3. Кәмелетке толмаған қылмыстың себептер және жағдайлар қылмыстар сияқты әлеуметтiк шартты сипатына ие.

Кәмелетке толмаған қылмыстың себептерiн екi үлкен топқа бөлуге болады: кәмелетке толмағандарының тұлғалық негiздермен байланысты, қоғамдық құрылымның жетiспегендiктi бiлдiретiн.

Бiрiншi себептерiнiң топ жас өспiрiмдiк нигилизммен анықталады.

Екiншi себептерiнiң топ қоғамның әлеуметтiк және экономикалық ахуалынның қарама-қарсылықты қамтиды.

Корсетiлген себептер мен жағдайлар нақты денгейде реттеуге, бейтараптауға және алып тастауына берiледi. Осыған байланысты жалпы және жекеше профилактика қажеттi маңызын табады. Кәмелетке толмағандарына қатысты мемлекеттiк органдармен, сонымен қатар iшкi iстер органдармен қабылданатың қылмыстарды алдын алу шараларының жүйесi.

4. Кәмелетке толмаған қылмыстарды алдың алу негiзiнде тұтасқа қылмысты алдын алудың негiзгi сенетiн принциптерi жатады. Сонымен қатар кәмелетке толмағандармен жасалтын қылмыстарды алдын алуда олардың басқа жастардың категорияларының тұлған қылмыстардың спецификамен шарттылған негiздерi бар.

Қазiргi жағдайларда кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықты және қадағалаусыз профилактиканы жетiлдiрудiң негiзгi бағыттары болып табылады: превентивтi тәжiрибенiң гуманизациясы; жазалау және мәжбүрлiк шараларға қорғайтын шараларды басымдылық; тәрбиелiк-профилактикалық және қорғаушылық қызметiнiң профессионализациялау; балалардың және жас өсперiмдердiң ауытқұ мiнез құлқының коррекция бойынша тәжiрибелiк жұмысқа мамандандырылатын әлеуметтiк жұмыскерлердiң, әлеуметтiк педагогтардың, психологтардың арнайы кадрларды дайындау; олардың жанұялық және қоғамдық тарбиенiң жағдайларын сауығу; балалардың және жас өспiрiмдердiң ауытқу мiнез құлқы бар коррекцияда қолдау және медик-психологиялық көмегiнiң әлеуметтiк және психикалық дезадаптацияның әр түрлi нысандарымен кәмелетке толмағандарды реабилитация жасауының рөлiн күшейту; жанұянда балаларды және жас өсперiмдердi социалдандыру алдында жүретiн институты ретiнде мойындау; жанұяларына әлеуметтiк-құқықтық әлеуметтiк-педагогикалық және медик-психологиялықкомегiнiң әлеуметтiк шараларын жүзеге асыру, ең бiрiншiден әлеуметтiк батылдылық топтың жанұяларына; мемлекеттiк әлеуметтiк қызметтiң , құқық қорғау органдардың, қоғамдық бiрлестiктердiң арасындағы олардың тығыз өзара әрекеттерiн және мемлекеттiк жастарлық саясаты өткiзуiнде максималдi қатысуының тәртибиелiк және профилактикалық компетенциялардын қатан шек қою.

Кәмелетке толмаған қылмысты алдын алуда көптеген субъектiлер қатысады. Олар бiрыңғай, тұтастық мақсаттармен және мiндеттермен, жүйесiмен бойланысты: кәмелетке толмағандардың iстерi бойынша және олрдың құқықтарын қорғау комиссиялары; халықты әлеуметтiк қорғау басқарманың органы, бiлiмдермен, денсаулықты сақтауымен; жастардың iстерi бойынша қамқор және қорғаншылық, айналысатын қызметтер, iшкi iстер органдары.

Кәмелетке толмаған қылмыстарын арнайы алдын алуда да көп субъектiлер қатысады. Олар бiр бiрiнен функцияның сипатымен, алдын алу шараларын қолдауының негiздермен, олардың көлемiмен ажыратылады. Осыған байланысты арнайы алдын алуды мамансыз және мамандандырылған субъектiлердi болу керек.

Мамансыз субъектiлерге әр түрлi қоғамдық қалыптастыру, саяси партиялар және қозғалыстар, дiни және басқа ұйымдар, сондай-ақ дәстүрлi құрылымдар – даладағы, үйдiң комитеттерi, ата-аналық және қорғаншылық одағылар және т.с. жатқызуға болады. Кейбiр мiндеттердi жанұялық балалық үйiлер, әлеуметтiк және медик-психологиялық орталықтар шешедi.

Мамандандырылған субъектiлер қылмыспен сондай-ақ кәмелетке толмағандармен күресу деген өзiнiң мақсаты бар. Алдын алу жұмыста негiзгi роль мемлекеттiк субъектiлер ойнап отыр: прокуратураның және iшкi iстер органдарi.

Кәмелетке толмаған тұлғасына алдын алу әсер етуi аса маңызды, яғни жекеше профилактика.

Кәмелетке толмағандарына қатысты профилактикалық қызмет екi жағдайда өткiзiледi: ұрық ахуалында негативтер көрiнiстер болғанда және осындай көрiнiстерде орын жоқ, бiрақ олардың қалыптасұының мүмкiндiгi бар жағдайда.

Жекеше профилактиканың шаралары кәмелетке толмаған қылмыскердiң тұлғасына, сондай-ақ оны қоршаған ортағада әсер етуге мiндеттi.

Кәмелетке толмағандармен жасалатын қылмыстарын жекеше профилактиканың мақсаты жас өспiрiмдiң түзету және қайта тәрбиелеу немесе оның криминогендiк бағытын өзгерту болып табылады.

Бұл мақсат жекеше профилактиканың мазмұн анықтайды, ол келесi әрекеттерден бүктеледi:

• қылмыстарды жасау мүмкiндiгi туралы дәлелдейтiн кәмелетке толмағандарының мiнез-құлқын, көз қарастарын, қылықтың ниетiлерiн ашу;

• бұл жас өспiрiмдердiң тұлғасын зерттеу;

• оларға терiс зиянның қайнар көздерiн анықтау және жою;

• қылмыстық мақсаттарын жүзеге асыруға жiбермеу үшiн қолайлы жағдайды құруының мүмкiндiктерiн зерттеу;

• осындай кәмелетке толмағандардың мiнез құлқына және олардың өмiрiне бақылау жасау;

• алынған қарындыларының мерзiмдi анализi және жұмысқа сәйкес корректiлеулерiн ендiру.

Қылмыстық әрекеттерiн жекеше алдын алуы нақты талаптарда қылмыстық мiнез-құлқын детерминация жасауға мүмкiндiк беретiн кәмелетке толмағанның тулғасының барлық терiс салдарын анықтап зерттеу қажет екендiгiн көрсетедi. Сонымен қатар кәмелетке толмағанның денсаулық ахуалында аномалияның бары немесе жоғы туралы және оның психикалық олқылығы туралы дәлелдейтiн белгiлерiн бiлу қажет. Бұл сұрақтар толық көлемiнде психолог-педагогикалық орталықтарда кәмелетке толмаған қылмыскердiң тұлғасының психолог-педагогикалық диагностика манында шешуге мүмкiн.

Қылмысты жасауға қабiлеттi кәмелетке толмағанның сезiмiне, сана-сезiмiне және еркiндiгiне әсер етудiң әртүрлi тәсiлдерi мен әдiстерi қолданылуы мүмкiн: алдын алу қызметiнде қатысатын тiкелей немесе басқа тұлғалар арқылы. Кәмелетке толмағанына жекеше алдын алу әсерiнiң тәсiлдерiн және әдiстерiн қолдануының негiзгi ұйымдасқан-тактикалық нысаны болып iшкi iстер органдардың қызметкерлермен жүргiзiлетiн әңгiмелер оларды еңбектiк, қоғамдық, спорттық, мәдени және басқа қасиетi бар әлеуметтiк пайдалы сабақтарына қатыстыруы табылады.

Кәмелетке толмағандарына қатысты профилактиканың тиiмдiлiгi көпшiлiк жағдайда кәмелетке толмағандармен қылмыстар топта жасалаттын жағдайының есептерiне байланысты.

Кәмелетке толмағандардың қылмыстарын алдын алу процессiнде олардың жанұяларына да әсер ету қажет, ойткенi көпшiлiк жағдайларда жас өспiрiмнiң антиқоғамдық мiнез құлқы жанұялық жағдайсыздыққа байланысты кәмелетке толмағандардың қылмыстарын алдын алу үшiн жас өспiрiмдердi қылмыстық қызметке тартылатын тұлғаларын әшкерелеу қажет. Криминалды элемент құрылған мификалық романтикалық сипатын үйрету қажет.

Бақылау сұрақтары:

1.Кәмелетке толмағандардың қылмыстарының ахуалы және динамикасы қандай

2. Кәмелетке толмағандармен қандый қылмыстар жиiрек жасалады

3.Кәмелетке толмаған қылмыскердiң тулғасының негiздерiн атаныз

4.Кәмелетке толмаған қылмыстардың себептерi және жағдайлары қандай

5.Кәмелетке толмағандардың қылмыстарын алдын алудың жалпы әлеуметтiк және арнайы қылмыснаманың шаралардың мазмұны ашыныз

Дәріс 14

Тақырып: Профессионалды қылмыстылық және оны алдын алу

Мақсаты: Профессионалды қылмыстың түсiнiгi және қылмыснаманың сипаттамасын ашу

Жоспар

1 Профессионалды қылмыстың түсiнiгi және қылмыснаманың сипаттамасы

2 Тұлғаның және профессионалды қылмыскердiң негiздерi

1. Профессионалды қылмыс-негiзгi немесе қосымша табыстарын шығарып алу мақсатымен қылмыскер-профессионалмен көп жасалған қылмыстардың жиынтығы.

Қылмыснамада криминалдi профессионализмнiң келесi белгiлерi ерекшеленедi:

қылмыстық қызметiнiң тұрақтылығы;

бұл қызметiнiң дағдылы сипаты («санасыз құмарлығы»):

қылмыстық қызметiнiң тиянақты түрi (қылмыскердiң –өзiндiк маманы):

анықталған бiлiмдерiнiң және дағдының бары (квалификация);

қылмыстық қызметiнiң қылмыстық кәсiп және қарытындыларының тұрақтылығы (жасалған қылмыстар қылмыскердiң өмiр сүруiнiң негiзгi құралы т.б.);

криминалды саласымен қылмыскерлердiң байланысы;

қылмыскерлердiң спецификалық криминалдi субкультура;

қылмыстық құдалаудан қылмыскерлердiң дәлсiздiктiң жоғары деңгейi.

Профессионалды қылмыс нақты қылмыснамалық негiздермен ие. Олардың санына келтiредi:

• жоғарғы қоғамдық қауiптiлiгi, ол оның ауыр салдарымен , қоғамға негативтi әсер тигiзуiмен, халықтың маңызды бөлiгiн криминализациялауға шартты;

• үлкен көп таралғандығы және тиянақсыздығы;

• қылмыстық қызметiнiң тұрақты түрi бiртектi қылмыстарының жүйелiк жасауымен сипатталады. Осында рецидивтiк және профессионалды қылмыстарының тығыз байланыс айқындайды. Профессионалды қылмысқа әрқашан қылмыснамалық рецидив тән, ал ол өзi рецидивтiк қылмыстың әртүрлi түрi болып табылады;

• қылмыскерлердiң криминалдi мүдделерiнiң негiзгi сала және олармен қылмыстарды жасалатының ауырлығы;

• ұйымдасқанның және профессионалды шеберлiктiң жоғарғы деңгейi, олармен жасалған қылмыстардың топтық сипаты.

Тәжiрибе бар профессионалды қылмыскерлер өзiнiң аманшылықтың қайнар көзiн ашпайды, көбiн еме оларға көп бос уақыт болғаны мүмкiндiк беретiн, екiншi дәрежелi жұмысқа орналасады. Осындай тұлғалар өзiнiң анти қоғамдық мiнез-микротоптарда көрiнедi.