағазы, жарық техникалық есептеулердің мәліметтік кестесі.

Табиғи және жасанды жарықтандыруға санитарлық баға беру гигиеналық мәліметтермен қатар, берілген тарауда келтірілген бірқатар жарықтық техникалық мәліметтерді де талап етеді.

Жасанды жарықтандыруға баға беру. Өндірістік бөлмелерді жарықтандыру үшін келесі жарық көздерін қолданады: қыздыру шамдары және газды разрядты шамдар – төмен (люминисцентті) және жоғары (доғалы сынапты люминисцентті – ДСЛ ДСИ) қысымды.

Қыздыру шамдарына вакуумды (НВ), галогенді (ГЛН) шамдар және т.б. жатады.

Люминисцентті шамдар жарық ағымын спектрлар бойынша тарату сипатымен ерекшеленеді: ЛБ – люминисцентті, ақ түсті; ЛД – люминисцентті, күндізгі жарықтық; ЛТД – люминисцентті, жылы-ақ түсті; ЛХБ – люминисцентті суық-ақ түсті; ЛБЦТ – люминисцентті, ақ түсті жақсартылған түстерді бергіштері бар; ЛЕ – люминисцентті, спектрі бойынша табиғи күн жарығына ең жақын.

Өнеркәсіптік орындарда жалпы немесе үйлестірілген жарықтандыруды қолданады. Соңғысы жалпы және жергілікті жарықтандырудан (тек жергілікті жарықтандыруды орнатуға тыйым салынады) тұрады.

Жалпы жарықтандыру жүйелерін келесі жағдайларда ұсынуға болады: егер жұмыс бекітілген жұмыс орындары болмағанда цехтың кез келген нүктесінде жүргізілсе, жабдықтардың орналасу тығыздығы жоғары болса, көру жұмыстары аса дәлдікті қажет етпесе.

Үйлестірілген жарықтандыру жүйесін жоғары дәлдікті жұмыстарды орындауда, тік және еңістеу беткейлері бар жабдықтар болғанда, түсетін жарықтың бағытын үнемі өзгертіп тұруды талап ететін жұмыс беткейлерде қолданады.

Үйлестірілген жүйе аса үнемді екендігін, ал еңбектің жалпы гигиеналық жағдайларын жалпы жүйе қамтамасыз ететінін айта кеткен дұрыс.

Жарықшамдарды орта жағдайларын, нормаланған жарықтандыруды, бөлменің биіктігін, жарықтандыру сапасына қойылатын талаптарды ескере отырып таңдайды (14.13. кесте): жарықтандыру құралдарын пайдалануда арматураның және шамдардың шаңнан, түтіннен және күйеден уақытылы тазартылып тұруын бақылау қажет.

Кесте 14.13. Жалпы жарықтандыру жарықшамдарының жекелеген түрлерінің қысқаша сипаттамасы

Жарықшам түрі	Сипаттамасы	Қолдану саласы
Қыздыру шамдарына арналған жарықшамдар
Әмбебап (Ә) (15.1 а сурет)	Қуаттылығы 200 және 500 Вт шамдарына арналған, тік косинусты жарық тарату, қорғаныс бұрышы 15°	Биіктігі 4-6 м қалыпты орта жағдайлары бар бөлмелерді жалпы жарықтандыруға арналған
Көлеңкелі Әмбебап (Әк) (15,1 б сурет)	Сондай	Ә сияқты қолданылуы мүмкін, сонымен қатар одан да төмен және жоғары шаңды және ылғалды бөлмелерде қолданылады
Әмбебап тығыздалған (УАТ)	» »	Ылғалды немесе химиялық белсенді орталы биіктігі 4-6 м бөлмелерге арналған
Эмальды терең сәу лелендіргіш (Гэ) (15.2. сурет)	Қуаттылығы 500 және 1000 Вт шамдарға арналған, тік косинусты жарық тарату, қорғаныс бұрышы 15°	Биіктігі 6 м асатын қалыпты ортажағдайлары бар бөлмелерді жалпы жарықтандыру үшін
Терең сәулелендіргіш эмальды тығыздал	Қуаттылығы 400 Вт шамдарына арналған, қалған сипаттамалары – Гэ сияқты	Биіктігі 6 м асатын ылғалды немесе белсенді орталы бөлмелер үшін
ПМ – 1	Қуаттылығы 300 Вт шамдарға арналған, ілінбелі, ашық кіші сақиналы, көбінесе шағылысқан жарықты
Люминисцентті шамдарға арналған жарықшамдар
ОД жарықшамдары (15.3 а және б суреттер)	Қуаттылығы 40 немесе 80 Вт екі шамға тік жарықты, қорғаныс бұрышы көлденең жазықтықта 15°	Од, ОДР, ОДО, ОДОР жарық шамдары қалыпты орта жағдайы бар бөлмелерді жалпы жарықтан дыруға арналған, жеке дара қолданады немесе жарқырайтын тізбектерге орналастырады
ОДР жарықшамдары	ОД сияқты, бірақ экрандаушы торы болады, қорғаныс бұрышы көлденең және ұзына бойы жазықтықтарда 15°
ШОД жарықшамдары	Экрандаушы торы болады, қорғаныс бұрышы 30°
ПВЛ-1 жарықшамы (шашыратқышы бар) (15,4 сурет)	Қуаттылығы 40 Вт екі шамға, шашыраңқы жарықты, шаңсуқорғанысты	Шаңды және ылғалды бөлмелерге арналған
ПВЛ – 6 жарықшамы	Қуаттылығы 80 Вт екі шамға, сыртқы және жарықтехникалық сипаттамалары бойынша ОДР-ға ұқсас	Ылғалды немесе химиялық - белсенді орталы бөлмелерге арналған

Рационалды жасанды жарықтандыру туғызу үшін қолданудағы нормалар өндірістік бөлмелердің рұқсат етілген жыпылықтау коэффициентін анықтайды (ҚНмЕ 23-05-95 14.8. кестені қараймыз). Бұл коэффициент (14.14. кесте) жарықшамдарды белгілі бір орналастыру ретінде және арнайы қосу схемалары болғанда (озбалы-қалмалы және т.б.) сақталады.

Өнеркәсіптік жарықтандыру қондырғыларының көз шағылыстырар әсеріне көз шағылыстыру көрсеткіші бойынша баға беріледі (ҚНмЕ 23-05-95 14.8. кестені қараймыз).

Көру алаңына жарқыраған жарық көздерінің түсуіне жол бермеу үшін әрбір жарықшам түрі үшін арматураның қорғаныстық бұрышы мен шамның қуатына байланысты минимальды ілу биіктігі қалыптастырылады (кесте 14.15 және 14.16).

ДРЛ және ДРИ шамдарын қолдану кезінде еден деңгейінен жарықшам-дарды ілу биіктігі шамдардың қуаты 400 Вт және 4 м кем болмауы керек және үлкен қуаттылықтар кезінде 6 м төмен болмауы керек.

Жарықтықтың қажетті деңгейлерін құрылыстық нормаларға (ҚНмЕ 23-05-95) және Әдістемелік ұсыныстарға (№ 3863-85) сәйкес қалыптастырады.

Осы мақсатта (жобаның түсініктеме қағазынан) жұмыс үрдісін сипаттайтын негізгі белгілерді анықтайды:

• а жырату нысанының мөлшері;

• ажырату нысанының реңмен контрасты;

• реңнің сипаттамасы.

Жарықтықтың нормасын жарықтық шкаласының бір сатысына көтеру керек, мысалы I-IV разрядты жұмыстарда кернеулі көру жұмысы жұмыс ауысымы бойына орындалатын болса (мысалы, бұйымдарға көзбен бақылау жасау, тоқыма өндірісінде жіптерді таңдау және т.с.с.); жарақаттану қауіпі жоғары болғанда, егер жалпы жарықтандыру жүйесінен жарықтандыру 150 лк және одан да аз құраса (мысалы, дискілі араларда, гильотинді қайшыларда және т.с.с. жұмыс істеу).

2.04.05-2002 ҚНмЕ-де жоғары үнемділігі мен тиімділігіне байланысты газдыразрядты жарық көздеріне арналған жарықтандырудың нормаланған деңгейлері келтірілген. Қыздыру шамдарын қолданғанда жарықтандырудың нормаланатын деңгейін жарықтандыру бағанасы бойынша төмендету керек: үйлестірілген жарықтандыруда бір сатыға, егер нормаланатын жарықтандыру 750 лк және одан да жоғары болса; І – V, VІІ разрядтарға арналған жалпы жарықтандыру жүйесінде VІ, VІІІ разрядтар үшін жалпы жарықтандыру кезінде екі сатыға төмендетіледі.

М ысалы, І – ІV разрядты жұмыстарда, егер

Ж а л п ы ж а р ы қ т а н д ы р у ж а р ы қ ш а м д а р ы м е н т у ғ ы з ы л а т ы н ж а р ы қ т а н д ы р у д ы е с е п т е у д і т е к с е р у. Жарықтандыру қондырғыларын жобалау кезінде және жобаларға сараптама жасауда қолданылатын жарықтандыруды есептеу әдістері бар – қолдану коэффициенті, меншікті қуаттылық (ватт әдісі) және нүктелік әдістер. Дәрігер тәжірибесінде меншікті қуаттылық және нүктелік әдістер кең қолданылады.

Кесте 14.14. Газды разрядты шамдардың әр түрлеріне арналған жыпылықтау коэффициенттері (К_ж) мен оларды қосу тәсілдерінің мәндері

Жарық көзінің түрі	Кж, %, бір жарық нүктесінде орналасқан ЖК қосу кезінде
	бір фазаға	екі фазаға	үш фазаға
Жоғары қысымды газды разрядты шамдар: ДРЛ ДРИ ДНаТ Люминисцентті шамдар: ЛБ ЛД ЛДЦ ЛБЦТ	58 48 77 34 55 72 26	28 23 38 14 23 30 11	2 2 6 3 5 7 2

Кесте 14.15. Қыздыру шамдарынан тұратын жалпы жарықтандыру жарықшамдарын төбе үстінен ең аз ілу биіктігі

Жарықшамдардың сипаттамасы	Ең аз ілу биіктігі, м
	Қуаттлығы 200 Вт және одан төмен шамдар	Қуаттылы-ғы 200 Вт көп шамдар
Қорғаныс бұрышы10-30°диффузды шағылыстырғыштары бар жарықшамдар, жарықты шашырытқыштары болмайды Алдыңғы жарықшам сияқты, бірақ қорғаныс бұрышы 30° көп	3 шектелін-бейді	4 3
Диффузды шағылыстырғышты жарықшамдар, жарық шашыратқыштары болады, сонымен қатар шағылыстырғыштары жоқ шашыратқыштары бар жарықшамдар: 0-90° аумағында өткізу коэффициенті 80 %дейін, 60-90° аумағында өткізу коэффициенті 55% дейін 0-90° аумағында өткізу коэффициенті 55 %дейін Айналы ағылыстырғыштары бар жарықшамдар: терең сәулелендіру кең сәулелендіру Біртектес әйнектен істелінген колбалы ашық шамдар	3 2,5 2,5 4 4	4 3 3 6 6

Кесте 14.16. Люминисцентті шамды жалпы жарықтандыру жарықшамдырының еден үстінен ең аз іліну биіктігі

Жарықшамдардың сипаттамасы	Көлденең және ұзына бойы жазықтықтардағы жарықшамдардың қорғаныстық бұрышы, град	Жарықшамдағы немесе жарықтанатын жолақтағы шамдардың санындағы ең аз іліну биіктігі, м
		4 және одан аз	4 көп
Диффузды шағылыстырғышты тік жарық беретін жарықшамдар Шашыраңқы жарық беретін жарықшамдар шашыратқышта-рының өткізу коэффициенті: 55 % кем 55 – 80 %	15 – 25 25 – 40 40 аса - -	4 3 шектелінбейді 2,6 3,5	4,5 3 – 5 шектелінбейді 4,0 3,2

М е н ш і к т і қ у а т т ы л ы қ ә д і с і (ватт әдісі) жарықтандыруды шамамен анықтау үшін ұсынылады. Қыздыру шамдарын қолдануда есептеулерді келесі түрде жүргізеді: барлық жарық көздерінің қосынды қуаттылығын (∑W) және бөлменің ауданын (S) есептейді; бірінші мәнді екіншіге бөле отырып ( ) шаршы метрдағы ваттпен беріледі; одан әрі 14.17 кестемен 10 Вт/м² болатын меншікті қуаттылық мәнінде берілген қуаттылықтағы шаммен қамтамасыз етілуі мүмкін ең кіші жарықтандыру шамасын анықтайды және берілген жарықтандыруды келесі өрнек бойынша есептейді: ,

мұнда - ізделінетін орташа көлденең жарықтандыру, лк; Р – жарық қондырғысының меншікті қуаттылығы, Вт/м²; Е_кес – кесте бойынша анықталатын жарықтандыру, лк; К_к - қор коэффициенті (14.18 кесте).

Кесте 14.17 10 Вт/м² меншікті қуаттылықтағы ең кіші көлденең жарықтандыру мәндері

Шамның қуатты-лығы, Вт	Қор коэффициентін ескермеу кезіндегі жарықтандыру мәндері, лк
	110 – 127 В тораптағы кернеулік		220 В тораптағы кернеулік
	тік жарық	шағылысқан жарық	тік жарық	шағылысқан жарық
40 60 100 150 200 300 500	26 29 35 39,5 41,5 44 48	16,5 25 30 34 35,5 38 41	23 25 27 31 34 37 41	19,5 21 23 26,5 29,5 32 35

Кесте 14.18. Қор коэффициенті (23-05-95 ҚНмЕ-нен алынған)

Бөлмелер мен аудандар	Бөлмелердің мысалдары	Табиғи жарықтандыру			Жасанды жарықтандыру
		Қор коэффициенті/1 жылдағы жарықшам-дарды тазалу саны			Қор коэффи-циенті/1 жылдағы жарықшамдарды тазалу саны
		тік	еңіс	көл-денең	газды-разрядты	қыз-дыру
Жұмыс аумағының ауасында келесі зиянды заттары бар өндірістік бөлмелер: а) 5 мг/м³ аса шаң, түтін, күйе б) 1-ден 5 мг/м³ дейін шаң, түтін, күйе в) 1 мг/м³ аз шаң, түтін, күйе г) ылғалмен жанасуда қышқылдардың, сіл-тілердің үлкен дат-тандырғыш әсеріне ие болатын әлсіз ері-тінділерін түзуге қа-білетті булардың, қышқылдардың, сілтілердің газдардың едәуір концентра-циялары	Агломерациялық фабрикалар, цемент з-ты және құю цехтарының шабу бөлімдері Ұсталық, құю, мар-тендік, дәнекерлік, темір-бетон жинау цехтары Құрал-сайман цехтары, жинау, механикалық, механожинау, тігін, тоқыма, жіп иіру, ағаш өңдеу цехтары Қышқыл, сілті, негізді химиялық реактивтерді, улы химиялық реактивтерді, улы химикаттарды, тыңайтқыштарды шығаратын химиялық зауыттың цехтары. Электролизді қолданатын өнеркәсіптің әртүрлі салаларындағы гальваникалық төсемелер мен гальванопластика цехтары

Кестеде келтірілген ең кіші жарықтандыру мәндері жарықшамдарды ең тиімді орналастыру жағдайларына арнап есептелгендіктен, оларды қосымша түзетпелерсіз қолдану жарықшамдарды орналастыру ең тиімді орналастыруға жақын болған жағдайларда ғана мүмкін болады.

Люминисцентті шамдардың меншікті қуаттылығына байланысты жарықтандыруға сипаттама беруге арналған мәліметтер жоқ, сондықтан да келесі жалпы шамамен алынған мәліметтерді пайдалануға болады: 100 лк жарықтандыру 10 Вт/м² меншікті қуаттылыққа сәйкес келеді, ал үлкен бөлмелерде ол біршама аз, 7 Вт/м² болады.

Н ү к т е л і к ә д і с қыздыру шамдарымен және ДРЛ шамдарымен жарықтандыру үшін қолданылады. Есептеуді қарапайым әдіспен графиктердің (14.5 және 14.6 суреттер), яғни бірдей жарықтандыру қисықтарының көмегімен жүргізеді. Көрсетілген графиктер шартты салыстырмалы жарықтандыруды (е) есептеуге қол жеткізеді, яғни берілген ілу биіктігінде және жарық ағымы 1000 лм шамдары бар жарықшамдармен туғызылатын жарықтандыру. Тәжірибеде есептеу үшін жобаның сызбасында бірнеше нүктелерді белгілейді: жұмыс орындарда, аралық жолдарда. Әрбір нүкте бірнеше жарықшамдармен жарықтандырылатын болғандықтан, салыстырмалы жарықтандыруды есептеуді берілген нүктеге қанша жарықшамдар жарық түсіретін болса сонша рет жүргізеді. Алдымен осы нүкте үшін масштабтық жоспар бойынша А нүктесінен жақын арадағы жарықшамдардың кескініне дейінгі қашықтықты анықтайды (14.7 сурет). d (метрмен берілген) және h (жұмыстық беткейлер үстінен жарықшамдарды ілу биіктігі, метрмен берілген) мәндерін біле тұрып, изолюкс графигі бойынша салыстырмалы жарықтандыру мәнін табады (14.5 және 14.6 суреттер). Әрбір нүктедегі салыстырмалы жарықтандыру мәндерін қосындылайды және алынған мәнді келесі есептеулер үшін қолданады.

Люкспен берілген нүктенің көлденең жарықтандырылуын келесі формуламен есептейді:

,

мұндағы - ізделінетін нүктедегі қосындылы салыстырмалы жарықтандыру, лк; F - шамның жарықтық ағымы, лм (14.19-14.21 кестелер); К_к - қор коэффициенті; 1000 – шартты шамның жарықтық ағымы.

Кесте 14.19. Қыздыру шамдарының жарық ағымының мәндері

Шамның қуаттылығы, Вт	Желідегі кернеулік, В	Жарық ағымы, лм	Желідегі кернеулік, В	Жарық ағымы, лм
10 15 25 40 60 75 100 150 200 300 500 750 100	110, 120, 127 110, 120, 127 110, 120, 127 110, 120, 127 110, 120, 127 110, 120, 127 110, 120, 127 110, 120, 127 110, 120, 127 110, 120, 127 110, 120, 127 110, 120, 127 110, 120, 127	66 124 225 380 645 881 1275 2175 3050 4875 8725 13 690 19 000	220 220 220 220 220 220 220 220 220 220 220 220 220	- 95 191 336 540 671 1000 1710 2510 4100 7560 12 230 17 200

Олар салыстырмалы жарықтандыру (яғни һ = 1 м жататын жарықтандыру) мен қатардағы шамдардың ағым тығыздығын береді, оны және мәндерін анықтау жолымен табады:

және

Бұл мәндерді табу тәсілі 14.9 суретте көрсетілген.

Жарықшамдардың қатары, көрініп тұрғандай, Р кесіндісімен екі бөлікке бөлінген: және . Жарықшамдардың қатарларының әрбір бөлігіне жеке-жеке салыстырмалы жарықтандыруды табамыз:

кесіндісінен және кезінде

кесіндісінен және кезінде

Кесте 14.20. Люминисцентті шамдардың жарық ағымының мәндері

Шамның түрі	Шамның қуаттылығы, Вт	Желідегі кернеулігі, В	Жарық ағымы, лм
ЛДЦ-15 ЛД-15 ЛХБ-15 ЛБ-15 ЛТБ-15 ЛДЦ-20 ЛД-20 ЛХБ-20 ЛБ-20 ЛТБ-20 ЛДЦ-30 ЛД-30 ЛХБ-30 ЛБ-30 ЛТБ-30 ЛДЦ-40 ЛД-40 ЛХБ-40 ЛБ-40 ЛТБ-40 ЛДЦ-80 ЛД-80 ЛХБ-80 ЛБ-80 ЛТБ-80	15 20 30 40 80	58 60 108 108 108	450 525 600 630 600 620 760 900 980 900 1100 1380 1500 1740 1500 1520 1960 2200 2480 2200 2720 3440 3840 4320 3840

Кесте 14.21. ДРЛ шамдарының жарық ағымының мәндері

Шамның түрі	Шамның қуаттылығы, Вт	Желідегі кернеулік, В	Жарық ағымы, лм
ДРЛ-80 ДРЛ-125 ДРЛ-250 ДРЛ-400 ДРЛ-700 ДРЛ-1000	80 125 250 400 700 1000	115 125 140 143 143 143	2000 4800 9500 18 000 33 000 46 000

Жарықшамдар қатарлармен (үзіліссіз немесе көршілес жарықшамдардың арасында жұмыстық беткейлер үстінен жарықшамдарды ілу биіктігінің жартысынан аспайтын үзілістермен) орналастырылғанда люминисцентті жарықтандыруды нүктелік әдіспен есептеуді сызықты изолюкс графиктерінің көмегімен жүргізеді (14.8; 14.9 суреттер).

және мәндерін біле тұрып сызықтық изолюкс графигінен салыстырмалы жарықтандыруды анықтаймыз. Нүктенің бірнеше қатарлармен орналасқан жарықшамдармен жарықтандырылуы кезінде барлық қатарлардың жарықтандырылуларын қосындылайды және табады. Ізделінетін нүктедегі нақты жарықтандыруды өрнек бойынша есептейді:

,

мұндағы - қор коэффициенті; - жұмыстық беткей үстінен жарықшамды ілу биіктігі, м; - 1 м жарықшамдар тізбегіндегі жарық ағымының тығыздығы:

,

мұндағы - жарықшамдағы шамдардың санының тізбектегі жарықшамдардың санына туындысы; - бір шамның жарық ағымы, лм; - тізбектің ұзындығы, м.

Е с е п м ы с а л ы. Құрал-саймандар цехында жұмыстық беткейдің А нүктесіндегі жарықтандыруды анықтау қажет. Жұмыстық беткейден 1,5 м биіктікте бір қатарға 4 ЛБ-40 шамды ОДР жарықшамдары орналастырылған (1 жарықшамда 2 шамнан), қатардың жалпы ұзындығы 6 м.

Есептеуді келесі түрде жүргізеді. А нүктесінен жарықшамдар тізбегіне түзу сызық түсіреді, ол оны екі кесіндіге бөледі - және (14.10 сурет). Сызу бойынша сәйкес қашықтықтарды табамыз, оларды 14.22 кестеге толтырамыз. Сызықты изолюкс графигі бойынша және мәндерін анықтап алып, жарықшамдар тізбегінің әрбір кесіндісінен жарықтандыруды табамыз. Алынған мәндерді қосып, 250 лк алынады. Одан әрі мәнін табады.

О лардың әрқайсысындағы жарқышамдар мен шамдардың саны түсініктеме қағазында көрсетілген. F мәнін 14.20 кесте бойынша табады.

.

Табылған мәндерді А нүктесіндегі жарықтандыру деңгейін анықтау үшін өрнекке қояды ( ):

лк

Апаттық және эвакуациялық жарықтандыруға баға беру. А п а т т ы қ ж а р ы қ т а н д ы р у жұмыстық жарықтандыруды өшіру жарылысқа, өртке, технологиялық үрдістің ұзақ уақыттық бұзылыстарына алып келетін болса қарастырылады.

Жалпы жарықтандыру жүйесінде жұмыстық жарықтандыру үшін норма-ланатын жұмыстық беткейлердің ең кіші жарықтандырылуы жарықтандырудың 5 % құрауы тиіс (бірақ 2 лк кем болмауы керек).

Э в а к у а ц и я л ы қ ж а р ы қ т а н д ы р у адамдардың өтуіне қауіпті жерлерде, көшірілетін адамдардың саны 50 адамнан асса және өту жолдары мен тепкішектерде және т.б. қарастырылады.

Едендегі ең кіші жарықтандыру 0,5 лк кем болмауы тиіс. Апаттық және эвакуациялық жарықтандырулар үшін қыздыру шамдарын немесе люминисцентті шамдарды (ДРЛ басқасын) қолданады.

Ж е р г і л і к т і ж а р ы қ т а н д ы р у ғ а б а ғ а б е р у. Жергілікті жарықтандыруды өндірістерде жалпы жарықтандыру жүйесімен бірге қолданады, жұмыстық беткейдің өзінде шектелінген ауданда жарықтандырудың жоғарғы деңгейлерін тудыруға арналған. Жарықшамдарды жұмысшы өзінің қалауы бойынша жарық ағымының бағытын өзгерте алатындай етіп орналастырады; бәрінен де шарнирлі корнштейндерді қолданған жақсы.

Жарықшамдардың кең таралған түрлеріне РБ-1 (қабырғалық ашық), РЛ – 1 (стол үстілік ашық), КГ (майыспалы корншейнге орнатылған ашық), МЛ (люминисцентті шамдарымен), ВЗ-1 (жарылыстан қорғалған) және басқалары жатады. Жергілікті жарықтандыру жарықшамдарынан жарықтандыруды анықтауды жарықтандыруға тең болатын кеңістіктік қисықтар әдісімен жүргізуге болады. Бірқатар жарықшамдар үшін бұл көрсеткіш 14.23 кестеде келтірілген.

Электрлік жарақаттануларды болдырмау үшін қыздыру шамдарынан тұратын жергілікті жарықтандыру жарықшамдарын қоректендіру үшін, ереже бойынша, 36 В жоғары емес кернеулік пайдаланылады. Люминисцентті шамдардан тұратын жергілікті жарықтандыру жарықшамдары үшін 220 В дейінгі кернеулік барлық бөлмелерде рұқсат етіледі. Бұл кезде электрлік жарақаттануларды болдырмау шаралары қарастырылады.

Табиғи жарықтандыруға баға беру. Адамдар тұрақты түрде болатын бөлмелер, ережеге сай, баға беруде 23-05-95 ҚНмЕ –де келтірілген талаптарға сай келетін табиғи жарықтануы болуы керек.

Жаңадан салынып жатқан немесе қайтадан құрастырылып жатқан өнеркәсіптік нысандардың жобаларына баға беруде табиғи жарықтануды есептеуді ТЖК анықтау жолымен жүргізеді.

Кесте 14.22. Тізбекті изолюкс әдісімен салыстырмалы жарықтандыруды анықтау

Жарықшамдар тізбегінің кесіндісі	, м
	1,5 1,5			-	120 130

Кесте 14.23. Бірқатар жергілікті жарықтандыру жарықшамдарының жарықтандыру мәндері

Жарықшам-ның түрі	Желідегі кернеулік, В	Шамның қуаттылығы, Вт	Ілу биіктігі, м	Жарықтандырыла-тын беткейдің мәні (диаметрі),м	Жарықтан-дыру, лк
СМО-1 РБ-1 КГ РЛ МЛ 2 х 20 Мл 2 х 60	36 36 36 127 220 220	100 50 25 40 20 80	0,4 0,5 0,5 0,4 0,5 1,0	0,5 0,5 0,3 0,5 0,4 0,4	200 120 100 110 300 1500

ТЖК үш құрамдас бөліктің қосындысы түрінде келтірілуі мүмкін:

,

мұндағы - аспанның тік жарығының ТЖК; -бөлмелердің ішкі беткейлерінен шағылысқан жарықпен туғызылатын ТЖК; - қарама қарсы тұрған ғимараттар мен жерлерден және т.б. шағылысқан жарықтың ТЖК.

Табиғи жарықтандыруды есептеудің классикалық әдісіне графиктік әдіс жатады. Шамамен есептеу үшін берілген жұмысқа нормаланатын ТЖК мәнін қамтамасыз ететін жарық ойықтарының талап етілетін ауданын анықтау әдісі жатады (ҚНмЕ 23-05-95).

Бөлмелер мен жабдықтардың сырлануына қойылатын талаптар. Өндірістік бөлмелердің түстік ішкі өңделуін көру жұмысының сипатына, бөлмелердегі ішкі тәртіпке және жұмысшылардың эстетикалық мұқтаждықтарына таңдау және іске асыру керек.

Кесте 14.24. Интерьердің түстік өңделу үйлесімін таңдау бойынша ұсыныстар

1. Суық өңдер 2. Жылы өңдер 3. Бейтарап өңдер

КСРО оңтүстік аудандарында орналасқан өндірістік бөлмелерде Орталық аудандарда орналастырылған өндірістік ғимараттардың бөлмелерінің терезелері оңтүстікке қарағанда Жоғары жылу бөлінумен жүретін бөлмелереде (20 ккал аса) Солтүстік және орталық аудандарда Табиғи жарық көзі жоқ бөлмелерде Түстің берілуіне жоғары талаптар қойылатын өндірістік бөлмелерде