7.4. Өнеркәсіптік жиіліктегі электрлік өрістер

Электртаратулардың жоғары вольтты желі тораптарының – ЭЛТ (1150 кВ дейін) көп болуы ЭЛТ аумағында құрылыстық, монтаждық, жөндеу жұмыстарын жүргізетін подстанцияларда жұмыс істейтін персоналға өнеркәсіптіктік жиіліктегі ЭМӨ-тің қолайсыз әсерін қамтамасыз етеді. Өнеркәсіптік жиіліктегі ЭМӨ-тің кернеулігіне электрлік құрамдасының кернеулігі бойынша баға беріледі.

ЭЛТ-мен туғызылатын электрлік өрістердің кернеулігі желінің кернеулігіне, тоқәкелуші сымдар жапқышының биіктігіне және олардан алыстатылуына тәуелді болады. ЭӨ-тің адам ағзасына әсер ету дәрежесі қалай өрістің кернеулігіне тәуелді болса, солай онда болу уақытына тәуелді болады.

Өнеркәсіптік жиіліктегі ЭМӨ-тің электрлік құрамдасының кернеулігін өлшеу үшін ПЗ-1М және NFM-І құралдары қоланылады. Олардың жұмыс істеу қағидасы жоғарыда айтылған. Егер адам жерде жұмыс істейтін болса ЭӨ кернеулігін жерден 1,8 м биіктікте өлшейді, ал басқа жағдайлардың бәрінде – адам бойының барлық ұзындығында (құрастырылымда) өлшенеді. Кернеуліктің алынған ең жоғарғы мәні анықтаушы болып табылады.

ЭӨ кернеулігінің рұқсат етілген деңгейлері №5802 «Өнеркәсіптік жиіліктегі электрлік өріс әсер етуі жағдайында орындалатын жұмыстардың санитарлық ережелері мен нормалары (50 Гц - РФ ДМ)» СанЕмН-да және 12.1.002-84 МЕСТ «Өнеркәсіптік жиіліктегі электрлік өрістер. Кернеуліктің рұқсат етілген деңгейлері және жұмыс орындарында бақылау жасауға қойылатын талаптарында» қарастырылған. Бұл құжаттарда электрлік қондырғылармен жұмыс істейтін персоналдарға және осылармен тудырылатын ЭМӨ-тің әсер ету аумағында болатындарға әсер ету ұзақтығына байланысты ЭӨ кернеулігінің шектік рұқсат етілген деңгейлері көрсетілген.

Әсер етуші ЭӨ-тің шектік рұқсат етілген деңгейін 25 кВ/м тең етіп қалыптастырады.

Жұмыс күні бойына кернеулігі 5 кВ/м дейін болатын ЭӨ-те болуға рұқсат етіледі; 5-тен 20 кВ/м кернеулікте ЭӨ-те рұқсат етілетін болу мерзімін мына формуламен анықтайды:

Т = ,

Мұндағы Т - әсер етуші кернеулікте ЭӨ-те болудың рұқсат етілген мерзімі, сағ; Е – ЭӨ кернеулігі, кВ/м.

ЭӨ кернеулігі 20-25 кВ/м болғанда персоналдың ЭӨ-те болу уақыты 10 минуттан аспауы тиіс.

ЭӨ-те болу мерзіміне қарай рұқсат етілген кернеулікті келесі формуламен табады:

E = .

Рұқсат етілген болу уақыты 1 рет немесе жұмыс күні бойына бөлшекті түрде іске асырылуы мүмкін.

ЭӨ аумағында пайда болатын электрлік разрядтардың жұмысшылар ағзасына әсер етуіне жол беруге болмайды. МЕСТ талаптары, жұмысшылар ЭӨ әсер ету аумағында жанасуы мүмкін барлық жерден оқшауландырылған құрастырылымдарда, қондырғылардың, машиналардың бөлшектерінде, және т.б. қорғаныстық жерлендіруді (МЕСТ 12.1.019-79) қолданған жағдайда ғана жарамды.

7.5. Өнеркәсіптік жиіліктегі ауыспалы магниттік өрістер

Өнеркәсіптік жиіліктегі электрлік өрістерден басқа жұмысшыларға ауыспалы магниттік өрістер де - МӨ (50 Гц) әсерін тигізеді. МӨ кез келген кернеулікте жұмыс істейтін тоқтарда түзіледі. Оның қарқындылығы генераторлардың, тоқ сымдарының, күш беруші трансформаторлардың және т.б. байламдарына жақын жерлерінде жоғары болады. Қазіргі кездегі түсініктер бойынша МӨ-дің негізгі биологиялық әсер ету механизмі адам ағзасында түзілетін құйынды тоқтар болып табылады. Бұл кезде ағзаның реакциясы арнайы емес сипатта болады, ол жүйке, жүрек-тамыр, иммун жүйелеріндегі функционалдық өзгерістермен көрінеді.

МӨ-тің адам ағзасына тигізетін әсерін «Өндірістік жағдайдағы өнеркәсіптік жиіліктегі ауыспалы магниттік өрістер» 2.2.4.723-98 (РФ ДМ) СанЕмН-на және №1.02.024-94 «Кернеулігі 220-1150 кВ электртасымалдауларының ауалық желілерінде (Аж) кернеулікпен жұмыстарды орындау кезіндегі жиілігі 50 Гц ауыспалы магниттік өрістер әсерінің шектік рұқсат етілген деңгейлеріне» сәйкес, екі көрсеткіштерінің негізінде жүргізеді – қарқындылығы және әсер ұзақтығы.

МӨ-тің әсер ету қарқындылығы кернеулікпен (Н) немесе магниттік индукциямен (В) анықталады. МӨ-тің кернеулігі метрдегі ампермен ( А/м; бір реттік мәні кА/м), магниттік индукция – теслмен беріледі (Тл; бөлшектік мәндері мТл, мкТл, нТЛ). МӨ-тің индукциясы мен кернеулігі келесі ара қатынаспен байланысады:

В = µ · Н,

Мұндағы µ = 4·10 Гн/м – магниттік тұрақтылық. Егер В микротеслмен өлшенетін болса, онда 1 А/м 1,25 мкТл болады.

МӨ-тің шектік рұқсат етілген деңгейлері персоналдың жалпы (барлық денеге) және жергілікті (аяқ-қолдарға) әсер ету жағдайларында болу ұзақтығына байланысты қалыптастырылады (кесте 7.6.),

Кесте 7.6. МӨ-тің шектік рұқсат етілген деңгейлері

Болу уақыты, сағ	МӨ-тің рұқсат етілген деңгейлері, Н[A/м]/В[мкТл] әсері кезінде
1 2 4 8	1600/2000 800/1000 400/500 80/100	6400/8000 3200/4000 1600/2000 800/1000

Персоналдың МӨ-тің кернеулігі әртүрлі болатын аумақтарда болу қажеттілігі туындағанда бұл аумақтарда жұмыстарды орындау уақыты максимальды кернеулікті аумақтарға арналған шектік рұқсат етілген уақыттардан жоғары болмауы керек. Рұқсат етілген болу уақыты 1 рет немесе жұмыс күні бойына бөлшекті түрде іске асырылуы мүмкін.

Өнеркәсіптік жиіліктегі МӨ-ті өлшеу үшін келесі құрал-жабдықтарды қолдануға болады: магниттік өріс кернеулігін өлшегіш ИНМП-50, өнеркәсіптік жиіліктегі магниттік индукцияны өлшегіш ИМП-50 және басқалар. Бұл құрал-жабдықтардың сенімділік сертификаты болуы тиіс.

Жұмыс орнындағы МӨ кернеулігін (индукциясын) пайдалануға жаңадан электрқондырғыларын қабылдауда, бұрыннан жұмыс істеп жатқан қондырғыларды кеңейтуде, электрлік қондырғыларға жақын жерде орналасқан персоналдардың уақытша немесе тұрақты болу бөлмелерін жабдықтауда (зертханалар, кабинеттер, шеберханалар, байланыс түйіндері және т.б.), жұмыс орындарын аттестациялауда өлшеу керек.

МӨ кернеулігін (индукциясын) эксплуатациялық персоналдың барлық жұмыс орындарында, өтетін жолдарда, сонымен қатар электр қондырғылардың тоқ әкелуші бөліктерінен 20 м кем емес қашықтықта, соның ішінде олардан қабырғамен бөлінген жерлерінде жұмысшылар тұрақты жұмыс істейтін өндірістік бөлмелерде өлшейді.

Персоналдардың болу ұзақтығын технологиялық карталар (регламенттер) немесе хронометраж нәтижелері бойынша анықтайды. Өлшеулерді жұмыс орындарында еденнен (жерден) 0,5; 1,5 және 1,8 м биіктікте, ал МӨ көзі жұмыс орынының астында орналасқан жағдайда – еден деңгейінде жүргізеді. Зерттеу нәтижелерін хаттамаға толтырады, оған бөлменің сызба нұсқасын және онда көрсетілген өлшеу нүктелері бар қосымшасын келтіреді.